دوستی و دوست یابی
یکی از نیازهای روانی اجتماعی انسان «احساس تعلّق و صمیمیت» در نقطه مقابل انزوا و گوشه‌گیری است که جوان پس از حل بحران هویت و کسب هویتی منسجم به برقراری روابط صمیمانه و صحیح با افراد دیگر تمایل دارد.[۱] کسی که از برقراری ارتباط با افراد و جامعه پرهیز می‌کند و در خود فرو رفته، از سلامت روانی کافی برخوردار نیست.[۲] امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرماید:
«أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عنِ اکتسابِ الإخوانِ، وأعجَزُ مِنهُ مَن ضَیّعَ مَن ظَفِرَ بهِ مِنهُم؛[۳] ناتوان‌ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان و برادران ناتوان باشد و ناتوان‌تر از او کسی است که برادران به دست آورده را از دست بدهد»
یکی از نیازهای روانی اجتماعی انسان «احساس تعلّق و صمیمیت» در نقطه مقابل انزوا و گوشه‌گیری است که جوان پس از حل بحران هویت و کسب هویتی منسجم به برقراری روابط صمیمانه و صحیح با افراد دیگر تمایل دارد.[1] کسی که از برقراری ارتباط با افراد و جامعه پرهیز می‌کند و در خود فرو رفته، از سلامت روانی کافی برخوردار نیست.[2] امام علی(علیه السلام) نیز می‌فرماید:
«أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عنِ اکتسابِ الإخوانِ، وأعجَزُ مِنهُ مَن ضَیّعَ مَن ظَفِرَ بهِ مِنهُم؛[3] ناتوان‌ترین مردم کسی است که از به دست آوردن دوستان و برادران ناتوان باشد و ناتوان‌تر از او کسی است که برادران به دست آورده را از دست بدهد»
اما باید بدانیم؛ برخی دوستی ها را باید به همان مقدار سلام و علیک نگه‌داشت، و با برخی به مقدار رفع اشکال درسی و جزوه پیش رفت، و با برخی می‌توان صمیمی شد.
برای تشخیص دوست واقعی می‌توانید از آزمون شش ستاره کمک بگیرید که اگر کسی که با او رابطه دارید در این آزمون نمره کمتر از چهار می‌گیرد، رابطه شما ممکن است خیلی محکم و قابل اعتماد نباشد.
علاقه؛ میزان علاقه او به زندگی شما، معیار مهمی است که دوستی او را مشخص می‌کند. درباره مسأله یا اتفاق مهمی که در زندگی‌تان جریان دارد برایش حرف بزنید و ببینید آیا تماس می‌گیرد تا مسأله را پی‌گیری کند و بفهمد بالأخره چه اتفاقی افتاد.
وفاداری؛ رازى را درباره یک دوست مشترک بگویید و ببینید آیا به گوش او می‌رسد. دوستان واقعى ارزش اعتماد در روابط را مى‌دانند. فقط، قبل از گفتن راز دوستتان به این شخص، حتماً از خودش اجازه بگیرید.
افتخار؛ دوستان واقعى به موفقیت‌هاى شما افتخار می‌کنند و به پیشرفت‌هایتان حسادت نمى‌کنند. ببینید آیا دوستتان فقط زمانى که خبرهاى بدى دریافت میکنید پیش تان مى‌آید یا وقتى خبرهاى خوبى به دست‌تان مى‌رسد نیز به شما سر مى‌زند.
صداقت؛ دوست واقعی چیزهایی را که به نفع‌تان است به شما می‌گوید، حتی وقتی که می‌داند ممکن است از دستش ناراحت شوید.
احترام؛ به او بگویید اتفاقى جالب و هیجان‌انگیز در زندگى‌تان در حال روى دادن است ولى قطعاً ترجیح مى‌دهید الآن درباره آن صحبت نکنید و ببینید آیا براى گفتن آن شما را تحت فشار قرار مى دهد. دوست خوب به خواسته‌هاى‌تان احترام خواهد گذاشت و – فعلاً – به شما فرصت خواهد داد.
فداکاری؛ آیا حاضر است براى خوشحال کردن شما از چیزى دست بکشد؟ آیا لذت و خوشى خودش را فداى رضایت و خشنودى شما خواهد کرد ؟![4]
شایسته است در انتخاب دوست بر احساسات لحظه‌ای و هیجانات اکتفاء نگردد، بلکه با توجه با پرهیز از شتاب‌زدگی و در نظر گرفتن سرانجام دوستی و آزمودن طرف مقابل در هنگام نیاز، خشم، سفر، در انتخاب دوست دقت کرد.[5]
امیرالمؤمنین علی(علیه السلام) در این زمینه می‌فرماید:
«مَن اتَّخذَ اَخاً بَعْدَ حُسنِ الاختیارِ دامَتْ صُحبَتُهُ و تَأکَدَّت مَودَّتُهُ، وَ مَنْ اتَّخَذَ اَخاً مِنْ غَیرِ اختِبار ألجأهُ الاِضطِرارُ الی مُرافَقَةِ الأشرار؛[6] کسی که پس از یک امتحان خوب، دوستی برگزیند رفاقت و دوستی‌اش دایمی و مودّتش محکم خواهد بود، و کسی که بدون امتحان و دقت، دوست و برادری برگزیند بیچارگی او را به سوی رفیق شدن با افراد شرور و گمراه گرفتار می‌سازد»
برخی از ویژگی‌های دوست خوب عبارتند از:
خردمندی: حضرت علی(علیه السلام) در این زمینه می‌فرماید:
«أکثَرُ الصَّلاحِ والصَّوابِ فی صُحبَةِ اُولِی النُهی والألباب؛[7]بیشترین صلاح و درستی، در همنشینی با خردمندان وصاحبدلان است»
صداقت و راستگویی: امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید:
«لَا تُقَارِنْ وَ لَا تُوَاخِ أَرْبَعَةً- الْأَحْمَقَ وَ الْبَخِیلَ وَ الْجَبَانَ وَ الْکَذَّابَ- أَمَّا الْأَحْمَقُ فَإِنَّهُ یُرِیدُ أَنْ یَنْفَعَکَ فَیَضُرُّکَ- وَ أَمَّا الْبَخِیلُ فَإِنَّهُ یَأْخُذُ مِنْکَ وَ لَا یُعْطِیکَ – وَ أَمَّا الْجَبَانُ فَإِنَّهُ یَهْرُبُ عَنْکَ وَ عَنْ وَالِدَیْهِ- وَ أَمَّا الْکَذَّابُ فَإِنَّهُ یَصْدُقُ وَ لَایُصَدَّقُ؛[8] با چهار گروه رفاقت نکن: احمق، بخیل، ترسو و دروغگو. احمق و بی عقل می‌خواهد به تو سود برساند، ولی صدمه می‌زند. بخیل و تنگ نظر از تو می‌ستاند، ولی به تو چیزی نمی دهد. ترسو به هنگام نیاز، نه تنها تو را، بلکه پدر و مادر خود را نیز تنها می‌گذارد. دروغگو تو را به اشتباه و خطا می‌اندازد؛ چون اگرچه گاهی راست می‌گوید ولی قابل اعتماد نیست».
بزرگواری: پیامبر گرامی اسلام حضرت محمّد(صلی الله علیه و آله و سلم) در این باره می‌فرماید:
«أَسْعَدُ النَّاسِ مَنْ خَالَطَ کِرَامَ النَّاسِ؛[9] خوش‌بخت‌ترین مردم، کسی است که با مردمان بزرگوار معاشرت کند»
نیکی و شایستگی: حضرت علی(علیه السلام) می‌فرماید:
«قَارِنْ أَهْلَ الْخَیْرِ تَکُنْ مِنْهُمْ وَ بَایِنْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُم ؛[10]با نیکان قرین باش تا از آنان باشی و از بدان جدا شو تا از آنها جدا باشی».
وادارنده به اطاعت خدا: حضرت عیسی بن مریم(علیه السلام) به حواریون فرمود:
«تَحَبَّبُوا إِلَی اللَّهِ وَ تَقَرَّبُوا إِلَیْهِ- قَالُوا یَا رُوحَ اللَّهِ بِمَا ذَا نَتَحَبَّبُ إِلَی اللَّهِ وَ نَتَقَرَّبُ- قَالَ بِبُغْضِ أَهْلِ الْمَعَاصِی وَ الْتَمِسُوا رِضَا اللَّهِ بِسَخَطِهِمْ- قَالُوا یَا رُوحَ اللَّهِ فَمَنْ نُجَالِسُ إِذًا- قَالَ مَنْ یُذَکِّرُکُمُ اللَّهَ رُؤْیَتُهُ وَ یَزِیدُ فِی عَمَلِکِمْ مَنْطِقُهُ- وَ یُرَغِّبُکُمْ فِی الْآخِرَةِ عَمَلُه ؛[11]به سوی خدا دوست دارید و نزدیک شوید». حواریین گفتند: ای روح خدا به چه وسیله به خدا نزدیک شویم و دوست بداریم؟ فرمود:
به وسیله دشمن داشتن گناهکاران و خوشنودی خدا را با دشمنی آنان به دست آورید عرض کردند: با کی همنشینی کنیم. فرمود: آن‌که دیدارش شما را به یاد خدا اندازد و سخنش دانش شما را زیاد کند و کردارش شما را مایل به آخرت نماید».
برآورنده نیاز دوست: امام علی(علیه السلام) می‌فرماید:
«خیرُ إخْوانِکَ مَن واساکَ بخیرِهِ، وخیرٌ مِنه مَن أغناکَ عن غیرِهِ؛[12] بهترین برادران تو آن کسی است که با مال خویش تو را یاری رساند و بهتر از او کسی است که تو را از دیگری بی‌نیاز سازد»
____________________
[1]. ناصر بی‌ریا و دیگران، روان‌شناسی رشد (۲): با نگرش به منابع اسلامی، ص ۷۸۳.
[2]. سوسن سیف و دیگران، روان‌شناسی رشد (۱)، ص ۱۱۸.
[3]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج ۱، ص ۶۹، ح ۱۶۶.
[4]. دیوید جی. لیبرمن، ذهن توانمند، ترجمه حمید شمسی‌پور، ص۱۵.
[5]. برای مطالعه بیشتر ر.ک: روش دوست‌یابی، محمد الحیدری، ترجمه سید محمد صادق عارف، مشهد: آستان قدس رضوی، چاپ سوّم، ۱۳۸۸.
[6]. جمال‌الدین خوانساری، شرح آقا جمال الدین خوانسارى بر غرر الحکم ، ج ۷، ص ۳۶۰، ش ۸۹۲۱ و ۸۹۲۳.
[7]. محمد محمدی ری‌شهری، میزان الحکمه، ج۶، ص۱۹۲، ح۱۰۳۹۳.
[8]. محمّد‌باقر مجلسی، بحارالأنوار، ج ۷۱، ص۱۹۲، ح ۸.
[9]. همان ، ج ۱، ص۲۰۲، ح ۱۳۱۴.
[10]. همان، ج ۷۱، ص ۱۸۸، ح ۱۶.
[11]. همان، ج ۷۴، ص ۱۴۹، ح ۶۰.
[12]. محمّد محمّدی ری شهری، میزان الحکمه، ج ۱، ص ۸۷، ح ۲۷۸.
دوستی و دوست یابی
