ازدواج حضرت علی(ع)

از نظر طبیعی هر انسانی نیازمند به همسر میباشد. در دین اسلام ازدواج امری مشروع و از سنّتهای پیامبر است به همین روی درسیره ی معصومان نسبت به این امر تأکید زیادی شده است. آثارونتایجی که برای انسان درسایه ی ازدواج وتشکیل خانواده نهفته به ضرورت این مسئله درزندگی انسان می افزاید.امیر مومنان علی (علیه السّلام) مطابق این سنت الهی با حضرت فاطمه (سلام الله علیها) ازدواج کرد و آثار و برکات این ازدواج تا قیامت باقی و پابرجا خواهد بود.آنحضرت تا هنگامی که فاطمه (سلام الله علیها) در قید حیات بود همسر دیگری اختیار نکرد، همانگونه که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم) تا زمانی که خدیجه زنده بود همسر دیگری نگرفت. امّا علی (علیه السّلام) پس از شهادت فاطمه (سلام الله علیها) مجبور بود ازدواج کند¬¬¬¬¬ و همسری برای رسیدگی به امور خانواده وسرپرستی فرزندان اختیار نماید تا به امورزندگی وخانواده سامان دهد.از طرفی فاطمه (سلام الله علیها) هم روز شهادتش ضمن وصایایی به علی (علیه السّلام) فرمود: مردان ناچارِ از داشتن همسر هستند (به همین جهت) شما «امامه» (نوه پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ یعنی دختر زینب که دختر رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ بود) را برای همسری اختیار کن، زیرا او همانند خودم نسبت به فرزندانم مهربان است.(1) علی (علیه السّلام) برای آنکه به وصیت فاطمه (سلام الله علیها) عمل کرده باشد با امامه ازدواج کرد.(2) اما زمان ازدواج را اکثر منابع تعیین نکرده اند و تنها در بحارالانوار چنین آمده است که علی(علیه السّلام) هفت روز پس از شهادت فاطمه (سلام الله علیها) طبق وصیت فاطمه (سلام الله علیها) با امامه بنت ابی العاص ازدواج کرد.(3) بنابراین، اقدام علی(علیه السّلام) در ازدواج با امامه مطابق با وصیت حضرت زهرا (سلام الله علیها) بوده است. امّا درباره اینکه اندک زمانی پس از شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) امام علی(علیه السلام) اقدام به ازدواج کردند باید گفت:با نگاهی به منابع اهل سنت نیز مشاهده می گردد که در متون معتبر اهل سنت به این وصیت اشاره شده است؛(4) بنابراین ازدواج حضرت علی علیه السلام با امامة بر اساس وصیت حضرت صدیقه (سلام الله علیها) بوده؛ اما اینکه این ازدواج نُه شب بعد از شهادت آنحضرت اتفاق افتاده باشد سند معتبری در مورد آن یافت نمی گردد.(5)علامه محمد باقر مجلسی در کتاب«بحارالانوار»، روایت نموده حضرت علی (علیه السلام) نه شب بعد از رحلت همسرشان با «امامة»، ازدواج نموده اند. با نگاهی به کتاب«بحار الانوار »، متوجه می شویم که مرحوم مجلسی چنین نقلی را به استناد از کتاب«مناقب آل ابی طالب»، تالیف مرحوم ابن شهر آشوب بیان نموده اند.در نقل ابن شهر آشوب نیز می خوانیم که این مطلب به نقل از کتاب«قوت القلوب»، تالیف: ابوطالب مکی در گذشته به سال 386 می باشد که وی نیز از علمای اهل سنت بوده است.با مراجعه به کتاب«قوت القلوب»، نیز مشاهده می گردد نویسنده ی کتاب، این نقل را بدون ذکر سند و به شکل مرسل نقل نموده و بیان داشته:
«ویقال (6) أنه تزوّج بعد وفاة فاطمة (صلوات اللّه علیها وعلى أبیها) بتسع لیال»؛(7) و گفته شده که (علی علیه السلام) نه شب پس از رحلت فاطمه(که درود خدا بر وی و پدرش باد) ازدواج نموده است.
بنابراین چنین سخنی که حضرت علی نه شب بعد از رحلت حضرت زهرا (سلام الله علیها) ازدواج نموده باشند، علاوه بر اینکه تنها منبع آن از کتب عامه است، فاقد هر گونه سند معتبری می باشد؛ لذا چنین سخنی هیچ اعتبار علمی ای نخواهد داشت؛ بله اجمالا می دانیم که آنحضرت پس از شهادت حضرت زهرا (سلام الله علیها) بر اساس وصیت همسرشان با «امامة»، ازدواج نمودند؛ اما اینکه چنین امری در چه فاصله ی زمانی ای بوده، مدرک معتبری موجود نمی باشد.
در پایان توجه به سخنان آنحضرت که در فراق همسرشان بیان شده است خالی از لطف نیست:
علىّ بن محمّد هرمزانى به نقل از حضرت ابى عبداللّه حسین بن على (علیهما السلام) آورده است: چون فاطمه ( سلام الله علیها )رحلت نمود، امیرالمؤمنین (علیه السلام) او را پنهانی به خاک سپرد و علامتى بر مزارش نگذاشت، سپس برخاست، و روى به طرف مزار رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلم) برگرداند و عرض کرد:
سلام و درود بر تو اى رسول خدا از سوى خودم و از سوى دخترت (زهرا) که هم اکنون در جوار تو فرود آمده و به سرعت به تو ملحق شده است. اى رسول خدا! از فراق دختر برگزیده و پاکت پیمانه صبرم لبریز شده و طاقتم از دست رفته است، هر چند پس از رو به رو شدن با غم بزرگ فراق و مصیبت دردناک تو، این مصیبت براى من قابل تحمّل شده است. (فراموش نمى کنم) من تو را با دست خود در میان قبر نهادم و هنگام رحلتت، روح تو در میان گلو و سینه من روان شد «فَ «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ»؛ ما از خداییم و به سوى او باز مى گردیم» (اى رسول خدا) امانتى که به من سپرده بودى هم اکنون باز پس داده شد و گروگانى که نزد من بود گرفته شد؛ ولى اندوهم جاودانى است و شبهایم همراه بیدارى و بى قرارى؛ تا آن زمان که خداوند منزلگاهى را که تو در آن اقامت گزیده اى برایم برگزیند (و به تو ملحق شوم) (اى رسول خدا) به زودى دخترت تو را آگاه خواهد ساخت که امّت تو در ستم کردن به وى دست به دست هم داده بودند. سرگذشت دردناک او را بى پرده از او بپرس و خبر این حوادث را از وى بگیر.(8)
ودر پایان این روایت امام علی (علیه السلام) شدت فراق خود از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) و فاطمه ی اطهر ( سلام الله علیها )را چنین بیان می دارد:
«وَالسَّلامُ عَلَیْکُما سَلامَ مُوَدَّعٍ، لاقالٍ ولا سَئِمٍ، فَإِنْ أَنْصَرِفْ، فَلا عَنْ مَلامَةٍ؛ وَ إِنْ أُقِمْ، فَلا عَنْ سُوءِ ظَنٍّ بِما وَعَدَ اللّهُ الصّابرینَ. واهاً واهاً، والصَّبْرُ أَیْمَنُ وَ أَجْمَلُ، و لَوْ لا غَلَبَةُ الْمُسْتَوْلینَ، لَجَعَلْتُ الْمُقامَ وَاللَّبْثَ لِزاماً مَعْکُوفاً، وَ لَأَعْولْتُ إِعْوَالَ الثَّکْلى عَلى جَلیلِ الرَّزِیَّةِ»؛(9) من با سلام بر شما دو بزرگوار، از شما جدا مى شوم و مى روم؛ ولى این خداحافظى، همچون وداع کسى که ناراحت شده و دیگر بر نگردد، و یا از ماندن در کنار شما خسته و ملول شده باشد نیست. هرگز، پس اگر بر مى گردم از ملالت نیست، و اگر کنار قبر مى مانم نه براى آن است که نسبت به وعده الهى که به صابرین داده، بد گمان باشم.
آه، آه، که صبر مبارکتر و زیباتر است. و اگر نبود تسلّط دشمنان اقامت و درنگ در این مکان را بر خود لازم مى دانستم و همواره در اینجا مى ماندم، و چون زنِ فرزند از دست داده بر این مصیبت بزرگ فریاد مى کردم.
[1] .صدوق، علل الشرایع، مؤسسة دارالحقة الثقافه، اول، 1416 ق، ج 1، ص 222.
[2] .ابن اثیر، اسدالغابه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، اول، 1417 ق، ج 7، ص 25، قرطبی، استیعاب، بیروت، دارالکتب العلمیه، اول، 1415 ق، ج 4، ص351.
[3] مجلسی، بحارالانوار، بیروت، ج 42، ص 92.
[4]. اسدالغابة، ابن الاثیر، ج5،ص400، دارالکتب العربی:«وکانت فاطمة وصت علیا أن یتزوجها فلما توفیت فاطمة تزوجها زوجها منه الزبیر بن العوام لأن أباها قد أوصاه بها…»؛ معرفة الصحابة، ابی نعیم الاصبهانی، ج6، ص3268، دارالوطن:«أُمَامَةُ بِنْتُ أَبِی الْعَاصِ بْنِ الرَّبِیعِ أُمُّهَا زَیْنَبُ بِنْتُ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، تَزَوَّجَ بِهَا عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ بَعْدَ مَوْتِ فَاطِمَةَ، عَنْ وَصِیَّةِ فَاطِمَةَ لَهُ بِهَا، ذَکَرَهُ حَجَّاجُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ جَعْفَرٍ الْمُخَرِّمِیِّ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، عَنْ أَبِیهِ»؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر،ج67،ص4،دارالفکر:«وقالت فاطمة بنت رسول الله ( صلى الله علیه و آله سلم ) حین حضرتها الوفاة لعلی تزوج بنت أخی أمامة بنت أبی العاص فتزوجها علی بن عبد طالب فمکثت عنده ثلاثین سنة ولم تلد له شیئا وکانت عقیما ثم تزوجها بعد علی المغیرة بن نوفل بن الحارث ابن أبی المطلب»؛ تهذیب الأسماء واللغات، محیی الدین بن شرف النووی، ترجمه ی 1142:« أمامة بنت أبى العاص بن الربیع بن عبد العزى بن عبد مناف القریشیة العبشمیة…تزوجها على بن أبى طالب، رضى الله عنهما، بعد وفاة فاطمة، رضى الله عنها، وکانت فاطمة أوصت علیًا أن یتزوجها».
[5]. در هیچ یک از کتب تاریخی و رجالی زمان ازدواج بیان نگردیده است و تنها آمده که بعد از رحلت چنین ازدواجی صورت پذیرفته است. البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج7،ص367:«ولم یتزوج علی على فاطمة حتى توفیت بعد رسول الله صلى الله علیه وسلم بستة أشهر، فلما ماتت تزوج بعدها بزوجات کثیرة».
[6]. استفاده از صیغه ی مجهول خود دلالت بر ضعف این قول دارد.
[7]. قوت القلوب فی معاملة المحبوب ووصف طریق المرید إلى مقام التوحید، محمد بن علی بن عطیة الحارثی المشهور بأبی طالب المکی، ج2، ص408، دار الکتب العلمیة – بیروت / لبنان – 1426 هـ -2005 م.
[8]. الکافی، الکلینی، ج1،ص 459؛ نهج البلاغة، کلام202:« السلام علیک یا رسول الله عنی وعن ابنتک النازلة فی جوارک والسریعة اللحاق بک . قل یا رسول الله عن صفیتک صبری ، ورق عنها تجلدی . إلا أن لی فی التأسی بعظیم فرقتک ، وفادح مصیبتک موضع تعز . فلقد وسدتک فی ملحودة قبرک ، وفاضت بین نحری وصدری نفسک . إنا لله وإنا إلیه راجعون . فلقد استرجعت الودیعة ، وأخذت الرهینة . أما حزنی فسرمد ، وأما لیلی فمسهد إلى أن یختار الله لی دارک التی أنت بها مقیم . وستنبئک ابنتک بتضافر أمتک على هضمها فأحفها السؤال واستخبرها الحال . هذا ولم یطل العهد . ولم یخل منک الذکر . والسلام علیکما سلام مودع لا قال ولا سئم. فإن أنصرف فلا عن ملالة . وإن أقم فلا عن سوء ظن بما وعد الله الصابرین».
[9].الکافی، الکلینی، ج1،ص 459؛ بحار الانوار، ج 43، ص 194، از روایت 21.