آداب و شرایط مهمانداری

1. این عمل بر خلاف آداب و اخلاق اسلامی است و به دور از اخلاق فرد مومن است .2. البته ممکن است گاهی انسان عذری مقبول از پذیرش مهمان داشته باشد و یا امادگی پذیرایی از مهمان را نداشته باشد اما این در موارد نادر و اندکی اتفاق می افتاد و برنامه مستمری نباید باشد .3. در اسلام بر مهمانداری تاکید زیادی شده و ادابی برای ان ذکر شده که به ان اشاره می شود .
« آداب مهمانداری »
الف ) به کار بردن تمام توان برای پذیرایی از میهمان
میزبان در پذیرایی از مهمان دعوت‌شده، باید همة توان خود را صرف کرده و در خانه هر غذای لذیذی که دارد، برای او مهیا کند و چیزی دریغ ننماید. اما در پذیرایی از مهمان لازم به تکلف و در سختی ‌انداختن خود و خانواده نیست و مهمانان باید به این نکته توجه داشته باشند. ازاین‌رو، پیامبر اکرم(ص) فرموده‌ا‌ند: «اگر کسی هزار درهم صرف سفره کند و مؤمنی از آن غذا بخورد اسراف نیست» (مجلسى، 1383، ص 66).
از امام صادق(ع) دربارة معنای ظلم در آیه: «لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ» (نساء: 148) که غیبت کردن ظالم و بدگویی از او را برای مظلوم جایز دانسته است، پرسیده شد. ایشان، یکی از مصادیق ظالم را میزبانی دانست که از مهمانش به‌درستی پذیرایی نکرده باشد، پس، غیبت کردن از او را برای مهمانش جایز شمرده‌اند: «هرکس مهمانی را دعوت کند و از او خوب پذیرایی ننماید، در حق مهمان ظلم کرده است و اگر دربارة سختی‌هایی که به او گذشته، چیزی بگوید گناهی نکرده است!» (حرعاملی، 1409ق، ج 12، ص 289).

ب ) میزبان نباید بیش از توان خود ، خانواده و خودش را به زحمت بیندازد .
اما حد و اندازة تلاش میزبان در تکریم مهمان و پذیرایی او چه اندازه باید باشد؟ آیا جایز است بیش از توان، خود و خانواده‌اش را به زحمت اندازد و مانند برخی مردم برای حفظ آبروی خود پیش مهمانان، خود را با انواع مشکلات مانند قرض گرفتن فرش و مبل از همسایه و سفارش غذاهای گران و متنوع از رستوران به زحمت اندازد؟ پیامبر اکرم(ص) پاسخ این پرسش را چنین می‌دهند: «هیچ‌کس نباید بیش از توانش، خود را برای مهمان به زحمت اندازد» (متقی الهندی، 1389ق، ح 25876).
بنابراین، حد و اندازة تلاش برای پذیرایی کافی از مهمان، توان و استطاعت میزبان است. دین اسلام، هیچ‌گاه مؤمنان را به امری خارج از توانشان مکلف نساخته است، چه در عبادات و امور فردی و چه در معاشرت و امور اجتماعی. امام رضا(ع) وظیفة میزبان در پذیرایی از مهمان را با توضیح بیشتری بیان فرموده‌اند. ایشان داستانی دربارة جد بزرگوارشان، امیرمؤمنان(ع) نقل می‌کنند که روزی مردی ایشان را به مهمانی دعوت کرد. امیرمؤمنان(ع) به او فرمودند: «دعوت تو را می‌پذیرم به شرط اینکه سه قول به من بدهی. آن مرد گفت: چه قولی؟ ای امیرمؤمنان! حضرت فرمود: از بیرون خانه، چیزی برای من تهیه نکنی، آنچه در خانه‌ات آماده داری از من دریغ نکنی و به زن و فرزندانت اجحاف ننمایی. مرد گفت: قبول می‌کنم ای امیرمؤمنان. پس علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) دعوت او را پذیرفت» (صدوق، 1378ق، ج 2، ص 42، ح 138).
ابورافع، یکی از اصحاب پیامبر اکرم(ص)، نقل می‌کند که روزی برای پیامبر مهمانی رسید. ایشان مرا برای خرید کالایی نزد فردی یهودی فرستاد و فرمود که از آن شخص یهودی به سلف چیزی بخر؛ تا پایان ماه رجب پول آن را می‌پردازم. یهودی نپذیرفت مگر به رهن گذاشتن چیزی؛ نزد پیامبر برگشتم و ایشان زره خود را رهن دادند (نوری، 1407ق، ج 13، ص 418).
در اینجا ممکن است تصور شود که پیامبر برای مهمان خود را به زحمت‌ انداخته‌ و رهن و بیع سلف کرده‌اند؟ پاسخ آن است که بیع سلف یکی از بیع‌های جایز است که در زمان پیامبر رایج بود؛ گرچه در زمان ما کمتر کاربرد دارد. بنابراین، وقتی میزبان می‌داند که در آخر ماه درآمدی دارد، بیع سلف یکی از بیع‌های مجاز و رایج است؛ ازاین‌رو انجام این کار خارج از طاقت محسوب نمی‌شود. همچنین، وقتی چیزی در خانه است که می‌توان به رهن گذاشت، پس در این قسمت زحمتی نیز وجود ندارد. بر این اساس، ایشان خارج از طاقت خود رفتار نکرده‌اند.
بنابراین، دین مبین اسلام گرچه به تکریم مهمان، سفارش فراوان کرده است، از زیاده‌روی و اسراف در این زمینه نیز منع کرده است و به‌هیچ‌وجه به زحمت انداختن خارج از طاقت خود و خانواده را جایز نشمرده است.

ج ) تعارف به مهمان و خوردن غذا پیش از او
میزبان وقتی سفره پهن شد، تعارف کند و بفرما بزند تا مهمان دست به غذا برد. (ذاریات، آیه ۲۷)
باید به مهمان تعارف کنیم و در خوردن، پیش‌قدم شویم و تا وقتی او مشغول است، ما هم مشغول باشیم که احساس بدی پیدا نکند. امیرمؤمنان علیه‌السلام می‌فرمایند: «هرکس دوست دارد خدا و رسولش او را دوست داشته باشند، با مهمانان خود غذا بخورد» (نهج البلاغه، خطبه176).
در سیره امام صادق علیه‌السلام نیز چنین بیان شده است که ایشان پیش از همه، دست به غذا می‌برد و شروع به غذاخوردن می‌کرد و آخر از همه دست از غذا می‌کشید تا همه مهمانان غذای کافی خورده باشند (کلینی، 1388، ج 6، ص 285).
اگر تعارف همراه دروغ و امر حرام دیگری نباشد و در عرف احترام به مؤمنین و بزرگترها محسوب شود کار بسیار خوبی است ولی نباید به میزانی باشد که به دروغ گفتن برسد ، متاسفانه یکی از آداب غلط در بین ما ایرانیان تعارفات دروغین می باشد.
اسماء بنت عمیس می گوید:« در شب زفاف عایشه، رسول خدا(صلی الله علیه و آله) ظرف شیری را به من داد و فرمود: به زنها بده تا بخورند،(وقتی به آنها تعارف کردم) آنها گفتند میلی به نوشیدن شیر نداریم. رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمود: بین گرسنگی و دروغ جمع نکنید. اسماء گفت: یا رسول الله(صلی الله علیه و آله) اگر چیزی را که به آن میل داریم و بگوییم میل نداریم، آیا دروغ شمرده می شود؟! فرمودند: به درستی که دروغ در نامه عمل ثبت می شود هرچند کوچک باشد.»(سفینة البحار، ج2، ص473)
روزی امام صادق(علیه السلام) به همراه فرزندش اسماعیل در مجلسی بودند، یکی از دوستان آن حضرت وارد شد و سلام کرد و سپس نشست، وقتی حضرت از جای برخواستند که از مجلس خارج شوند، آن شخص نیز از جای برخواست و به اتّفاق امام( علیه السلام) به راه افتاد، در راه همراه امام بود، تا اینکه به درب خانه ی امام رسیدند، امام(علیه السلام) بدون اینکه به آن شخص تعارف کنند از او جدا شده و وارد خانه شدند، در این هنگام اسماعیل به حضرت عرض کرد: ای پدر چرا به آن شخص تعارف نکردید و نفرمودید داخل منزل شود؟! حضرت فرمود: آمدنش در خانه موردی نداشت(یعنی آمادگی پذیرش او را نداشتم) اسماعیل گفت: اگر تعارف می کردید او خودش نمی آمد. حضرت فرمود: دوست ندارم که خداوند نام من را جزء کسانی ثبت فرماید که در تعارف زیاده روی می کنند.(یعنی تعارف های دروغین می کنند)(بحارالانوار، ج72، باب العرض علی اخیک، ص457)
به صورت خلاصه :
1 ـ میزبان نباید به خاطر پذیرایی از مهمان خود وخانواده خود را به تکلف ودشواری بیندازد .
2ـ میزبان نباید به خاطر پذیرایی از مهمان درحق خود وخانواده خود اجحاف کند .
3 ـ میزان تعرف میزبان از مهمان نباید به اندازه ای باشد که به دروغ گفتن برسد .
4 ـ میزبان نباید مهمان را سر سفره تنها بگذارد ، بلکه باید قبل از او شروع به غذا کند وهمراه او مشغول به خوردن غذا باشد و بعد از مهمان دست از خوردن بردارد .