انسان و دیدن فرشتگان

پاسخ کوتاه:
فرشتگان و ارواح موجوداتی مجرد هستند؛ یعنی وجودی مادی ندارند؛ براین اساس روشن است که دیدن فرشتگان با چشم عادی ممکن نیست. چشم ما تنها امکان درک واحساس تصاویر وصورت های خاص بعضی از مواد را دارد. همه موجودات مادی برای چشم قابل دیدن نیستند. موجودات مجرد را اصلا نمی‌تواند ببیند. استثنای مطلب اینکه دیدن ملائکه توسط انسان های کامل و مومنی مانند حضرت مریم سلام الله علیها ویا همسر حضرت ابراهیم ” ساره ” یا دیدن فرشتگان عذاب توسط افراد گنهکار ومستحق عذاب مانند قوم لوط در اثر تغییرات وجودی یکی از طرفین است.

پاره اى از معارف و حقایق تنها از طریق وحى آسمانى در اختیار بشر قرار مى گیرد و شاهباز خرد و دانش بشرى به تنهایى توان پرواز در آن ساحت را ندارد. «اتین ژیلسون» در تبیین فلسفه «توماس آکویناس» مى نویسد:«آیا خدا روا مى بیند که حقایق فلسفى قابل قبول عقل را از طریق وحى به مردم افاضه کند؟ جواب این است که هرگاه این حقایق در زمره امورى باشد که علم بدان ها براى نجات بشر ضرورت دارد، چنین افاضه اى حاصل مى شود. اگر جز این مى بود، این حقایق و نجاتى که مشروط بدان هاست منحصر به تعداد محدودى از مردم مى شد و دیگران خواه به سبب حرمان از نور فطرى عقل، خواه به دلیل فقدان فراغ و فرصت براى بحث و فحص، خواه به جهت عدم جرأت به مطالعه و تحقیق از این موهبت محروم مى ماندند. علاوه بر این، کسانى هم که قادر به تحصیل این حقایق بودند رنج فراوان در این راه مى بردند و مدت مدیدى از عمر آنان در تفکر مى گذشت، و اکثر ایام حیات شان در جهلى که مى توانست منشأ خطر باشد سپرى مى شد» اتین ژیلسون، روح فلسفه قرون وسطى، ترجمه ع. داودى، ص 53، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى، چاپ دوم، 1370. با تعریف دانشمندان از فرشتگان و در عالم تجرد دانستن آنها امکان دیدن فرشته برای ما ناممکن و استدلال عقلی بر آن وجود ندارد .
در خصوص چگونگی وجود فرشتگان اطلاعات کاملی در اختیار ما نیست. اما بر این مطلب تقریبا اتفاق وجود دارد که فرشتگان و ارواح موجوداتی مجرد هستند؛ یعنی وجودی مادی ندارند؛ براین اساس روشن است که دیدن فرشتگان با چشم عادی ممکن نیست.
دلیل این امر هم روشن است زیرا چشم ما تنها امکان درک واحساس تصاویر وصورت های خاص مادی را دارد؛ یعنی با انعکاس تصاویر اشیای مادی در چشم و طی فرآیند پیچیده ای،عمل دیدن امکان پذیر می گردد؛ و در این فرایند حتی همه موجودات مادی قابل دیدن نیستند. چه رسد به موجودات مجرد و غیر مادی که اصلا صورت مادی ندارند تا در چشم منعکس گردند و …
اما به دو صورت:
1- یا باید انسان از مرتبه ملک وماده فاصله گرفته، بدون اتکا به واسطه های مادی فرشتگان را ادراک کند؛ در این حالت هرچند در ظاهر فرد موفق به دیدن فرشته شده، اما در واقع با روح وجان خود او را ادراک ورویت کرده، از این حالت به کنار رفتن پرده ها تعبیر می شود .برای انبیا واولیا و یا برخی ازبندگان خاص خدا در مراتب مختلف حاصل می شود؛ یعنی برای برخی در حالت خلسه ومکاشفه وبرای برخی در حال بیداری رخ می دهد.
البته ممکن است برای برخی در شرائط خاص هم این امر امکان پذیر شود چنان که در مورد محتضر و کسی که در حال انتقال از این عالم به جهان آخرت است نقل شده است.
2- و یا اینکه فرشته از حال تجرد محض خارج شده ،به نوعی شکل مادی به خود بگیرد که ازاین امر به “تمثل” ومانند آن یاد می شود که موارد متعددی از این نوع تمثلات در قرآن ذکر شده؛
مسلم است دیدن ملائکه توسط انسان های کامل و مومنی مانند حضرت مریم سلام الله علیها ویا همسر حضرت ابراهیم ” ساره “(1) نقل شده و به علاوه حتی دیدن فرشتگان از جانب افراد گنهکار ومستحق عذاب مانند قوم حضرت لوط (2) در قرآن به صراحت ذکر شده است. ولی باید توجه داشت که این گونه دیدن ها کمال برای آنها محسوب نمی شود. زیرا این فرشتگان مامور عذاب قوم لوط بودند و دیدن ملک عذاب کمالی نیست.
اما در هر حال چنان که ذکر شد این رویت با تغییر در یکی از دو طرف بیننده و دیده شونده یا هردو امکان پذیر است (3).
حضرت امیرالمؤمنین، علی علیه السلام در مورد مشاهده خداوند می‌فرماید:لا تدرکه العیون بمشاهدة العیان ولکن تدرکه القلوب بحقائق الایمان؛( 4 ) دیده‌ها هرگز خدا را آشکار نمی‌بیند، امّا دل‌ها با ایمان درست او را در می‌یابند.
آن‌چه از قرآن کریم استفاده می‌شود، این است که تنها فرشته تمثّل یافته با چشم سر قابل مشاهده است. فَاتَّخَذَت‌ْ مِن دُونِهِم‌ْ حِجَابًا فَأَرْسَلْنَآ إِلَیْهَا رُوحَنَا فَتَمَثَّل‌َ لَهَا بَشَرًا سَوِیًّا – قَالَت‌ْ إِنِّی‌َّ أَعُوذُ بِالرَّحْمَـَن‌ِ مِنکَ إِن کُنت‌َ تَقِیًّا – قَال‌َ إِنَّمَآ أَنَا رَسُول‌ُ رَبِّک…؛(5) و در برابر آنان پرده‌ای بر خود گرفت، پس روح خود را به سوی او فرستادیم تا به (شکل) بشری خوش اندام بر او نمایان شد. (مریم) گفت: اگر پرهیزکاری، من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم. گفت:من فرستادة پروردگار توأم…
در قرآن کریم داریم آنچه حضرت مریم دید، فرشته‌ای به صورت بشر بود و مریم او را به صورت بشر دید، که تمثّل پیدا کرده بود و معنای تمثّل فرشته برای مریم به صورت بشر این است که در حاسّه و ادراک مریم به آن صورت محسوس شد نه این که در واقع هم به آن صورت درآمده بود، بلکه در خارج از حاسّه و ادراک وی، صورتی غیر از صورت بشر داشت. ادعای دیدن توسط افراد هم کذب است . ابزار مورد بهره برداری توسط فرشتگان متناسب با وجود آنها و خارج از قواعد بینایی ماست.
پی نوشت ها :
1. هود(11) آیه70.
2. هود(11) آیه 82.
3. محمد تقی مصباح، معارف قرآن نشر موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ، قم 1380 ش، ص283 ونیز : الهی قمشه ی حکمت الهی نشر انتشارات اسلامی قم 1363 ش ، ج1، ص293 .
4. نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی زهد، ص 342.
5. مریم،17ـ19
منابع بیشتر:
ر.ک:تفسیر المیزان، علامه طباطبایی؛، ج 14، دفتر انتشارات اسلامی
تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی و دیگران، ج 13، دارالکتب الاسلامیة.