برنج در روایات

به مطالب زیر دقت شود:
1. روایات زیادی در مورد برنج و خواص آن در منابع ما وارد شده و این نشان می دهد که در ان زمان برنج وجود داشته و مورد مصرف مردم بوده است .
2. برنج ممکن است در نواحی خاصی از حجاز کشت می شده و یا توسط تجار از خارج از حجاز وارد می شده است.
3. در روایات و احادیث، اشاراتی به ارزش غذایی و دوایی برنج یافت می‌شود. مثلاً، امام رضا (علیه‌السلام) از پیامبر اسلام (صلی اللّه علیه وآله وسلّم) روایت کرده است که «سیّدُ طعام (أهل) الدنیا والا´خره اللّحُم ثمّ الاُرُزّ» («برترین خوراکِ (اهل) این جهان و آخرت گوشت و سپس برنج است») [۱][۲] و حدیثی که امام صادق (علیه‌السلام) در تجلیل برنج از پیامبر روایت کرده است [۳] :
«أوّلُ حَبّه اَقَرَّت للّه بِالواحدانیّه، ولی بالنبوّه، و لاِخی علیٍّ بِالوصیّه، و لاُِمّتی الموحّدینَ بِالجنّه، الارز… کلُّ شیٍ أخرَجت الارضُ فَفیه داءٌ و شفاءٌ اِلاّالارز، فإنّه شفاءٌ لاداءَ فیه… لَو کان الارزُّ رَجلاً لَکان حلیماً… إنّ الارز یُشبِعُ الجائعَ و یُمری الشَّبْعانَ» («نخستین دانه‌ای که به یگانگی خدا، پیامبریِ من، وصایت برادرم علی و به بهشت برای امّت یکتاپرست من، اقرار کرد، برنج بود… هر چیزی که از زمین به در می‌آید، در آن دردی و درمانی هست مگر برنج، زیرا برنج (وسیله) درمان است و دردی از آن برنمی خیزد… اگر برنج مَرد بود همانا مردی بردبار می‌بود… برنج گرسنگان را سیر می‌کند و سیران را سود می‌دارد.») .
روایات دیگری اشاره صریح‌تری به ارزش درمانی برنج دارند. محدّث نامدار، ابوجعفر احمد بَرْقی چند حدیث در این خصوص از امام صادق (علیه‌السلام) آورده است، مثلاً : «نِعْمَ الطعامُ الارزُّ، و إنّا لَنَدَّ خِرهُ لِمرضانا» («برنج چه خوراک نیکویی است! ما آن را برای بیماران خود ذخیره می‌کنیم») [۴] «نعم الطعام الارز؛ یوسّع الامعاءَ و یَقطع البواسیر؛ و إنّا لَنَغْبِطُ أهلَالعراق بِأکلهم الارزَّ و البُرَّ، فَإنّهما یوسّعان الامعاء و یقطعان البواسیر» («… برنج روده‌ها را گشاد و بواسیر را درمان می‌کند؛ ما به عراقی‌ها رشک می‌بَریم که برنج وبُسر (= خرمای رنگ گرفته اما هنوز نارس) می‌خورند، زیرا این دو، روده‌ها را گشاد و بواسیر را درمان می‌کنند».[۵]روایات متّحدالمضمون دیگری از امام صادق(علیه‌السلام) [۶] حکایت از سودمندی خوراک برنج در درمان «بَطَن ذَریع» (شکمروش شدید) مزمن همراه با دل پیچه و لاغری و سستیِ ناشی از آن حکایت می‌کند. دستور تهیه خوراک درمانی مجرّبی از برنج بدین منظور چنین است [۷]: برنج را بشویند، (در سایه) بخشکانند، اندکی بریان کنند و نرم بکوبند و آنگاه با آن، حَساء/حَسْو (= نوعی سوپ غلیظ) بسازند؛ اگر خوردن چربی برای بیمار نزار شده مانعی نداشته باشد، آرد برنج مذکور را با پیه قُلوه (قلوه‌های بُز) بپزند. [۸]درباره فایده درمانی نانِ برنج (= نان با آرد برنج) نیز کُلَینی[۹] دو روایت نقل کرده است، یکی از امام رضا (علیه‌السلام) حاکی از این‌که سودمندترین خوراک برای مَسلولان، نان برنج است، و دیگری از امام صادق (علیه‌السلام)، بدین عبارت : «أطعِموا الَمْبطونَ خُبْزَ الارز فَما دَخلَ جَوفه شی ٌ أنفعُ منه؛ أما، إنّه یدبغ المعده و یَسُلُّالداءَ سَلاًّ» («به بیمار مبتلا به شکمروش و اسهال نان برنج بخورانید زیرا چیزی سودمندتر از آن به اندرون وی وارد نمی‌شود؛ آری، برنج معده را دبّاغی و (شکمْ) درد را بِه نرمی دفع می‌کند»).
پاورقی:
۱. ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۳۸، ش ۷۹، چاپ حسین اعلمی، بیروت ۱۴۰۴/ ۱۹۸۴.
۲. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۶۰، ش ۱، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۳. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۶۳، ص ۲۶۱۲۶۲، ش ۶، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۴. برقی، احمد بن محمد، کتاب المحاسن، ج۲، ص۵۰۲، ش ۶۲۶، چاپ محدث ارموی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۱ ش).
۵. برقی، احمد بن محمد، کتاب المحاسن، ج۱، ص۵۰۴، ش ۶۳۴، چاپ محدث ارموی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۱ ش).
۶. برقی، احمد بن محمد، کتاب المحاسن، ج۱، ص۵۰۲ ۵۰۳، ش ۶۲۷۶۳۰، چاپ محدث ارموی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۱ ش).
۷. برقی، احمد بن محمد، کتاب المحاسن، ج۱، ص۵۰۳، ش ۶۳۳، چاپ محدث ارموی، قم (تاریخ مقدمه ۱۳۳۱ ش).
۸. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۱۷۲۱۷۴، ش ۱ ۵، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۹. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۶، ص۳۰۵، چاپ علی اکبر غفّاری، بیروت ۱۴۰۱.
جهت مطالعه بیشتر به دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برنج در روایات و احادیث» مراجعه شود.