ایجاد علاقه برای انجام مستحبات

نگرانی نسبت به درک فضیلت اوقات و ایام و انجام اعمال و عبادات، از نشانه‌های لطف خداوند متعال به انسان است و این دغدغه، یکی از نعمت‌های بزرگ الهی است که اگر به خوبی از آن استفاده کنید، می‌توانید موفق به انجام کارهای خوب و رسیدن به درجات عالی شوید!در اسلام نسبت به انجام مستحبات یک سفارش کلی شده است که ائمه علیهم السلام فرموده‌اند: «مستحبات را تا جایی به جا آورید که به واجبات شما ضرر نزند»[1] هم‌چنین فرموده‌اند: «مستحبات را تا جایی که نشاط دارید و از آنها لذت می‌برید به جا آورید و هر گاه احساس کردید که میلی به آنها ندارید، مستحبات را رها کرده به سراغ واجبات بروید و به واجبات اکتفا کنید.»[2]با توجه به این اصل کلی اگر شما علاقه و نشاط به انجام امور مستحب و درک فضیلت‌های اعمال غیر واجب دارید، بهتر است از راهی که علمای اخلاق ارائه کرده‌اند، یعنی «مرابطه» استفاده نمایید. البته برای انجام مثل خواندن نمازهای نافله، دائم الوضو بودن، نماز شب، قرائت و تدبر در قرآن، راز و نیاز با خدا، انجام اعمال مخصوص هر ماه و… ، باید یک برنامه زمان‌بندی داشت و هر کدام را در زمان خاص خود انجام داد و لذت و نشاط از آن را در وجود خود ایجاد کرد.
باید در مقام عقاب و تنبیه نفس برآید و او را با انجام عبادت‌های سخت (روزه‌های پی‌در‌پی) و صدقه دادن اموالی که مورد علاقه اوست، تنبیه کرد. مثلا اگر غذای مشتبهی خورده است، او را گرسنگی دهد و اگر غیبت مسلمانی را کرده، مدح او را بگوید
مثلا در مرحله اول، از دائم الوضو بودن شروع کنید و در مرحله بعد انجام نافله‌های روزانه و… اما منظور از «مرابطه»[3] این است که برای انجام واجبات و مستحباتی که نفس انسان از آنها فرار می‌کند، و هم‌چنین برای ترک محرمات و مکروهاتی که نفس انسان به آنها علاقه نشان می‌دهد، باید دستورات چهارگانه (مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاتبه) را در وجود خود پیاده کنیم.
1- مرحله اول «مشارطه» است و عبارت است از این‌که شخص در هر شبانه‌روز یک بار در اول روز (بعد از نماز صبح) با نفس خود عهد و پیمان می‌بندد که چه کارهایی را انجام بدهد و چه کارهایی را ترک کند؛ مزیت‌ها و ضررهای هر کدام را برای نفس خود بیان (تلقین) می‌کند و از نفس خود تعهد می‌گیرد. با او (نفس) شرط می‌کند که در انجام این اعمال کوتاهی نکند و اگر کوتاهی کند عقاب خواهد شد و نوع عقوبت و مجازات را نیز معلوم کند.
2- مرحله دوم «مراقبت» است که انسان باید در طول روز متوجه و مراقب نفس خود باشد و او را به حال خود رها نسازد. چرا که اگر نفس به حال خود رها شود، همه سفارش‌های گذشته را فراموش خواهد کرد و عهد و پیمان را خواهد شکست. هم‌چنین باید مواظب و مراقب باشد اعمالی را که انجام می‌دهد خالصانه، به دور از شرک و ریا و منت باشد.
3- مرحله سوم «محاسبه» است که باید در پایان روز، قبل از خوابیدن زمانی را تعیین کند و به حساب کارهای روزانه و تطبیق آن با قرارداد و شرط و شروط‌ها و و وصیت‌های اول روز بپردازد و اگر اعمال مطابق آن شرط‌ها بوده است، نفس را دعا و خدا را شکر کند و اگر کوتاهی کرده، از او قضا و جبران آن را طلب کند. اگر هم احیانا معصیتی را مرتکب شده، در مقام نکوهش او برآید و نفس خود را به زجر افکند و تلافی آن را از او بخواهد.
4- مرحله چهارم «معاتبه و استیفاء» است، یعنی اگر بعد از محاسبه، نفس خود را خیانت‌کار و مقصر یافت، نباید به سادگی از او بگذرد! زیرا اگر بی‌تفاوت باشد، باعث جرأت نفس در انجام محرمات بیشتر می‌شود و معصیت‌های زیادتری را مرتکب خواهد شد.
ائمه علیهم السلام فرموده‌اند: «مستحبات را تا جایی به جا آورید که به واجبات شما ضرر نزند»
پس باید در مقام عقاب و تنبیه نفس برآید و او را با انجام عبادت‌های سخت (روزه‌های پی‌در‌پی) و صدقه دادن اموالی که مورد علاقه اوست، تنبیه کرد. مثلا اگر غذای مشتبهی خورده است، او را گرسنگی دهد و اگر غیبت مسلمانی را کرده، مدح او را بگوید؛ هم‌چنین اگر در نمازی سهل‌انگاری کرده باشد، نماز بسیار به جا آورد و… و خلاصه اگر هر تخلفی کرده، مناسب با همان تخلف و طبق همان مجازاتی که در مرحله «مشارطه» برای او تعیین کرده است، نفس خود را مجازات نماید.
اگر شما این دستور العمل را در مورد مستحباتی که دوست دارید، انجام دهید و مرحله به مرحله اجرا کنید، انشاء الله موفق خواهید شد.
نکته دیگری که در به وجود آوردن این حالت‌های مورد علاقه در انسان بسیار موثر است، هم‌نشینی با افرادی است که اهل این امور مستحبی هستند. افراد نماز‌شب‌خوان، افراد اهل عبادت و… که از دوستی و مصاحبت و هم‌نشینی با این افراد نباید غفلت کرد. اگر خدای متعال لذت این‌گونه اعمال و عبادت‌ها را به انسان بچشاند، دیگر آنها را رها نخواهد کرد.
پی‌نوشت:
[1]- بحار، ج 78، ص 109- نهج‌البلاغه، حکمت 279- میزان‌الحکمه، ج 10، ص 195
[2] – فروع کافی، ج 3، ص 454- میزان‌الحکمه، ج 10، ص 194، چاپ دفتر تبلیغات
[3]- نراقی، ملا احمد، معراج‌السعاده، ص 544-