دستور سجده شیطان بر آدم(ع)

پاسخ کوتاه:
در برخی آیات قرآن، هرچند خطاب اصلی و دستور سجده بر آدم علیه السلام به ملائکه است، اما شیطان طبق نقل بخاطر فرصتی که دگر بار برای ارتقای مقام و جبران خطا در کشتار سایر جنیان و حاکمیت بر زمین قبل از خلقت آدم علیه السلام از خدا گرفته بود، در جرگه ملائکه وارد شد، و دستور سجده و امر الهی به همه آنان در آن مقام و رتبه است. دوباره در این امتحان نیز شکست خورد و باطن خبیث خود را که از اول دارای صفات رذیله و تکبر بود، نشان داد و ثابت کرد که نه تنها لیاقت حاکمیت بر زمین را که فقط انسان کامل دارد، ندارد، بلکه لیاقت بودن در زمره ملائکه را نیز ندارد؛ و اگر بر آدم سجده کرده بود و در امتحان سربلند بیرون آمده بود، چه بسا خداوند حاکمیت ملکوت را که بالاتر از دنیاست، به او ارزانی داشته بود.

قرآن در سوره ص می فرماید:اذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی خالِقٌ بَشَراً مِنْ طِینٍ «71»آن گاه که پروردگارت به فرشتگان گفت: همانا من آفریننده‌ى بشرى از گِل هستم.فَإِذا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ ساجِدِینَ «72»پس همین که او را نظام بخشیدم و از روح خود در او دمیدم، سجده‌کنان براى او به خاک افتید.
فَسَجَدَ الْمَلائِکَةُ کُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ «73» إِلَّا إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرِینَ «74»
پس فرشتگان همه با هم سجده کردند. مگر ابلیس که تکبّر ورزید و از کافران بود.
در این آیات هرچند خطاب اصلی و دستور سجده بر آدم علیه السلام به ملائکه است، اما شیطان طبق نقل بخاطر فرصتی که دگر بار برای ارتقای مقام و جبران خطا در کشتار سایر جنیان و حاکمیت بر زمین قبل از خلقت آدم علیه السلام از خدا گرفته بود، در جرگه ملائکه وارد شد، و دستور سجده و امر الهی به همه آنان در آن مقام و رتبه است. دوباره در این امتحان نیز شکست خورد و باطن خبیث خود را که از اول دارای صفات رذیله و تکبر بود، نشان داد و ثابت کرد که نه تنها لیاقت حاکمیت بر زمین را که فقط انسان کامل دارد، ندارد، بلکه لیاقت بودن در زمره ملائکه را نیز ندارد؛ و اگر بر آدم سجده کرده بود و در امتحان سربلند بیرون آمده بود، چه بسا خداوند حاکمیت ملکوت را که بالاتر از دنیاست، به او ارزانی داشته بود.
نکته ها
1- شیطان ملقب به ابلیس که نامش در بعضی منابع حارث بوده است، از طایفه «جن» است و این مطلب در قرآن در سوره کهف آیه 50 آمده که می فرماید «فسجدوا الا ابلیس کان من الجن – یعنی همه ملائکه سجده کردند مگر ابلیس که از جنیان بود .
2- شیطان یا ابلیس مدت 600 سال همراه فرشتگان مشغول عبادت بوده است.
3- با توجه به اینکه جنیان نیز مانند ما انسانها دارای اختیار هستند وقتی خداوند به شیطان همراه فرشتگان دستور سجده را داد شیطان با اراده و اختیار خود از سجده کردن إبا کرد و سجده نکردن او به خاطر خودپرستی و تکبر ورزیدن او بود ، سجده نکردن او یک سجده نکردن معمولی نبود بلکه سرکشی آمیخته به اعتراض و انکار مقام پروردگار بود و گفت من از آدم بهترم یعنی فرمان تو بر خلاف حکمت و عدالت است و مخالفت او سر از افکار علم وحکمت خدا در آورد و به همین دلیل تمام مقامها و موقعیتهای خود را از دست داد .
این مطلب برای خیلی از ما انسانها هم ممکن است اتفاق بیفتد چون انسان هرچه عملش بالا می رود میزان لغزش او نیز زیاد می شود مثل هواپیمایی که هرچه بالاتر برود کوچکترین خطا باعث سقوط آن می شود.
در همین مورد حضرت علی (علیه السلام ) در خطبه 192 نهج البلاغه می فرمایند ؛ شیطان برآدم به جهت خلقت آدم از خاک فخر فروخت و با تکیه به اصل خود که از آتش بود دچار غرور و تعصب شد و شیطان دشمن خدا و پیشوای متعصب ها و سرسلسله متسکبران شد و بر سر لباس کبریای و عظمت با خدا در افتاده.
حضرت در ادامه می فرمایند؛ خدا شیطان را به خاطر بزرگ بینی کوچک ساخت و به جهت بلند پروازی او را پست و خوار گردانید و او را در این دنیا طرد کرد و آتش جهنم را در قیامت برای اومهیا ساخت .
منابع :
1- مجموعه پرسش و پاسخ دانشجوئی شماره 4، تهیه و تنظیم ، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه .
2- تفسیر المیزان ، جلد 8، از صفحه 25 تا صفحه 35.
3- نهج البلاغه ، خطبه 192.
به نقل از اداره پاسخگویی آستان قدس رضوی