جاهل قاصر و مقصر چیست؟
سایت راشدون بخش احکام شرعی بررسی اصطلاحات فقهی: در مطلب قبلی اینکه “احتیاط واجب و مستحب چیست” توضیح دادیم و در این مطلب قصد داریم به بررسی اصطلاح جاهل قاصر و مقصر بپردازیم.
جاهل قاصر
جاهل قاصر یعنی چه؟ تعریف کنید.
جاهل قاصر، به مکلفی گفته میشود که توانایی شناخت و آگاهی از تکالیف و احکام شرعی را ندارد؛ چه اینکه حکم شرعی را جستجو نموده و به آن دست نیافته یا اینکه جستجو و دستیابی به حکم شرعی برای او ممکن نبوده است، مانند شخصی که در مکانی دورافتاده زندگی میکند و به عالمان یا مراکز دینی دسترسی ندارد.
بعبارت دیگر جاهل قاصر به کسی گفته میشود که ندانستنش به علت عدم امکان یادگرفتن یا عدم توان در یادگرفتن است و یا اینکه با وجود تلاش گرفتار خطا شده باشد.
گاهی ممکن است انسانی مطلبی را اشتباهی یاد بگیرد و به خیال اینکه علم و عملش صحیح است دنبال اصلاح نباشد؛ و گاهی اصلا احتمال وجود علم و عملی که باید یاد گرفته شود نمیدهد؛ این دو صورت نیز جاهل قاصر است.
جاهل قاصر در احکام
بسیاری از علمای شیعه معتقدند عبادات شخص مسلمانی که جاهل قاصر است، اگر مطابق با نظریه مرجع تقلیدِ او یا مطابق با واقع باشد و با قصد قربت نیز انجام گرفته باشد، صحیح است. فقیهان، معتقدند «جاهل قاصر» عذاب و مجازات نخواهد شد، زیرا مجازات او برخلاف عقل و عدالت است.
جاهل قاصر در اعتقادات
برخی از متکلمان شیعه معتقدند پیروان ادیان دیگر نیز ( که توانایی شناخت دین حق را ندارند ) جاهل قاصر هستند و در آخرت خداوند آنها را مجازات نمیکند و به جهنم نمیروند. آنان این گروه را جزو مستضعین فکری به شمار میآورند. به عقیده امام خمینی، خداوند جاهل قاصر را مجازات نمیکند، زیرا چنین کاری، ظلم و برخلاف عدالت است. عده اندکی بر این باورند که پیروان جاهل قاصر ادیان دیگر، علاوه بر اینکه معذور هستند، اگر اعمال دینی خود را صحیح و خالصانه انجام دهند، مستحق دریافت پاداش نیز خواهند بود.
مجازات جاهل قاصر
اگر به خاطر عدم امکان یادگرفتن یا عدم توان و قدرت بر یادگرفتن هیچ عملی را انجام نداده است نه عذاب میشود و نه پاداشی به او داده میشود.
اگر از آن دسته است که تلاش خود را انجام داده است؛ ولی به هر دلیلی گرفتار خطا شده است و به مقصد نرسیده است؛ عذاب نمیشود و پاداش نیز می گیرد.
جاهل مقصر
جاهل مقصر یعنی چه؟ تعریف کنید.
جاهل مقصر به مکلفی گفته میشود که تکالیف و احکام شرعی را نمیداند؛ اما توانایی آموختن آنها را داشته و در شناخت آنها کوتاهی کرده است.
بعبارت دیگر جاهل مقصر به کسی گفته میشود که ندانستنش ناشی از کوتاهی کردن خودش بوده است. با اینکه هم امکان یادگیری برایش فراهم بوده است و هم توان بر یادگیری داشته است ولی برای یادگرفتن تلاش نکرده است.
مجازات جاهل مقصر
علمای شیعه معتقدند که «جاهل مقصر» در آخرت، مستحق عقاب است.درباره علت مجازات آن، چند نظریه وجود دارد:
- بیشتر فقیهان معتقدند جاهل مقصر به دلیل اینکه تکلیف واقعی و شرعی خود را انجام نداد مجازات خواهد شد.
- بر اساس نظریه محقق اردبیلی و صاحب مدارک، خداوند «جاهل مقصر» را به دلیل کوتاهی نمودن در یادگیری، مجازات خواهد کرد، نه به این دلیل که وظیفه شرعی و واقعی خود را انجام نداده است.
فرق جاهل قاصر و جاهل مقصر
«جاهل قاصر» كسى است كه در تحصيل علم كوتاهى نكرده است؛ يعنى، در شرايطى بوده است كه امكان دسترسى به حكم خدا براى او وجود نداشته و يا خود را جاهل نمىداند و احتمال بطلان اعمالش را نمىدهد. «جاهل مقصر» كسى است كه در تحصيل كوتاهى كرده است؛ يعنى، امكان آموختن و ياد گرفتن احكام الهى را داشته؛ ولى آنها را ياد نگرفته است. جاهل قاصر در برخى موارد، مورد عقاب و عذاب خداوند قرار نمىگيرد؛ ولى جاهل مقصر سزاوار آن است.