تعریف کافر، مشرک و ملحد

«کافر»، داراى کاربردهاى متفاوتى در مجموعه معارف دینى است. مهم ترین کاربردهاى این کلمه را مى توان در موارد زیر طبقه بندى نمود:
الف) از دیدگاه فقهى؛ کسى که منکر خدا و یا رسول او باشد کافر است.
هم چنین اگر کسى یکى از ضروریات دین را منکر شود (مانند نماز) به گونه اى که انکارش منتهى به انکار خدا و رسول او گردد، از نظر فقهى کافر است.
ب ) مورد دیگر، کاربرد کلمه کافر در برابر اهل کتاب است. در برخى از متون، گاهى واژه کافر را در مقابل معتقدان به پیامبران گذشته به کار مى برند. در این کاربرد، کافر شامل همه کسانى مى شود که یهودى، مسیحى و زرتشتى نیستند.
ج ) کاربرد دیگر این کلمه در مورد کفر عملى است.
کفر عملى، یعنى این که مسلمانى در عمل به یکى از دستورات دین الهى، از روى عمد بى اعتنایى کند. چنین شخصى نیز کافر دانسته شده است؛ ولى کفر این افراد کفر عملى است نه عقیدتى؛ مثلاً در روایتى آمده است: «کسى که نمازش را عمدا ترک کند، کافر است». این کفر، کفر در مقام عمل است؛ نه آن کفرى که موجب خروج فرد از اسلام مى شود. بنابراین اگر کسى واجبات را ترک کند، باز هم مسلمان است گرچه داراى کفر عملى باشد.
مشرک، اسم فاعل از ریشه «شرک» است که در لغت به معنی مخلوط شدن مالکیت و سهم و نصیب می‌باشد؛ برخی نیز از آن به همکاری و تقارن دو یا چند فرد در عمل یا امری، به نحوی که برای هر کدام از آنها نصیب یا تأثیری در آن وجود داشته باشد، تعبیر نموده‌اند. در اصطلاح قرآنی مشرک به شخصی اطلاق می‌گردد که برای شخصی یا شیئی وجودی مستقل و مؤثر، در عرض خداوند قائل باشد و در اعمال خود سهم و نصیبی برای غیر خدا قائل شود.
از آنجا که قرآن کریم به مسأله توحید و یگانگی خدا عنایت ویژه‌ای دارد، با افرادی که به هر نحو این اصل را زیر پا نهاده و بنا به دلایل مختلف به مخالفت با این رکن عظیم نظام هستی پرداخته‌اند، به مبارزه و روشنگری برخواسته و با روش‌های متفاوت به بررسی و ابطال عقاید آنان پرداخته است؛ لذا قسم اعظمی از آیات را به این قشر از انسان‌ها اختصاص داده و وضعیت دنیوی و اخروی آنها را به نمایش گذاشته است: «قُلْ سیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کیفَ کانَ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلُ کانَ أَکثَرُهُمْ مُشْرِکین‌» «بگو: در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانى که قبل از شما بودند، چگونه بود؟ بیشتر آنها مشرک بودند!»
به مومنین سفارش نموده تا در زمین سیر کنند و عاقبت این مشرکان را ببینند و در آن اندیشه کرده و عبرت بگیرند تا راه مشرکان را ادامه ندهند.
واژه ملحد:
این واژه در لغت به معنی خمیدن و میل کردن است و در اصطلاح علم کلام هر گونه بازگشت از راه حق و صواب الحاد شمرده می‌شود، آن‌کس که از راه حق و صواب باز گردد و به گمراهی و بی‌راهی درافتد «ملحد» خوانده می‌شود.
بنابر این پرنده ای که از خوی طبیعی خود خارج شده و خونریز و آسیب گر شده است از خوی طبیعی خود خارج و ملحد شده است.