حکومت دینی و بی دین شدن مردم

یکم . ویژگی های جامعه اسلامیجامع ترین تعریفی که از جامعه اسلامی که تحت حاکمیت حاکم جامع الشرایط اسلامی اداره می شود ، این است که: جامعه دینی، جامعه ای است «دین باور»، «دین مدار»، «دین داور» و «مطلوب دین». ر.ک: میرمدرس، سید موسی، جامعه برین، ص 209 و 210. چنین جامعه ای دارای ویژگی های چندی است:

 1. دین باوری و اعتقاد به آموزه های دینی؛

 2. تنظیم نظام حقوقی خود بر اساس دین (شریعت مداری)؛

 3. دارای نظام دینی است و جز حکومت دینی را بر نمی تابد. سرّ آن این است که از منظر جامعه شناسی سیاسی، هر جامعه ای تنها حکومتی را برمی تابد که با نظام ارزش ها، اهداف و آرمان هایش سازگار باشد. از این رو جامعه دینی، قطعاً با نظام مبتنی بر ارزش های سکولار سازگاری ندارد (نظام دینی)؛

 4. در جامعه دینی، مردم سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خود را با دین موزون می کنند و داوری دین را در این باره پذیرایند (دین داوری)؛ 

5. چنین جامعه ای قطعاً مطلوب و مورد رضایت دین نیز هست (مطلوب دین).

 اکنون روشن می شود که بر اساس تعریف و توضیحات یاد شده، بین جامعه و نظام دینی، گسست و جدایی وجود ندارد. از طرف دیگر حفظ و صیانت و تعالی جامعه دینی و نیز اجرای احکام الهی، از اهداف حکومت دینی است؛ خصوصاً آنکه این دو؛ یعنی، «جامعه دینی» و «اجرای احکام» از هم تفکیک پذیر نیستند. بنابراین، اگر هر یک از آن دو را هدف حکومت دینی بینگاریم، دیگری نیز با آن تأمین خواهد شد. در نهایت اجرای احکام الهی و حفظ جامعه دینی یا دینی بودن جامعه، همه و همه در راستای هدفی دیگر قرار دارند و آن رشد و تعالی و تکامل انسان و رسیدن او به غایات عالی و هدف اساسی خلقت است. بنابراین «حکومت»، هدف و مطلوب نهایی نیست؛ بلکه از اهداف متوسط و وسیله ای جهت تأمین رفاه، امنیت، عدالت، رشد، سعادت و هدایت جامعه است. قرآن مجید، هدایت انسان ها به سوی پروردگار و بندگی را – که تنها راه تکامل بشر است – یکی از برنامه ها و اهداف حکومت صالحان ذکر کرده، می فرماید: (اَلَّذینَ اِنْ مکَّنَّاهم فِی الْاَرْضِ اَقامُوا الصَّلوةَ وَ ءاتَوُا الزَّکوةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ للّه عاقِبَةُ الْاُمُورِ)؛ حج (22)، آیه 41. «همان کسانی که چون در زمین به آنان قدرت دهیم، نماز برپا می دارند و زکات می دهند و به کارهای پسندیده وامی دارند و از کارهای ناپسند بازمی دارند، و فرجام همه کارها از آنِ خدا است». البته ابزار بودن «حکومت»، نباید به کم اهمیت تلقی کردن آن بینجامد؛ بلکه حکومت دینی، ابزاری کلیدی و بسیار اساسی است که بدون آن، بسیاری از اهداف دین از بین رفته، یا کم اثر می شود. از همین رو نصوص دینی، به مسأله «ولایت و امامت صالح» اهمیت شایانی داده است و در مواردی حفظ نظام دینی را بر پاسداری از دیگر احکام فرعی مقدم دانسته است. امام صادق (ع) می فرماید: « … وَ لَمْ نوُدِیَ بِشَی ءٍ مِثْلَ ما نوُدِیَ بِالْوِلایَةِ»؛ بحار الانوار، ج 2، ص 18. یعنی، در اسلام هیچ چیز به اندازه ولایت مورد توجه و اهتمام قرار نگرفته است.(ر.ک : حکومت دینی ، حمید رضا شاکرین ، نشر معارف)دوم. 

آسیب های جامعه؛
1 – در این که در جامعه متاسفانه برخی مظاهر بی دینی به تدریج در حال گسترش می باشد هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد و این امر به عوامل متعددی مرتبط می باشد که از جمله آنها می توان به این امور اشاره کرد :گسترش تبلیغات ضد فرهنگی دشمنان دین و انقلاب در قالب تهاجم فرهنگی ، استفاده های نامناسب از ظرفیت هایی همچون ماهواره ، فضای مجازی و … توسط برخی مردم و عدم کنترل و نظارت خانواده ها بر این امور ، کمبود امکانات و ابزارهای مورد نیاز برای فعالیت های فرهنگی به نسبت تکنولوژی های پیشرفته مهاجمان فرهنگی ، برخی ضعف ها در عملکرد دست اندرکاران فرهنگی کشور و … .با این حال برخی در صددند در راستای شبهه افکنی ، به گونه ای وانمود کنند که وضعیت دینی مردم ایران در دوران حکومت دینی از دوران حکومت غیر دینی بدتر شده است و حال آنکه چنین قضاوتی صرفا بر اساس دیدن برخی نمونه ها و مشاهدات قطعا درست نخواهد بود و ممکن است همان قضیه ای پیش آید که سالها پیش برای خبرنگاری غربی به وجود آمده بود . به این صورت که خبرنگاری غربی با حضور در تهران و به ویژه مناطق شمال شهر ، از وضعیت حجاب زنان تهرانی گزارشی را آماده پخش کرده بود که نشان می داد اکثریت زنان تهرانی از حجاب مناسبی برخوردار نیستند . اما در همان حال با یکی از راهپیمایی های سالانه مواجه شده بود که در آن ناگهان با خیل میلیونی زنان تهرانی که با حجاب کامل و حداقل حجاب مناسب در آن شرکت کرده بودند و این باعث تعجب وی شده بود و وقتی از این موضوع تحقیق کرده بود به او پاسخ داده بودند که نمایندگان زنان ایرانی را نه در خیابانها بلکه در خانه ها که پناهگاه امن زنان ایرانی می باشد باید یافت . به هر حال منظور ما از این مثال این بود که بیان کنیم با دیدن برخی مثال ها از تغییرات در رفتار دینی برخی مردم نمی توان رای کلی در مورد تغییر رفتار تمامی مردم داد و از طرفی با توجه به اینکه وضعیت دینی مردم به گونه ای است که نمی توان به سادگی با نگاهی به ظواهر آنان و یا حتی برخی تغییرات در رفتارهای آنان در مورد آن قضاوت نمود لذا به نظر ما این انتظار که با مشاهدات و استقراء ناقص ، بتوان به نتیجه درستی از نیات مردم دست یافت انتظار درستی نمی باشد . البته ما نیز قبول داریم که نظام اسلامی همواره باید در حال رصد رفتار دینی مردم بوده و نسبت به تغییرات منفی در این رفتارها واکنش مناسب و مطلوبی نشان دهد . چرا که نظام اسلامی نسبت به دین ، اخلاق و معنویت در جامعه ایران مسئول است و بخشی از تغییرات در این حوزه ها قطعا به خاطر ضعف در عملکرد بخش های فرهنگی نظام اسلامی می باشد که باید مورد تصحیح قرار گیرد.

 2 – ترویج معارف دینی در جامعه ایران پس از انقلاب اسلامی همواره یکی از دغدغه های رهبران انقلاب اسلامی بوده و اساسا با توجه به ماهیت دینی انقلاب اسلامی ترویج معارف دینی در سطح جامعه را نمی توان از وظایف ذاتی دستگاههای مختلف مرتبط با نظام تفکیک کرد و به اعتقاد ما مجموعه فعالیتهایی که تاکنون در این زمینه شده است نقش مهمی در زمینه ارتقای سطح دینداری مردم داشته است و مقام معظم رهبری نیز با توجه به این موارد همواره از معارف و اخلاق و معنویت جوانان تمجید کرده اند که البته برای بررسی میزان تاثیر نظام اسلامی در دینداری مردم و به ویژه جوانان بهتر است میزان افزایش یا کاهش روحیه معنوی مردم جامعه و به ویژه جوانان را در نظر بگیریم تا نقش استقرار نظام اسلامی در بستر سازی برای تقویت روحیه معنوی در مقایسه با نظام فاسد شاهنشاهی درک گردد. در همین راستا برای درک میزان افزایش یا کاهش این روحیه در میان مردم و جوانان لازم است به بررسی برخی رفتارهای معنوی مردم به عنوان شاخص آنها بپردازیم که از میان این شاخص ها و رفتارها به نظر می رسد موارد زیر خود به خود حاکی از میزان افزایش روحیه معنوی در میان مردم جامعه در دوران نظام اسلامی باشد که در این بین نقش فعالیت های تبلیغی روحانیون و علما و نیز دستگاه های تبلیغی نظام بسیار برجسته می باشد . این نشانه ها عبارتند از :

 1 – گسترش حضور مردم در مساجد و نمازهای جماعت که البته شاید نتوان آمار دقیقی در این زمینه ارائه کرد اما حتی اگر آماری داشتیم و حتی اگر آمار نمازگزاران مساجد نیز کم بود با توجه به استحباب نماز جماعت و حضور در مساجد ، آمار کم نمی توانست حاکی از بی مبالاتی مردم نسبت به مقوله فرهنگ نماز تلقی گردد . با این حال شواهد موجود حاکی از افزایش اهتمام مردم به ساخت و تجهیز مساجد و حضور در مساجد به منظور نماز جماعت و برگزاری سایر مراسمات دینی از قبیل مراسم ماه رمضان و محرم می باشد .

 2 – استقبال بی سابقه و در حال افزایش مردم و به ویژه جوانان از مراسماتی همچون اعتکاف و مراسم احیاء شبهای قدر در مساجد 3 – حضور پررنگ مردم و جوانان در هیات های مذهبی و شکل گیری دهها هیات مذهبی با هدف تعمیق معرفت دینی در میان مردم و نسل جوان

 4– استقبال رو به افزایش جوانان و دانشجویان از برگزاری عمره دانش آموزی و دانشجویی و نیز سفرهای زیارتی به عتبات عالیات و سایر اماکن زیارتی

 5 – حضور گسترده مردم و به ویژه جوانان و دانشجویان در اردوهای سالانه راهیان نور و مناطق عملیاتی هشت سال دفاع مقدس که با توجه به اینکه این اردوها امروزه با اهداف معنوی صورت می گیرد و نه صرف سیاحت ، این سفرها حاکی از روحیه معنوی حاضران در این اردوها می باشد .

6 – توجه بیش از حد به فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه .

 7 – گسترش فرهنگ قرآن آموزی در کشور به گونه ای که در حال حاضر شاهد رویش دهها حافظ و مفسر قرآنی از بین کودکان ، نوجوانان و به ویژه جوانان در کشور هستیم که بسیاری از آنها در سطح بین المللی چنان درخشش یافته اند که با تقدیر های جهانیان مواجه شده اند . شایان ذکر است که ویژگی مهم این رفتارها این است که از عنصر مهم اختیار و اراده خود مردم ناشی می گردد و بر خلاف برخی کشورها که در آنها رعایت ظاهری مسائل دینی همچون چادر و یا حضور در نماز جماعت عمدتا از روی اجبار و بر اساس دستورات حکومتی صورت می گیرد در کشور ما توجه به این امور از روی اختیار کامل صورت می گیرد و این از ویژگی های یک نظام اسلامی ایده آل می باشد که در عین اشاعه و گسترش فرهنگ دینی و مقابله با مظاهر گمراه کننده ، عمل به این فرهنگ را آزاد گذاشته و هیچ عنصر جبری را در مسیر عمل به شریعت اسلامی و نیز مظاهر دینی مجاز نمی داند به عنوان مثال هیچ کسی نمی تواند ادعا نماید که استقبال بی نظیر مردم از واجبی معنوی همچون حج تمتع که با نگاه مادی گرایانه رایج در جهان متضمن از بین رفتن وقت و سرمایه می باشد و از دید معرفت دینی یک سفر معنوی و خدایی می باشد بر اساس زور و اجبار حکومتی صورت گرفته باشد ولی می توان این سخن را ادعا نمود که در برانگیخته شدن شوق برای اجرای چنین برنامه هایی قطعا تبلیغاتی که از سوی نهادهای مرتبط با تبلیغات اسلامی صورت می گیرد و نیز رسانه های تبلیغاتی حکومتی نقش بسزایی ایفا می کنند .علاوه بر شواهد بالا ، برخی شواهد از جمله آمار و نظر سنجی های موسسات نظر سنجی نیز وجود دارند که اگر چه به آمارهای منفی آنها به دلیل وجود اغراض خاصی که دارند نمی توان چندان اعتماد کرد ، با این حال آمارهای مثبتی که آنها ارائه می دهند را به دلیل خالی بودن این اغراض می توان مورد استناد قرار داد .

 به عنوان مثال موسسه نظر سنجی گالوپ که از مشهورترین موسسات نظر سنجی دنیا می باشد مدتی قبل اعلام کرده بود : « دین مهمترین بخش زندگی روزمره ایرانیان را تشکیل می دهد. » . بر اساس این گزارش که به نقل از روزنامه ترکیه ای وطن نقل شده است ، ۸۳ درصد مردم ایران معتقدند که دین در زندگی روزمره آنان نقش بسیار مهمی دارد و همین آمار باعث شده است تا این کشور در ردیف کشورهای بسیار دیندار قرار گیرد . (نقل از سایت ترکیه ، http://www.torkiye.com/news-fa/57.cgi )

بنابر این با توجه به اینکه نه سایت نظر سنجی گالوپ چندان انگیزه ای برای انتشار اخبار مثبت از ایران دارد و نه سایتی همچون ترکیه که صرفا به معرفی جذابیت های ترکیه برای ایرانیان می پردازد دلیلی برای تحریف خبر و ارائه خبری مثبت از ایران دارد لذا می توان از نتایج این نظر سنجی نیز به عنوان شاهدی دیگر بر روند رو به افزایش موج دینداری در میان ایرانیان استفاده کرد .

 در مجموع باید گفت که مقام معظم رهبری زمانی که از گسترش دین و اخلاق و معنویت در میان جوانان کشور سخن به میان می آورند اولا منظورشان این نیست که همه مظاهر بی دینی از جامعه رخت بر بسته و یا جامعه و جوانان ما به طور صد درصد دینی شده اند و ثانیا ایشان در سخن خویش مبنی بر گرایش جوانان به سمت معنویت و اخلاق قطعا این شواهدو قراین که در بالا به بخش هایی از آنها اشاره کردیم را نیز مد نظر قرار می دهند . به عنوان مثال برخی از عبارات معظم له به این شرح می باشد :« من خدا را شاکرم که مى‌بینم مردم ما و بخصوص جوانان ما، دلشان به سمت معنویت، به سمت خدا، به سمت دعا و به سمت تضرع متمایل است. امروز روز سیزدهم رجب است؛ روز شروع اعتکاف است. شما ببینید هزاران نفر جوان ما، امروز رفته‌اند و در مساجد گوناگون – در سرتاسر این کشور – نشسته‌اند و مشغول اعتکاف شده‌اند؛ با دهان روزه، با شکم خالى و لبهاى تشنه، در این هواى گرم با خداى متعال تضرع میکنند و حرف میزنند. این خیلى ارزش دارد؛ این اعتکاف را ملت ما خیلى قدر بدانند.»(دیدار با اقشار مختلف مردم در سالروز میلاد امام علی ع ، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3531 )« ملت ما ملت مؤمنى است. عدّه‌اى دوست مى‌دارند جوانان این کشور را به لاابالیگرى متّهم کنند. من موافق نیستم؛ من این را قبول نمى‌کنم. ممکن است در یک گوشه‌اى یک جوان، دو جوان، صد جوان حرکاتى هم داشته باشند که نشان‌دهنده‌ى احیاناً نوعى خطاکارى باشد؛ اما خطاکارى از جوانان ما را نباید در این حدود و آن‌چنان بزرگ شمرد که نسل جوان با ایمانِ با احساس مسئولیتِ این کشور را کسى به بى‌دینى متّهم کند. عدّه‌اى جوانان ما را به ضعف ایمان دینى متّهم مى‌کنند و از این بابت متأسّفند. عدّه‌اى هم آن‌ها را به ضعف ایمان دینى متّهم مى‌کنند و از این بابت خوشحالند! هر دو گروه اشتباه مى‌کنند. شما اگر نگاه کنید در آنجایى که جاى نشان دادن ایمان مذهبى و جاى ابراز عشق به معنویت است؛ مى‌بینید بیشترین جمعیت و پُرشمارترین و پُراحساس‌ترین انسانها را نسل جوان پرشور تشکیل مى‌دهند.» (بیانات در اجتماع بزرگ مردم اراک ، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3036 )«اجتماعات شما، اجتماع امروز شما در این عرصه عبادت در روز عید فطر، بى‌‌نظیر است. من به جرأت مى‌‌توانم بگویم که چنین نماز عید فطرى، در هیچ جاى دنیاى اسلام تشکیل نمى‌‌شود.مى‌‌توانم بگویم که در هیچ جاى دنیا، این همه جوان در مراسم مذهبى و اسلامى، با این تراکم و شور و شوق شرکت نمى‌‌کنند.»(بیانات در خطبه های نماز عید سعید فطر http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2826 )«خوشا به حالتان معتکفین عزیز. پدیده‌ى اعتکاف یکى از رویش‌هاى انقلابى است. ما اول انقلاب این چیزها را نداشتیم. اعتکاف همیشه بود. زمان جوانى ما وقتى ایام ماه رجب فرا مى‌رسید، در مسجد امام قم -آن‌هم فقط قم؛ در مشهد من اصلاً اعتکاف ندیده بودم-، شاید پنجاه نفر، صد نفر فقط طلبه اعتکاف مى‌کردند. این پدیده‌ى عمومى؛ این ‌که ده‌ها هزار نفر در مراسم اعتکاف شرکت کنند، آن هم اغلب جوان، جزو رویش‌هاى انقلاب است. من یک وقت عرض کردم که انقلاب ما ریزش دارد، اما رویش هم دارد؛ رویش‌ها بر ریزش‌ها غلبه دارند. پس خوشا به حالتان معتکفین عزیز.»(خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/5/1384)«هیچ وقت در این کشور در طول سال‌هاى گذشته، از دوران جوانى و نوجوانى ما به یاد نداریم که در ماه رمضان، در مساجد کشور یا در مسجد گوهرشاد مشهد، مردم بیایند اعتکاف بکنند. در ایام‌البیض سه روزِ متعارف ماه رجب یا ماه شعبان، ما تعداد معدودى در قم دیده بودیم که اعتکاف مى‌کردند؛ آن هم غالباً طلبه‌ها. در غیر آن معمول نبود.

 امروز در ایام اعتکاف، دانشگاه‌ها و مساجد و سرتاسر کشور و مساجد جامع، مملو از معتکفین است؛ علاوه‌ى بر آن، در دهه‌ى آخر ماه رمضان، جمعیت عظیمى مشغول اعتکاف بودند. چه کسانى؟ پیرمردها؟ پیرزن‌ها؟ نه، همین جوان‌ها، جوان‌ترین‌ها. این دیگر در دنیا نظیر ندارد. این نسل جوان امروز ماست. امروز گرایش به دین و ارزش‌هاى انقلابى، وجه غالب جامعه است.»(دیدار با مردم گرمسار 21/8/1385)«انگیزه برخاسته از ایمان یکی از لوازم این مبارزه است، زیرا نمی توان ملتی را با دستور وادار به ایستادگی در صحنه های دشوار کرد.حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خاطرنشان کردند: به برکت تجربه متراکم سی ساله، نسل جوان امروز، از آنچنان انگیزه ایمانی برخوردار است که اگر از انگیزه جوانان اول انقلاب بیشتر نباشد، کمتر نیست.»(دیدار جمعی از دانشجویان و دانش آموزان با رهبر انقلاب ، http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=8337 )«این‌که مى‌فرمایید جوانان دین گریزند،[اشاره به سخن یکی از دانشجویان مبنی بر دین گریز بودن جوانان] من به این نتیجه نرسیده‌ام. نه این‌که فرد دین‌گریز در میان جوانان نیست – چرا هست – اما دین‌باور و دین‌پذیر و دین‌طلب هم امروز در میان جوانان خیلى داریم. …»( بیانات در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسئول و سر دبیران نشریات دانشجویی ، http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=7571 )