عوض الهی در آلام

اَعواض اصطلاحی کلامی به معنای عِوض یا پاداشی است که خداوند به برخی از انسان‌‌های بی‌گناه که در دنیا مصیبتی ناخواسته بر آن‌ها وارد شده، می‌دهد.به عقیده بیشتر متکلمان عدلیه عوض دادن خداوند به انسان‌‌ها، واجب و از روی استحقاق فرد مصیبت‌دیده است. اما شیخ مفید بر این باور است، از آنجاکه در رنج و مصیبت مصلحت وجود دارد، انسان استحقاق «عوض» را ندارد و خداوند از روی تفضل و لطف به شخص رنج‌دیده «پاداش» می‌دهد.

عِوض دادن خداوند شامل کفار نیز می‌شود. به گفته برخی عوض دادن خدا ممکن است در دنیا و آخرت باشد. اعواض در کتب کلامی در بحث آلام ابتدایی و عدل الهی مطرح شده است.

به عقیده متلکمان عدلیه از آنجاکه خداوند ظلم نمی‌کند، عوض و پاداش دادن او به انسان‌هایی که ناخواسته به بلا دچار می‌شوند، «واجب» است.[1] اکثر علمای امامیه و معتزله، «واجب بودن» عوض را از روی «استحقاق‌» و سزاوار بودن فرد مبتلا دانسته‌اند.[2] ولی شیخ مفید عوض دادن به انسان‌های مبتلا را از روی تَفَضُّل و لطف الهی‌ می‌داند نه «استحقاق».[3] به عقیده وی در بلا مصلحت وجود داشته و این مصلحت جبران‌کننده رنج و بلا بوده و خداوند به در مقابل آن به انسان پاداش و ثواب می‌دهد.[4]
عوض و اعواض اصطلاحی کلامی است و نزد حکما و فلاسفه مطرح نمیشود.
==============================
1علامه حلی، تسلیک النفس، ۱۴۲۶ق، ص۱۷۶؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۴۹۴.
2سید مرتضی، الذخیره فی علم الکلام، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹؛ قاضی عبدالجبار، شرح الاصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۴۹۴.
3شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۳.
4شیخ مفید، تصحیح الاعتقاد، ۱۴۱۴ق، ص۱۰۳.