نداشتن اعتماد به نفس

یکی از مهمترین ارکان مشاوره مخصوصاً در زمینه راهنمایی که باعث می گردد نتیجه مطلوبی از آن حاصل گردد میزان اطلاعاتی است که شما باید در اختیار مشاور قرار دهید ؛ زیرا به هر حال تفاوت های فردی افراد در وضعیت و شرایط خانوادگی، محیطی، شخصیتی، جنسیتی و … ایجاب می کند که مشاوره ها با فرد مورد نظر و شرایط وی مطابقت داشته باشد. ای کاش شما سن و تحصیلاتتان را مشخص می کردید و یا لااقل به این نکته اشاره می کردید که آیا فقط در مقابل فامیل همسرتان خجالت می کشید؟ در برخورد با دیگران چگونه رفتار می کنید؟ رفتار خانواده همسرتان با شما چگونه است؟به هر حال با توجه به اطلاعاتی که از متن ارسالی شما بدست آورده ایم نکات و مطالبی در رابطه با اعتماد به نفس و راهکارها تقویت آن تقدیمتان می کنیم. به این امید که مفید واقع شود.
دوست محترم اعتماد به نفس دیدگاهی است که به فرد اجازه میدهد تا از خود تصویری مثبت و واقعی داشته باشد، البته داشتن اعتماد به نفس به این معنی نیست که فرد قادر به انجام هر کاری هست، بلکه افراد با اعتماد به نفس انتظارات واقع گرایانه دارند. حتی وقتی که بعضی از انتظاراتشان برآورده نمیشود دیدگاه مثبتشان را حفظ میکنند و خودشان را قبول دارند. آنها استقلال عمل دارند و مسؤولیت پذیر و پیشرفت گرایند و در ایجاد رابطه با دیگران توانایند و از هرگونه گوشه گیرى دورى مى جویند.
اعتماد به نفس الزاما خصوصیتی نیست که در همه ابعاد زندگی فرد تبلور داشته باشد. معمولا افراد در بعضی از جنبه ها اعتماد به نفس دارند (مانند درس یا ورزش) اما ممکن است در بعضی از جنبه ها اعتماد به نفس نداشته باشند (مثل تیپ و قیافه یا روابط اجتماعی).
اعتماد به نفس دو رکن اساسی دارد: 1- شناخت استعدادهای خود ، 2- باور کردن آنها. بنابراین هر کس باید به خودشناسی بپردازد و استعدادها و توانایی های خدادادی خود را بیابد و آنها را به کار گیرد.
در مقابل، آنهایی که اعتماد به نفس کمتری دارند برای اینکه در مورد خودشان احساس خوبی داشته باشند تا حد زیادی به تایید دیگران وابسته هستند. آنها معمولا از ریسک کردن اجتناب میکنند به خاطر اینکه از شکست میترسند. معمولا انتظار موفق شدن ندارند. معمولا خودشان را دست کم میگیرند و اگر تشویق یا تحسین بشوند آنرا کوچک جلوه میدهند یا رد میکنند. و همچنین از مشکلات زیر رنج مى برند:
1. احساس خود کم بینى : در اکثر اعمال و نگرش هاشان احساس عدم اطمینان و درماندگى مى کنند؛ خود را در مواجهه با مشکلات ناتوان مى بینند.
2. بروز احساسات و عواطف منفى: رفتارشان حاکى از نوعى خشونت، بى قیدى و بدخلقى است. به سبب عدم پذیرش محورى به نام «خود»، همواره در انعکاس علایق خویش با تردید و تغییر رو به رویند و توان ابراز رفتار عاطفى مناسب ندارند.
3. گریز از موقعیت هاى نگرانی زا: در برابر فشارهاى روانى، به ویژه ترس و خستگى و آنچه موجب آشفتگى شان شود، بسیار کم تحمّل اند؛ حتّى موردى مانند امتحان ممکن است برایشان بحران هایى اضطراب زا فراهم آورد و به عدم موفقیتشان انجامد.
4. نومیدى : یأس از دستیابى به اهداف، رایج ترین ویژگى این افراد است.
5. کمرویی: یکى از شایع ترین صفات این افراد کمرویى است.
اما خوشبختانه اعتماد به نفس، پدیده اى اکتسابى است، یعنى برخوردارى از خصیصه اعتماد به نفس، در گرو تمرین، ریاضت و برنامه ریزى است، و شخصى که خود را در این مورد ضعیف و ناتوان مى یابد، مى تواند با استفاده از روش هاى علمى و با روحیه امیدوارى، براى تغییر شخصیت خود اقدام نماید و هیچ وقت برای بالا بردن اعتماد به نفس دیر نیست.
اکنون با توجه به آگاهی مختصری که در مورد اعتماد به نفس بدست آورده اید آستین ها را بالا بزنید و سعی کنید راهکارهای زیر را امیدوارانه و با توکل بر خداوند متعال به کار ببندید تا از نتیجه آن بهره مند گردید:
1- استعدادهای خود را هر چه بیش تر بشناسید: شناخت استعدادها و قابلیت هاى خویش مى تواند در کسب اعتماد به نفس مفید واقع شود و انسان را از دام نومیدى رها سازد. بدین منظور، استعدادها و توانمندى هاى مختلف علمى، ورزشى، هنرى، کلامى و… خویش را یادداشت کنید و هر روز آن را براى خود بخوانید.
2- خود را باور کنید: همان طور که خود بزرگ بینى از آفات شناخت‌ِ خود است، خودکم بینى و خود کوچک بینى نیز انسان را از شناخت گنجینه هاى درونى‌اش باز مى دارد. با اندکى تفکر و جست و جو در گذشته خود درمى یابید، کارهاى موفقیت آمیز بسیار داشته اید و فرد مفیدى هستید. خود کم بینى به جاى این که شما را در مسیر رشد و کمال و میل به پیشرفت قرار دهد، بیش تر سبب کسالت و احساس خستگى و ناامیدى مى شود. بنابراین، باید با ارزیابى اى صحیح و مطابق با واقع هر چه بهتر و بیش تر نقاط قوت و موفقیت هاى گذشته خود را مورد توجه و یادآورى قرار دهید و افکار منفى نظیر «در هیچ کارى موفق نبودم، فرد مفیدى نیستم و…» را از ذهن خود بیرون بریزید.
3- خود را مثبت ارزیابى کنید: درباره خویش مهربان باشید و شخصیت تان را با دید مثبت ارزیابى کنید. در شایستگى خویش تردید نکنید و خود را با صفات خوب تفسیر کرده، در انجام کارها توانا بدانید.
4- خود را با دیگران مقایسه نکنید: هرگز خود یا موفقیت هاتان را با دیگران مقایسه نکنید. همواره به رقابت با خویش بپردازید؛ زیرا هر کس از شرایط و امکانات خاص خود برخوردار است.
5- پذیرش شکست ها و استفاده از آنها: هنگام شکست در کارها، به جاى این که خود را سرزنش کنید، به ریشه یابى علل شکست روى آورید و این حقیقت را به خود تلقین کنید که زندگى سراسر پیروزى نیست و فراز و نشیب بسیار دارد. شکست ها در واقع سکوى پرش براى کسب پیروزى ها و فتح هاى بعدى است. بنابراین، از شکست ها نگران نباشید. همواره روحیه امید را در خود پرورش دهید و کلمه «مى توانم» را در آغاز هر کارى که مى خواهید انجام دهید فراموش نکنید.اگر تصورى نامطلوب از گذشته دارید، به دست فراموشى سپارید. تصور نامطلوب اجازه نمى دهد به تغییرات خویش پى برید و حقیقت کنونى تان را دریابید.
6- ریسک کنید: روى تجربیات جدید، با دید یادگیرى بیش تر فعالیت کنید و از شکست نهراسید. چنانچه این گونه عمل کنید، امکانات جدیدى براى شما فراهم مى آید و حس خویشتن پذیرى تان تقویت مى شود.
7- از هدف های کوچک و متوسط شروع کنید: یکی از علل شکست های مکرر افراد که منجر به احساس خودکم بینی و از دست دادن اعتماد به نفس می شود، در نظر گرفتن هدف های بزرگ و دست نیافتنی است. برای این که به خودباوری و اعتماد به نفس برسیم، لازم است ابتدا از هدف کوچکتر شروع کنیم تا با دست یافتن به هدف و چشیدن طعم موفقیت، اعتماد به نفس و احساس خودارزشمندی در ما تقویت شود. به این ترتیب موفقیت شما در همین کارهای کوچک اعتماد والدینتان را نیز جلب خواهد کرد.
8- از بیان اندیشه‌های خود نترسید: اعتماد به نفس سکه‌ای دو رویه است. یک روی آن افتخار، غرور، تحسین و تمجید و بسیاری از نکات مثبت است. اما روی دیگرش ممکن است سرزنش، تمسخر و برچسب خوردن باشد. مهم این است که فرد از این احتمالات نترسد و قدرت ابراز عقیده‌اش را داشته باشد. باید به این باور برسیم که صرف موفقیت یا شکست ارزش انسان را تعیین نمی‌کند بلکه تلاش و پایداری فرد است که به او ارزش می‌بخشد.
9- احساسات واقعی خود را بیان کنید: در روانشناسی مدرن، بیان احساسات نوعی توانایی و هوش به شمار می‌رود و از اصول اساسی روابط بین فردی است. بسیاری از ما وقتی بابت یک موضوع از دیگری دلخوریم خود‌خوری می‌کنیم و نمی‌توانیم رنجش و ناراحتی خود را با انتقادی ساده و صریح ابراز کنیم. درست به همین دلیل در شرایط عادی نیز از بیان احساس مثبتی که نسبت به دیگری داریم پرهیز می‌کنیم. زیرا نگرانیم که این تحسین، تمجید یا ابراز علاقه، در آینده و هنگامی که دوباره به هر دلیلی از فرد دلگیر شدیم برای ما شرایط نامناسبی ایجاد کند.
10- رفتار قاطعانه را تمرین کنید: نیاز به قاطعیت آن‌گاه مطرح می‌شود که مسئله تماس با دیگران در کار است. اشخاص در روابط خود با دیگران، از روش‌های رفتاری گوناگونی چون رفتار انفعالی، رفتار با قاطعیت و رفتار پرخاشگرانه، بهره می‌گیرند. بهترین سبک رفتار، رفتار قاطعانه است که در آن، شخص عقاید و احساسات خود را با رعایت اصل احترام به دیگران و ملاحظه حقوق آنها ابراز کرده و از حق و حقوق خود دفاع می نماید. روش قاطعانه، مانع از آن می‌شود که دیگران از شما سوء استفاده کنند. البته افراد با سبک برخورد قاطعانه، همان طوری که برای باورها و احساسات خود ارزش قایلند شکیبا بوده و به احساسات دیگران نیز بها می‌دهند.
قاطع بودن، بدین معناست که بر احساس هراس خود چیره شوید و از حق خود دفاع کنید؛ ولی حق و حقوق دیگران را نیز ضایع نکنید. کسانی که قاطعیت ندارند، بیش‌تر جاها، نمی‌توانند احساسات خود را ابراز کنند؛ زیرا نگرانند که دیگران در مقام مخالفت حرفی بزنند. آن‌ها که از طرد شدن می‌ترسند؛ با اندیشه‌های دیگران موافقت می‌کنند و راه محافظه کاری می‌پیمایند و از ابراز احساسات خود، خودداری می‌کنند. روش قاطعانه به‌جای رفتار انفعالی (در جایی که شخص می ترسد یا خجالت می کشد که افکار و احساسات خود را بیان کند) و رفتار پرخاشگرانه (که در آن، به احساسات دیگران بهایی داده نمی‌شود) برای به حداقل رسانیدن احساس خشم و هراس در خصوص روابط با دیگران توصیه می‌شود.
11- برنامه‌ریزی کنید و منظم باشید: علت آنکه بسیاری از افراد به مرور زمان اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند و دائم خود را با «افکار خود سرکوبگر» سرزنش می‌کنند فقدان برنامه‌ریزی یا بی‌انضباطی در اجرای برنامه‌هاست. این افراد نمی‌توانند از زمان که همچون گنجی ارزشمند در اختیارشان قرار دارد به درستی استفاده کنند. در نتیجه این «زمان» است که آنها را با خود به هر سویی می‌برد. وقتی زندگینامه هر یک از مشاهیر و افراد بزرگ را نگاه کنید خواهید دید که آنها در زندگی خود کمترین میزان اتلاف وقت را داشته‌اند. امام علی علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «المومن…مشغول وقته» یعنی فرد مومن هیچ وقت خالی ندارد و همیشه در حال کار و فعالیت است.
12- از جمله‌های با فاعل «من» بهره بگیرید: این مهارت، به اشخاص می‌آموزد که خود انگیختگی بیش‌تری داشته باشند و احساساتشان را با راحتی بیش‌تری بیان کنند. همچنین به اشخاص امکان می‌دهد که احساسات خود را سرکوب نکنند. بهره‌گیری از فاعل «من» در جمله‌ها، اشخاص را تشویق می‌کند تا صاحب اندیشه، احساسات، عقاید، ادراکات و باورهای خود باشند.
13- از تماس چشمی بهره بگیرید: ارتباط‌های غیر کلامی گاهی از کلام و سخن ، باور پذیرترند. دیگران، نداشتن تماس چشمی در زمان ابراز نظر را به حساب نداشتن صداقت می‌گذارند. برقراری تماس چشمی، بیش‌تر هنگام ابراز احساسات در برابر دیگران دشوار است که علت را باید در ترس از طرد شدن جستجو کرد. آموختن این مهارت، با نگاه کردن 1 تا 2 ثانیه در چشمان طرف مقابل آغاز می‌شود و زمان آن به تدریج به 8 تا 10 ثانیه می‌رسد.
14- از زبان جسم و تن، قاطعانه بهره بگیرید: لحن استوار و قاطعانه صدا اگر با بدن شُل و افتاده همراه باشد، پیام دوگانه‌ای را به کسی که با او در ارتباط هستید، مخابره می‌کند؛ به‌گونه‌ای که طرف مقابل، پیام شما را نامطمئن یا غیر صمیمانه ارزیابی می‌کند. حالت بدن، یا پیام شما را تقویت و یا از قدرت آن می‌کاهد. افزون بر تماس چشمی و لحن صدا، حالت ستون فقرات و حالت سر، احساس شما را دربارة پیامی که مخابره می‌کنید نشان می‌دهند. توصیه می‌کنیم که بدنی راست و قائم داشته باشید و وزن بدنتان را به طور یکسان روی دو پای خود تقسیم کنید. بهتر است مرکز ثقل شما، روی پاهایتان باشد.
15- از خواهش هاتان بکاهید: عزّت و سربلندى انسان در گرو عدم درخواست هاى مکرّر از دیگران است. تا مى توانید به خود متکى باشید و به آنچه هستید و دارید، اکتفا کنید تا اعتماد به نفس بیش تری به دست آورید.
16- در همه کارها به خداوند متعال توکل کنید: افرادی که پیوسته به یاد خدا هستند و به عظمت او ایمان دارند، نه هرگز از بیم تحقیر و سرزنش دیگران عرصه را خالی می‌کنند و نه هیچگاه به کبر و خود بزرگ بینی دچار می‌شوند. هر کاری را بر اساس احساس وظیفه و تکلیف انجام می‌دهند. برای آنها پرداختن به کار با نیت الهی، مهمتر از نتیجه آن است. نه از شکست مایوس می‌شوند و نه از پیروزی سرمست می‌گردند. بنابراین مهم ترین اصل در کسب اعتماد به نفس، ارتباط با خداوند و نیایش با او است. وقتى بتوانید حضور در محضر خالق هستى و کمال مطلق را احساس و به او تکیه و اعتماد کنید و بزرگى اش را دریابید و به او بپیوندید، به بزرگى شخصیت خویش واقف خواهید شد. زیرا وقتی تمام تلاشتان رضایت یک نفر(خداوند) باشد دیگر نگران رضایت و عدم رضایت دیگران نخواهید بود. بنابراین، در نمازها حضور قلب بیش تر پیدا کنید و خود را با ذات اقدس الهى مرتبط بدانید، با او سخن بگویید و درد دل کنید و از او کمک بخواهید.
انجام نکات ذکر شده به شما کمک می کند اعتماد به نفستان را افزایش دهید و احساس بهتری پیدا کنید. البته ضرورى است این راه کارها به طور جدى و پى گیر دنبال شود.
توجه به نکات زیر نیز الزامی است:
1. قبل از هر چیز، شناخت خود را از توانمندى ها و نقاط قوت و خصوصیات مثبت خویش گسترش دهید و در نتیجه خود را مثبت ارزیابى کنید.
2. به تجربه هاى تلخ و شکست هاى گذشته و نیز احساسات و تخیلات منفى درباره خود نیندیشید و بکوشید آنها را از فضاى ذهن تان بیرون بریزید.
3. در انتخاب دوستان خود دقت کنید. بکوشید با افراد بانشاط و اجتماعى بیشتر رفت و آمد کرده و از نحوه برخورد و روابط اجتماعى آنها الگو بگیرید.
4. اگر در ابتدا دچار اضطراب شدید، نباید نگران شوید؛ تا به زمین نخورید راه رفتن را نمى آموزید.
5. در محیطهاى دوستانه بیشتر صحبت کنید.
6. اگر وارد محیط جدیدى شدید، سعى کنید به آداب و رسوم آن آشنا شوید؛ ولى محکوم آن نشوید.
7. مسئولیت پذیرى در اجتماع را در کارهاى کوچک و کوتاه مدت، آغاز و تمرین کنید تا ابهت خیالى این محیط براى شما از بین برود.
در پایان با تمام وجود برای شما آرزوی موفقیت داریم و امیدواریم با تلاش فراوان و پشتکار قوی و عمل به راهکارها بتوانید بر افکار منفی و ضعف اعتماد به نفس پیروز و سربلند گردید.
در صورت نیاز به مشاوره بیشتر می‌توانید باز هم با ما مکاتبه نمائید، از اینکه بتوانیم کمکی هر‌چند ناچیز به شما کنیم خوشحال می‌شویم.