معرفی کوتاه

در نخستین روز از ماه رجب سال 57 هجری[ مسار الشیعه، ص 33.]، در خانه پرنور و صفای امام سجاد(علیه السلام) فرزندی عزیز و دردانه به دنیا آمد که نامش را «محمد» گذاشتند؛ نوزادی شریف و پاک نژاد و از پدر و مادری علوی و هر دو دارای شرافت های ذاتی و کمالات والای انسانی.

درباره امام سجاد(علیه السلام) و عظمت ها و مقامات الهی او جای هیچ شرح و بیان نیست و همه چیز همچون خورشید نیمروز، روشن و هویداست. اما مادر بزرگوار امام باقر(علیه السلام)، مخدّره خاندان رسالت «فاطمه» مکنّی به «ام عبدالله»، دخت امام حسن مجتبی(علیه السلام) بود که در جمع زنان بنی هاشم، بانویی شایسته و پرقدر و منزلت به شمار می آمد. چندان که امام صادق(علیه السلام) درباره وی می فرمود:

«کانَت صدیقَةً لَم تُدرَک مِثلُهَا فِی آلِ الحَسَنِ»[ بحارالانوار، ج 46، ص 215.]؛ «زنی راستگو بود که مانندش در خاندان حسن(علیه السلام) هرگز یافت نمی شد».

امام محمد بن علی(علیه السلام) که از سوی پدر، «حسینی» و از طرف مادر «حسنی» بود، عالی ترین حس و نسب را با خصوصیات و خصلت هایی که از دو جدّ گرامی خود به میراث برده بود، در خود جمع داشت و آیینه تمام نمای فضایل اهل بیت(علیهم السلام) شناخته می شود و همگان به دیده تکریم و تعظیم به او می نگریستند.

زندگی در کنار انسان برجسته و شخصیت عظیمی چون علی بن حسین(علیه السلام) و بهره گیری از درس ها و تربیت های معنوی و ویژگی های اخلاقی و اجتماعی ایشان، باعث شده بود که امام باقر(علیه السلام) در جنبه های مختلف علمی و الهی چهره ای ممتاز و جامع فضایل و ارزش ها گردد و این امکان برای او به وجود آید که جامعه راه گم کرده و از رمق افتاده اسلامی را به بهترین شکل هدایت نماید و برای آن روزگاری سرشار از شکوفایی و تحول های بزرگ علمی و گسترش تعالیم اسلامی رقم بزند و آن را در مسیر برخورداری از حیاتی برتر و رو به تعالی به جنبش و حرکت در آورد.

ولادت مبارک حضرت باقر(علیه السلام) در زمانه ای به وقوع پیوست که از جهات مختلف خاص و همراه با دگرگونی های فرهنگی و سیاسی بود. امت اسلام بر اثر فتوحات پی در پی که طبیعتاً اختلاط و آمیختگی با فرهنگ ها و تمدن های بیگانه را به همراه داشت، دست خوش گردبادهای تغییر و تبدل در زمینه های دینی و اعتقادی شده بود و نارسایی های فکری و عملی، آن را با گره کورها و چالش های بزرگ مواجه می ساخت. در چنین موقعیتی، بعضی حرکت های فرهنگی و علمی از سوی مسلمانان، همچون نهال های نوپا و تازه برآمده، تاب مقاومت در برابر هجمه های سخت بیرونی را نداشت و در غیبت سرچشمه های فیّاض علوم نبوی که در وجود اهل بیت تجلّی کرده بود، نامطمئن و بی پشتوانه می نمود و روز به روز از فرهنگ اصیل و استوار اسلامی بیشتر فاصله می گرفت و بیشتر ناکارآمد و ضعیف می گشت.

در این میان، تنها وجود درخشنده و امیدزایی که می توانست چشم امید و اعتماد جامعه اسلامی را به خود جلب نماید و روح حرکت و تلاش به خصوص در عرصه های علمی و بازیابی هویت حقیقی اسلامی را در پیکره رخوت زده آن بدمد، وجود مقدس امام باقر(علیه السلام) بود. آن حضرت با استفاده از موقعیت پیش آمده در عصر خود، با همه توان به تغذیه روحی و معنوی و اندیشگی مسلمانان همت گماشت وکوشید هرچه بیشتر و عمیق تر، عناصر سازنده و تکامل بخشی را به آنان بشناساند و مایه های سعادت دنیا و آخرت را به ضمانت وعده های صدق الهی در اختیارشان قرار دهد.

عصر امام باقر(علیه السلام)، عصر آکنده از بیداد و ظلم و نابرابری امویان بود که با شدیدترین شیوه های ممکن حقوق فردی و اجتماعی مردم مسلمان را برخلاف دستورات صریح اسلام و تعالیم عدالت محور دینی، پایمال کرده، در جهت ارضای امیال و اهواء شخصی و گروهی خود به خدمت می گرفتند و هدفشان جز نابودی دین خدا و براندازی حاکمیت حق و عدالت نبود. البته در همین دوره سخت و بغرنج است که فرصت هایی بروز می کند و مسلمانان از نقاط مختلف به مدینه پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) که هنوز به خاطر وجود اهل بیت(علیهم السلام) و به ویژه چهره شاخص آنها یعنی امام باقر(علیه السلام) مرکزیت دینی خود را حفظ کرده، روی می آورند و در محضر درس امام(علیه السلام) حاضر می شوند و از میان ایشان، بسیاری فقیهان و دانشمندان و مفسران تربیت می یابند و به عنوان فارغ التحصیلان دانشگاه علمی امام باقر(علیه السلام) تحویل جامعه اسلامی می شوند.

امام باقر(علیه السلام) در عین کارهای علمی، هرگز از صحنه سیاست و اجتماع برکنار نیست و از هیچ مجالی برای بیدار کردن امت و به راه انداختن آنها در جاده صلاح و اصلاح و کامیابی انسانی فروگذار نمی کند و همچون پدران و اجداد ارجمندش، هم مردمان را به داد و دهش های مادی مورد لطف قرار می دهد و هم آنان را به افاضات معنوی و تعلیمات ایمانی به کامل ترین شکل برخوردار می گرداند و راه می نماید.

امام باقر(علیه السلام) پس از سال ها رنج هدایت و امامت جامعه اسلامی، بنا بر نقلی مشهور، در هفتم ذی حجه سال 114هـ. به دسیسه هشام بن عبدالملک در سن 57سالگی به شهادت رسید و پس از تشییع باشکوه مردمی، در قبرستان بقیع، در جوار پدر بزرگوار و عموی گرامی اش امام مجتبی(علیه السلام) به خاک سپرده شد.