معرفی منابع تاریخ اهل بیت(ع)

قسمت اول : کتاب‌های زیادی در این زمینه تالیف شده است، از آن جا که زندگی ائمه جهات مختلفی دارد بعضی ازین کتاب‌ها از یک حیث به زندگی ائمه (علیهم السلام) پرداخته اند،در کل کتاب منتهی الآمال نوشته شیخ عباس قمی سعی کرده از زوایای مختلف به زندگی ائمه (علیهم السلام) بپردازند البته بیش از هشتاد سال پیش نوشته شده است.اما از نظر تشریح زمان ائمه، رفتار ائمه با خلفا و چگونگی دوران امامت هر امام یعنی بعد اجتماعی ائمه (علیهم السلام) کتابی به نام سیره پیشوایان نوشته مهدی پیشوایی کتاب بسیار خوبی است.
حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه، نوشته‌ى رسول جعفریان، از انتشارات انصاریان، قم؛
تاریخ سیاسى اسلام رسول جعفریان؛
امامان شیعه و جنبشهاى مکتبى، محمدتقى مدرسى، ترجمه حمیدرضا آژیر؛
سیره‌ ى معصومان، سید محسن امین، ترجمه على حجتى کرمانى؛
زندگى دوازده امام؛ هاشم معروف حسینى، ترجمه محمد رخشنده، جلاء العیون، علامه مجلسى؛ ناسخ التواریخ؛ خاندان وحى سید على اکبر قرشى ترجمه ارشاد شیخ مفید؛
فروغ ولایت جعفر سبحانى – چشمه در بستر آقایى، جاذبه و دافعه على(ع) شهید مطهرى؛ – نقش ائمه در احیاى دین علامه سید مرتضى عسگرى؛ – امام در عینیت جامعه محمد رضا حکیمى؛ – فاطمه زهرا احمد رحمانى؛ – امام باقر(ع) جلوه امامت احمد ترابى؛ – فاطمه، فاطمه است شریعتى؛ – نقش سیاسى تاریخى فدک شهید محمد باقر صدر – فاطمه الزهراء؛ علامه امینى – کشتى پهلو گرفته شجاعى؛ – فاطمه دختر محمد(ص) شهیدى؛ – سیرى در سیره ائمه اطهار(ع) مرتضى مطهرى؛ – سیره نبوى مرتضى مطهرى؛ – سیره ‌المصطفى هاشم معروف الحسنى – الصحیح من السیره سید جعفر مرتضى عاملى؛ – فاطمه زهرا شادمانى دل پیامبر احمد رحمانى همدانى، ترجمه: دکتر افتخارزاده؛ – امیرالمؤمنین على بن ابیطالب احمد رحمانى، ترجمه: حسین استاد ولى؛ – رنج هاى زهرا علامه جعفر مرتضى عاملى، ترجمه: محمد سپهرى؛ – پرسش ‌ها و پاسخ ‌هاى مذهبى، آیت اللّه مکارم ؛ – زندگانى تحلیلى پیشوایان اسدالله مشیرى؛ – شیعه پاسخ مى دهد سید رضا حسینى نسب؛ – خاطرات مدرسه سید محمد جواد مهرى؛ – راه ما، راه و روش پیامبر ما علامه امینى؛ – مذهب و رهبر ما (ترجمه المراجعات) امام شرف الدین؛ – امام شناسى علامه طهرانى؛ – (نقش ائمه اطهار(ع ) در هدایت جامعه ) انقلاب تکاملى اسلام جلال الدین فارسى؛ – امام سجاد(ع) جمال نیایشگران احمد ترابى؛ – کشف الغمه فی معرفه الائمه ،علی بن عیسی اربلی.
امامان اهل بیت علیهم السلام؛ مرزبانان حریم اسلام” حاصل مجموعه‌ای از سخنرانی‌ها و مقالات شهید صدر درباره تاریخ و زندگانی امامان علیهم‌السلام است. شهید صدر در این سخنان همچون همیشه مدارک اسلامی را مورد بازخوانی نوآورانه قرارداده و با ژرف‌اندیشی در شرایط اجتماعی، سیاسی و حتی روحی و روانی امت اسلام، به تبیین نظام‌مند و علمی از مراحل گوناگون زندگانی معصومان علیهم‌السلام ‌پرداخته و نگرشی نوین به تاریخ اهل‌بیت علیهم‌السلام را ارائه کرده است.

قسمت دوم: در رابطه با حضور امام حسن و امام حسین در جنگ علیه ایرانیان باید گفت که هیچ یک از منابع و مآخذ متقدم و معتبر[1] شیعی از حضور حسنین در فتوحات ایران، شام و یا آفریقا سخنی نگفته‌اند. اما برخی از منابع اهل سنت از حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در بعضی از فتوحات آن هم در زمان خلفا (و نه زمان امام علی(ع)) خبر داده‌اند که به عنوان نمونه به موارد ذیل اشاره می‌شود:1- بلاذری با عبارت «برخی چنین می‌گویند» به نقل این خبر می‌پردازد: حسن و حسین دو پسر علی بن ابی طالب در این جنگ(فتح طبرستان) با سعید بن عاص همراه بوده‌اند.[2]2- طبری مورخ مشهور اهل سنت می‌نویسد: «در سال سی‌ام (و در زمان حکومت عثمان) سعید بن عاص با تنی چند از صحابه همچون حسن، حسین، حذیفة بن یمان و … به همراه سپاهی از کوفه به قصد خراسان به راه افتادند». 3- از دیگر منابع اهل سنت که به این خبر اشاره کرده‌اند می‌توان به این موارد اشاره نمود: ابن اثیر،[3] ابن کثیر،[4]‌ ابن خلدون[5] و …بررسی و نقد گزارش‌های اهل سنت: 1- بخشی از گزارشها فاقد هرگونه سندی می‌باشند.2- آن دسته از گزارش‌های تاریخی اهل سنت هم که سند ارائه کرده اند، سندشان معتبر نمی‌باشد بدین معنا که نقل کننده آن خبر یا فردی دروغ گو و جاعل است و یا فردی ناشناخته و مجهول.3- دسته‌ای از گزارشهای تاریخی نیز فقط اشاره به حضور امام حسن(ع) و امام حسین(ع) در ایران دارند و در آنها هیچ گونه اشاره‌ای نشده که حضور آنان برای جنگ بوده است.افزون بر ایرادهایی که بیان شد، دو مسئله دیگر نیز وجود دارد که درستی گزارش‌های یاد شده را در این باره، سخت مورد تردیدد و حتی غیر قابل قبول می‌کند: 4- یکی آن که تمام روایات تاریخی که متعرض سال شرکت حسنین(ع) در فتوحات شده‌اند، بر حضور آنان در فتوحات عصر عثمان ناظراند. عصری که امیرمومنان علی(ع) حتی در حد مشاوره حاضر به همکاری با عثمان در امر فتوحات نبود تا چه رسد به اینکه فرزندان خویش را جهت انجام فتوحات به همراه لشکریان تحت فرمان عثمان به جبهه نبرد گسیل دارد.5- مسئله دیگر آنکه علی بن ابی‌طالب(ع) در عصر امامت و خلافت خویش حسنین(ع) را از شرکت در معرکه صفین باز میداشت و چون در یکی از روزها آن حضرت متوجه شد که امام حسن آماده کارزار است فرمود: «از طرف من جلوی جوان را بگیرید تا با مرگش پشت مرا نشکند که من از رفتن این دو (امام حسن(ع) و امام حسین(ع)) به میدان نبرد دریغ دارم تا مبادا با مرگ آن دو نسل رسول خدا(ص) قطع شود».[6]حال با چنین اکراه و امتناعی از سوی حضرت نسبت به حضور حسنین(ع) در نبردهایی که به فرمان پیشوای عادلی همچون خویش صورت می‌گرفت، چگونه آن بزرگوار حاضر می شود که تحت زعامت زمامداران مورد اعتراض و انتقادش، فرزندان خویش را که پیشوایان آینده جامعه اسلامی هستند به جبهه جنگ بفرستد؟بنابراین با توجه به وجود چنین اشکال های سندی و محتوایی و نیز استبعادهایی که بیان شد، حضور حسنین(ع) در فتوحات عصر خلفا نمیتواند مورد پذیرش قرار گیرد. به گمان قوی، دستِ تحریف‌گران و وارونه نویسان حقایق تاریخی در جعل چنین گزارش‌هایی بی تاثیر نبوده است. با این همه اگر بر فرض پذیرفته شود که حسنین(ع) در ایام جوانی به برخی از شهرهای ایران همانند اصفهان و گرگان و … مسافرت کرده‌اند؛ به سبب امور دیگری (غیر از شرکت در فتوحات) بوده است و یا اصلا در عصر خلافت امام علی(ع) بوده است همچنانکه یکی از مورخین قدیمی (به نام سهمی در: تاریخ جرجان ص19)نیز به این مطلب اشاره کرده‌است.جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه این بخش از پرسش‌تان می‌توانید به: مجله «تاریخ در آیینه پژوهش، پیش شماره دوم، بهار 1382، مقاله: مواضع امام علی(ع) در برابر فتوحات خلفا» ، مراجعه فرمایید.