پیام های امام کاظم(علیه السلام)

پیام ها و سخنان کوتاه امام کاظم(علیه السلام) در این بخش از دو کتاب «تحف العقول» و «مشکاة الانوار» گزینش و ترجمه شده است.
«لِکُلِّ شَیْ ءٍ زَکَاةٌ وَ زَکَاةُ الْجَسَدِ صِیَامُ النَّوَافِل »؛ «هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن، روزه های مستحبی است».
«أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ بَعْدَ الْمَعْرِفَةِ انْتِظَارُ الْفَرَج »؛ «برترین عبادت پس از شناخت (و معرفت خداوند)، انتظار فرج است».
«مَنْ أَیْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِیَّةِ»؛ «هر کس به عوض یافتن (از سوی خداوند) یقین داشته باشد، در بخشندگی گشاده دستی نماید».
«وَ مَا عَالَ امْرُؤٌ اقْتَصَدَ»؛ «هر کسی میانه روی پیشه کند، فقیر و تنگدست نشود».
«التَّدْبِیرُ نِصْفُ الْعَیْشِ»؛ «تدبیر و آینده نگری، نیمی از زندگانی است».
«التَّوَدُّدُ إِلَى النَّاسِ نِصْفُ الْعَقْلِ»؛ «مردم دوستی نیمی از خرد و تعقل است».
«کَثْرَةُ الْهَمِّ یُورِثُ الْهَرَمَ»؛ «بسیاری اندوه، پیری می آورد».
«الْعَجَلَةُ هِیَ الْخُرْقُ»؛ «شتابزدگی کج خویی و بدرفتاری است».
«مَنْ أَحْزَنَ وَالِدَیْهِ فَقَدْ عَقَّهُمَا»؛ «هر کس پدر و مادرش را اندوهگین نماید، آنان را ناسپاسی کرده است».
«الْمُصِیبَةُ لَا تَکُونُ مُصِیبَةً یَسْتَوْجِبُ صَاحِبُهَا أَجْرَهَا إِلَّا بِالصَّبْرِ وَ الِاسْتِرْجَاعِ عِنْدَ الصَّدْمَةِ»؛ «انسان مصیبت زده تنها در صورتی پاداش مصیبت خود را مستحق می گردد که هنگام آسیب دیدن صبر نماید و «انا لله و انا الیه راجعون» بگوید».
«اللَّهُ یُنْزِلُ الْمَعُونَةَ عَلَى قَدْرِ الْمَئُونَةِ وَ یُنْزِلُ الصَّبْرَ عَلَى قَدْرِ الْمُصِیبَةِ»؛ «خداوند کمک را به اندازه خرج زندگی، و شکیبایی را به قدر مصیبت فرومی فرستد».
«أَدَاءُ الْأَمَانَةِ وَ الصِّدْقُ یَجْلِبَانِ الرِّزْقَ وَ الْخِیَانَةُ وَ الْکَذِبُ یَجْلِبَانِ الْفَقْرَ وَ النِّفَاقَ»؛ «امانت داری و راستی رزق و روزی می آورند و خیانت و دروغ باعث فقر و نفاق می شوند».
«الصَّنِیعَةُ لَا تَتِمُّ صَنِیعَةً عِنْدَ الْمُؤْمِنِ لِصَاحِبِهَا إِلَّا بِثَلَاثَةِ أَشْیَاءَ تَصْغِیرِهَا وَ سَتْرِهَا وَ تَعْجِیلِهَا فَمَنْ صَغَّرَ الصَّنِیعَةَ عِنْدَ الْمُؤْمِنِ فَقَدْ عَظَّمَ أَخَاهُ وَ مَنْ عَظَّمَ الصَّنِیعَةَ عِنْدَهُ فَقَدْ صَغَّرَ أَخَاهُ وَ مَنْ کَتَمَ مَا أَوْلَاهُ مِنْ صَنِیعَةٍ فَقَدْ کَرُمَ فَعَالُهُ وَ مَنْ عَجَّلَ مَا وَعَدَ فَقَدْ هَنِئَ الْعَطِیَّةَ»؛ «نیکی و احسان در نظر مؤمن برای احسان کننده جز به سه شرط احسان به شمار نیاید: کوچک شمردن و پنهان داشتن و زود انجام دادن احسان. پس هر کس نیکی خود به مؤمن را کوچک بشمارد، برادرش را بزرگ داشته و هر که احساس خود را بزرگ شمارد، برادرش را تحقیر کرده است و هر کس احسانی را که کرده پوشیده بدارد، عملش مورد ستایش قرار گیرد و هر کس در انجام وعده ای که داده شتاب کند، عطای خود را گوارا(ی وجود برادر مؤمنش) ساخته است».
«إِیَّاکَ أَنْ تَمْنَعَ فِی طَاعَةِ اللَّهِ فَتُنْفِقُ مِثْلَیْهِ فِی مَعْصِیَةِ اللَّهِ»؛ «بپرهیز که از هزینه کردن مالی در راه اطاعت خدا دریغ نمایی، که در این صورت دو چندانش را در معصیت و نافرمانی خدا خرج کنی».
«وَ قَالَ لِبَعْضِ شِیعَتِهِ أَیْ فُلَانُ اتَّقِ اللَّهَ وَ قُلِ الْحَقَّ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ هَلَاکُکَ فَإِنَّ فِیهِ نَجَاتَکَ أَیْ فُلَانُ اتَّقِ اللَّهَ وَ دَعِ الْبَاطِلَ وَ إِنْ کَانَ فِیهِ نَجَاتُکَ فَإِنَّ فِیهِ هَلَاکَکَ»؛ «به یکی از شیعیان خود فرمود: فلانی! خدا را بپای و حق بگو، هر چند که هلاک تو در آن باشد؛ که نجات تو در آن است. فلانی! خدا را بپای و باطل را رها کن اگر چه نجات تو در آن باشد، که هلاک تو در آن است».
«الْمُؤْمِنُ مِثْلُ کَفَّتَیِ الْمِیزَانِ کُلَّمَا زِیدَ فِی إِیمَانِهِ زِیدَ فِی بَلَائِه »؛ «مؤمن همچون دو کفّه ترازو است که هر چه به ایمانش افزوده شود، رنج و بلایش بیفزاید».
«قَالَ عِنْدَ قَبْرٍ حَضَرَهُ إِنَّ شَیْئاً هَذَا آخِرُهُ لَحَقِیقٌ أَنْ یُزْهَدَ فِی أَوَّلِهِ وَ إِنَّ شَیْئاً هَذَا أَوَّلُهُ لَحَقِیقٌ أَنْ یُخَافَ آخِرُهُ»؛ «هنگامی که بر سر گوری حاضر شد، فرمود: بی شک چیزی که پایانش این است باید از همان نخست مورد بی علاقگی و بی رغبتی قرار گیرد و چیزی که آغازش این است باید از سرانجامش بهراسند».
«اِشْتَدَّتْ مَئُونَةُ الدُّنْیَا وَ الدِّینِ فَأَمَّا مَئُونَةُ الدُّنْیَا فَإِنَّکَ لَا تَمُدُّ یَدَکَ إِلَى شَیْ ءٍ مِنْهَا إِلَّا وَجَدْتَ فَاجِراً قَدْ سَبَقَکَ إِلَیْهِ وَ أَمَّا مَئُونَةُ الْآخِرَةِ فَإِنَّکَ لَا تَجِدُ أَعْوَاناً یُعِینُونَکَ عَلَیْهِ»؛ «دستاورد دنیا و دین، هر دو دشوار گردیده: اما دستاورد دنیا را هر چه به آن دست یازی، می بینی که تبهکاری در ربودنش بر تو پیشی گرفته است. اما دستاورد آخرت چنان است که برای تحصیل آن یارانی که تو را یاری کنند، پیدا نمی کنی».
«لَیْسَ حُسْنُ الْجِوَارِ کَفَّ الْأَذَى وَ لَکِنَّ حُسْنَ الْجِوَارِ الصَّبْرُ عَلَى الْأَذَى»؛ «همسایه داری این نیست که تنها از آزار (وی) خودداری کنی، بلکه خوش همسایه بودن شکیبایی بر آزار و اذیت (همسایه) است».
«لَا تُذْهِبِ الْحِشْمَةَ بَیْنَکَ وَ بَیْنَ أَخِیکَ وَ أَبْقِ مِنْهَا فَإِنَّ ذَهَابَهَا ذَهَابُ الْحَیَاءِ»؛ «حُرمت میان خود و برادرت را یکسره از بین مبر و مقداری از آن را باقی گذار که از بین رفتن حرمت، در واقع از بین رفتن شرم و حیاست».
«قَالَ لِبَعْضِ وُلْدِهِ یَا بُنَیَّ إِیَّاکَ أَنْ یَرَاکَ اللَّهُ فِی مَعْصِیَةٍ نَهَاکَ عَنْهَا وَ إِیَّاکَ أَنْ یَفْقِدَکَ اللَّهُ عِنْدَ طَاعَةٍ أَمَرَکَ بِهَا وَ عَلَیْکَ بِالْجِدِّ وَ لَا تُخْرِجَنَّ نَفْسَکَ مِنَ التَّقْصِیرِ فِی عِبَادَةِ اللَّهِ وَ طَاعَتِهِ فَإِنَّ اللَّهَ لَا یُعْبَدُ حَقَّ عِبَادَتِهِ وَ إِیَّاکَ وَ الْمِزَاحَ فَإِنَّهُ یَذْهَبُ بِنُورِ إِیمَانِکَ وَ یَسْتَخِفُّ مُرُوَّتَکَ وَ إِیَّاکَ وَ الضَّجَرَ وَ الْکَسَلَ فَإِنَّهُمَا یَمْنَعَانِ حَظَّکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ»؛ «به یکی از پسرانش فرمود: پسر عزیزم! مبادا خداوند تو را در معصیتی ببیند که از آن بازت داشته و مبادا خداوند تورا در طاعتی که بدان فرمانت داده، باز نیابد و به تو لازم است که در تلاش و کوشش باشی و هرگز خود را از کوتاهی در عبادت و طاعت خدا بیرون مدان، زیرا که خداوند آن گونه که شایسته است عبادت نمی شود و از شوخی کردن بپرهیز که نور ایمانت را می برد و از مروت و مردانگی می کاهد از تنگدلی و تنبلی دوری کن که این دو، تو را از بهره های دنیا و آخرت باز می دارند».
«اجْتَهِدُوا فِی أَنْ یَکُونَ زَمَانُکُمْ أَرْبَعَ سَاعَاتٍ سَاعَةً لِمُنَاجَاةِ اللَّهِ وَ سَاعَةً لِأَمْرِ الْمَعَاشِ وَ سَاعَةً لِمُعَاشَرَةِ الْإِخْوَانِ وَ الثِّقَاتِ الَّذِینَ یُعَرِّفُونَکُمْ عُیُوبَکُمْ وَ یُخْلِصُونَ لَکُمْ فِی الْبَاطِنِ وَ سَاعَةً تَخْلُونَ فِیهَا لِلَذَّاتِکُمْ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ وَ بِهَذِهِ السَّاعَةِ تَقْدِرُونَ عَلَى الثَّلَاثِ سَاعَاتٍ»؛ «بکوشید که وقت شما چهار بخش و ساعت باشد: ساعتی برای مناجات با خداوند، ساعتی برای کار زندگی، ساعتی برای معاشرت با برادران و افراد مطمئن که عیب هایتان را به شما گوشزد کنند و در باطن با شما پاکدل باشند؛ و ساعتی که شما باشید و لذت های غیرحرام و به این ساعت، شما برای انجام امور آن سه ساعت دیگر توانمند می شوید».
«لَا تُحَدِّثُوا أَنْفُسَکُمْ بِفَقْرٍ وَ لَا بِطُولِ عُمُرٍ فَإِنَّهُ مَنْ حَدَّثَ نَفْسَهُ بِالْفَقْرِ بَخِلَ وَ مَنْ حَدَّثَهَا بِطُولِ الْعُمُرِ یَحْرِص »؛ «فقر و طول عمر را به خود تلقین نکنید. زیرا هر کس فقر و نداری را به خود تلقین نماید، بُخل ورزد و هر کس به خود نوید طول عمر دهد، حریص و آزمند گردد».
«اِجْعَلُوا لِأَنْفُسِکُمْ حَظّاً مِنَ الدُّنْیَا بِإِعْطَائِهَا مَا تَشْتَهِی مِنَ الْحَلَالِ وَ مَا لَا یَثْلِمُ الْمُرُوَّةَ وَ مَا لَا سَرَفَ فِیهِ وَ اسْتَعِینُوا بِذَلِکَ عَلَى أُمُورِ الدِّینِ فَإِنَّهُ رُوِیَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ تَرَکَ دُنْیَاهُ لِدِینِهِ أَوْ تَرَکَ دِینَهُ لِدُنْیَاهُ»؛ «برای خود از دنیا بهره ای قرار دهید به آن اندازه که خواهش حلال و آنچه مروت را آسیب نرساند و زیاده روی در آن نباشد، به او بدهید و به این وسیله بر انجام امور دین یاری بجویید (و قدرت یابید)، زیرا روایت شده که «از ما نیست آنکه دنیای خود را به خاطر دینش، یا دینش را به خاطر دنیایش فروگذارد».
«تَفَقَّهُوا فِی دِینِ اللَّهِ فَإِنَّ الْفِقْهَ مِفْتَاحُ الْبَصِیرَةِ وَ تَمَامُ الْعِبَادَةِ وَ السَّبَبُ إِلَى الْمَنَازِلِ الرَّفِیعَةِ وَ الرُّتَبِ الْجَلِیلَةِ فِی الدِّینِ وَ الدُّنْیَا وَ فَضْلُ الْفَقِیهِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِ الشَّمْسِ عَلَى الْکَوَاکِبِ وَ مَنْ لَمْ یَتَفَقَّهْ فِی دِینِهِ لَمْ یَرْضَ اللَّهُ لَهُ عَمَلًا»؛ «دین خدا را خوب و عمیق بیاموزید که فقه و فهم دین کلید بینایی و بصیرت و کمال عبادت و سبب رسیدن به جایگاه های والا و مراتب شکوهمند دین و دنیاست و برتری فقیه بر عابد همچون برتری خورشید بر ستارگان است و هر که دین خود را به درستی فهم نکند، خداوند هیچ عمل او را نپسندد».
«کُلَّمَا أَحْدَثَ النَّاسُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْمَلُونَ أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعُدُّونَ.»؛ «هرچه مردم گناهان تازه ای مرتکب شوند که پیشتر نمی کردند، خداوند بلاهای تازه ای برای آنان پیش آورد که گمانش را نداشتند».
«رَأَى رَجُلَیْنِ یَتَسَابَّانِ فَقَالَ(علیه السلام) الْبَادِئُ أَظْلَمُ وَ وِزْرُهُ وَ وِزْرُ صَاحِبِهِ عَلَیْهِ مَا لَمْ یَعْتَدِ الْمَظْلُومُ»؛ «امام کاظم(علیه السلام) دو نفر را دید که یکدیگر را دشنام و ناسزا می گفتند. پس فرمود: آن که نخست ناسزا گفته، ستمکارتر است و گناه خودش و گناه دیگری بر گردن اوست، مادام که دیگری تجاوز نکرده باشد».
«یُنَادِی مُنَادٍ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَلَا مَنْ کَانَ لَهُ عَلَى اللَّهِ أَجْرٌ فَلْیَقُمْ فَلَا یَقُومُ إِلَّا مَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّه »؛ «در روز قیامت، منادی ندا می دهد: هان هر که را بر عهده خداوند اجر و پاداشی است، برخیزد. پس هیچ کس برنخیزد مگر کسی که عفو و بخشش کرده و (مردم را) صلح و سازش داده که اجرش با خداست».
«السَّخِیُّ الْحَسَنُ الْخُلُقِ فِی کَنَفِ اللَّهِ لَا یَتَخَلَّى اللَّهُ عَنْهُ حَتَّى یُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ وَ مَا بَعَثَ اللَّهُ نَبِیّاً إِلَّا سَخِیّاً وَ مَا زَالَ أَبِی یُوصِینِی بِالسَّخَاءِ وَ حُسْنِ الْخُلُقِ حَتَّى مَضَى»؛ «سخاوتمندِ نیک خو همواره در پناه حمایت خداست و خداوند تا او را به بهشت نبرد، رهایش نکند و خداوند هیچ پیامبری نفرستاده جز اینکه سخاوتمند بوده است و پدرم پیوسته مرا به سخاوت و نیک خویی سفارش می فرمود تا روزی که از دنیا رفت».
«لَا تَصْلُحُ الْمَسْأَلَةُ إِلَّا فِی ثَلَاثَةٍ فِی دَمٍ مُنْقَطِعٍ أَوْ غُرْمٍ مُثْقِلٍ أَوْ حَاجَةٍ مُدْقِعَةٍ»؛ «نیاز خواستن از دیگران جز در سه مورد روا نباشد: در خونی که (پرداخت دیه آن) بر عهده بیچاره ای است، در وام و بدهکاری سنگین، و نیازی که شخص را به خاک مذلّت نشانده است».
«عَوْنُکَ لِلضَّعِیفِ مِنْ أَفْضَلِ الصَّدَقَةِ»؛ «کمک تو به انسان ناتوان بهترین صدقه است».
«الْمُصِیبَةُ لِلصَّابِرِ وَاحِدَةٌ وَ لِلْجَازِعِ اثْنَتَانِ»؛ «مصیبت برای انسان شکیبا یکی است و برای بی تاب دوچندان».
«عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ(علیه السلام) یَقُولُ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لتنهین [لَتَنْهُنَ ] عَنِ الْمُنْکَرِ أَوْ لَیُسْتَعْمَلَنَّ عَلَیْکُمْ شِرَارُکُمْ فَیَدْعُو خِیَارُکُمْ وَ لَا یُسْتَجَابُ لَهُمْ»؛ «محمدبن عرفه: شنیدم که موسی بن جعفر(علیه السلام) فرمود: باید امر به معروف و نهی از منکر کنید، وگرنه افراد بدکردار بر شما مسلّط می شوند، آن گاه خوبان شما هرچه دعا کنند، اجابت نشود».
«إِنَّ أَهْلَ الْأَرْضِ لَمَرْحُومُونَ مَا تَحَابُّوا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَةَ وَ عَمِلُوا بِالْحَقِّ»؛ «اهل زمین مادامی که یکدیگر را دوست بدارند و امانت داری کنند و به حق عمل نمایند، مورد رحمت خداوند هستند».
«إِنَّ الْمَعْرُوفَ لَا یَسْتَتِمُّ إِلَّا بِتَعْجِیلِهِ وَ سَتْرِهِ وَ تَصْغِیرِهِ فَإِذَا أَنْتَ عَجَّلْتَهُ فَقَدْ هَنَّأْتَهُ وَ إِذَا أَنْتَ صَغَّرْتَهُ فَقَدْ عَظَّمْتَهُ وَ إِذَا أَنْتَ سَتَرْتَهُ فَقَدْ أَتْمَمْتَهُ»؛ «نیکی و احسان به کمال نمی رسد مگر به زود انجام دادن و پنهان داشتن و کوچک شمردن آن. هرگاه آن را زود به جای آوری، گوارایش ساخته ای و چون آن را کوچک بشماری بزرگش داشته ای و چون پنهانش کنی آن را به کمال رسانده ای».
«عَنْ عَلِیِّ بْنِ یَقْطِینٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى مُرْ أَصْحَابَکَ أَنْ یَکُفُّوا مِنْ أَلْسِنَتِهِمْ وَ یَدَعُوا الْخُصُومَةَ فِی الدِّینِ وَ یَجْتَهِدُوا فِی عِبَادَةِ اللَّهِ- وَ إِذَا قَامَ أَحَدُهُمْ فِی صَلَاةٍ فَرِیضَةٍ فَلْیُحْسِنْ صَلَاتَهُ وَ لْیُتِمَّ رُکُوعَهُ وَ سُجُودَهُ- وَ لَا یُشْغِلْ قَلْبَهُ بِشَیْ ءٍ مِنْ أُمُورِ الدُّنْیَا فَإِنِّی سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِاللَّهِ یَقُولُ إِنَّ مَلَکَ الْمَوْتِ یَتَصَفَّحُ وُجُوهَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْ عِنْدِ حُضُورِ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ»؛ «علی بن یقطین: موسی بن جعفر(علیه السلام) به من فرمود: به یاران و دوستان خود بگو که زبان خویش را نگاه بدارند و از جدال در امور دینی بپرهیزند و در عبادت خدا کوشا باشند و هرگاه یکی از آنها به نماز واجب ایستد، باید نمازش را نیکو انجام دهد و رکوع و سجده آن را کامل به جای آورد و قلبش را به چیزی از مسائل دنیایی مشغول نسازد. من از پدرم امام صادق(علیه السلام) شنیدم که فرمود: فرشته مرگ به هنگام نمازهای واجب به صورت تک تک مؤمنان نظر می کند».
«لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ فِی کُلِّ یَوْمٍ نَفْسَهُ فَإِنْ عَمِلَ حَسَناً اسْتَزَادَ اللَّهَ مِنْهُ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیْهِ وَ إِنْ عَمِلَ سَیِّئاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیْهِ»؛ «از ما نیست کسی که هر روز به حساب خود رسیدگی نکند که اگر کار نیکی انجام داده، از خداوند زیاد شدنش را طلب نماید و خدا را بر آن سپاس گوید و اگر کار زشتی مرتکب شده، از آن آمرزش بخواهد و به سوی خدا بازگردد».
«مَا أَقْبَحَ بِالرَّجُلِ أَنْ یُسْأَلَ الشَّیْ ءَ فَیَقُولَ لَا»؛ «چه زشت است که از کسی چیزی بخواهند و او بگوید: نه».
«إِیَّاکَ أَنْ تُتْبِعَ النَّفْسَ هَوَاهَا- فَإِنَّ فِی هَوَاهَا رَدَاهَا وَ تَرْکُ هَوَاهَا دَوَاؤُهَا»؛ «مبادا خواهش نفس خود را پیروی کنی؛ چرا که تن دادن به خواهش نفس هلاکت آن را در پی دارد و ترک هوای نفس مایه درمان و بهبودی آن است».
«إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ إِنِّی لَمْ أُغْنِ الْغَنِیَّ لِکَرَامَةٍ لَهُ عَلَیَّ وَ لَمْ أُفْقِرِ الْفَقِیرَ لِهَوَانٍ بِهِ عَلَیَّ وَ هُوَ مِمَّا ابْتَلَیْتُ بِهِ الْأَغْنِیَاءَ بِالْفُقَرَاءِ وَ لَوْ لَا الْفُقَرَاءُ لَمْ یَسْتَوْجِبِ الْأَغْنِیَاءُ الْجَنَّةَ»؛ «خداوند می فرماید: من توانگر را به خاطر شرافتش نزد خودم توانگر نساختم و فقیر را به جهت خواری و ذلتش در نظرم فقیر نکردم، بلکه این مسئله از مواردی است که من توانگران را به وسیله فقرا می آزمایم و مورد امتحان قرار می دهم. بی شک اگر فقرا و تهی دستان نبودند، توانگران استحقاق بهشت نمی یافتند».