دین و اندیشه

جزء ۳۰ – سوره قدر، آیه ۳ – اختلاف افق و شب قدر

پرسش و پاسخ

پرسش ۱ . معناى شب قدر چیست؟
پرسش ۲ . با توجه به اختلاف افق و حتى اختلاف شب و روز در برخى کشورها، چطور قابل تصور است که یک شب قدر وجود داشته باشد؟

«لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ…»[ قدر 97، آیه 3.]؛ «شب قدر از هزار ماه ارجمندتر است».

شب قدر به این جهت «قدر» نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال، در آن شب تعیین مى شود و شاهد این معنى، سوره دخان است که مى فرماید:
«إِنّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَکَةٍ إِنّا کُنّا مُنْذِرِینَ. فِیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ»[ دخان 44، آیه 3 و 4.]؛ «ما این کتاب مبین را در شبى پربرکت نازل کردیم و ما همواره انذار کننده بوده ایم، در آن شب است که هر امرى بر طبق حکمت خداوند، تنظیم و تعیین مى گردد».
این بیان، هماهنگ با روایات متعددى است که در آنها آمده است: در آن شب، مقدرات یک سال انسان ها تعیین مى شود و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر، در آن شب مبارک، تفریق و تبیین مى شود. این امر، هیچ گونه تضادى با آزادى اراده انسان و مسئله اختیار ندارد؛ زیرا تقدیر الهى به وسیله فرشتگان، بر طبق شایستگى ها و لیاقت هاى افراد و میزان ایمان و تقوا و پاکى نیت و اعمال آنهاست.[ تفسیر نمونه، ج 27، ص 187.] علاوه بر تقدیرات امور در شب قدر و عرضه آنها بر «حجت خدا»، در این شب، فرشتگان الهى نیز نازل مى شوند و لطف و برکات ویژه الهى، شامل بندگان خدا مى شود.
شب زنده دارى و «احیا»ى این شب، موجب بالا رفتن قابلیت انسان، جهت تقدیر بهتر امور و بهره مندى بیشتر از لطف و عنایت الهى، با نزول فرشتگان در این شب مى شود و باید دانست که درک این شب، مهم است و خیر و برکت آن بیش از هزار ماه، براى انسان، منشأ اثر مى باشد.
آیا شب قدر تنها یک شب است یا مى تواند متعدد باشد و با شروع شب قدر در یک نیم کره، وضعیت مردم در بهره مندى از شب قدر در مناطق دیگر و نیم کره دیگر، چگونه خواهد بود؟
در این باره مى توان گفت: با استفاده از ظهور آیات و روایات، «شب قدر» تنها یک شب در طول سال است و این زمان «شب»، موقعیت ممتازى است که تقدیرات امور و بهره مندى از برکات نزول فرشتگان، به طور ویژه، شامل حال بندگان مى شود.
حال با توجه به اختلاف افق ها، چند نظریه مطرح شده است که برخى عبارتند از:
1. شب، همان سایه نیم کره زمین است که بر نیم کره دیگر مى افتد و مى دانیم که این سایه همراه گردش زمین در حرکت است و یک دوره کامل آن در بیست و چهار ساعت انجام مى شود. بنابراین، ممکن است شب قدر یک دوره کامل شب به دور زمین باشد؛ یعنى مدت بیست و چهار ساعت تاریکى که تمام نقاط زمین را زیرپوشش خود قرار مى دهد، شب قدر است که آغاز آن از یک نقطه شروع مى شود و در نقطه دیگر پایان مى گیرد.[ تفسیر نمونه، ج 27، ص 192 و 193.]
2. مراد از شب قدر، مجموع شب و روز است؛ مثل یوم که به یک شبانه روز اطلاق مى شود که ممکن است برخى شب آن را درک کنند و برخى در مناطق دیگر کره زمین، روز آن را درک کنند و به همین جهت در برخى روایات آمده است که اگر کسى از شب زنده دارى در شب قدر محروم بود، از برکات روز آن استفاده کند[ بحارالانوار، ج 95، ص 121.]؛ چنان که از امام صادق (علیه السلام) چنین روایت شده است: «لیله القدر فى کل سنةٍ و یومها مثل لیلها؛ در طول سال، یک شب قدر وجود دارد و روز آن، مانند شب آن است».
3. نظریه سوم این است که شب قدر هر منطقه بر طبق افق همان منطقه است؛ به عنوان مثال، اگر شب 23 ماه مبارک رمضان شب قدر باشد، شب 23 ماه رمضان هر منطقه اى، شب قدر آنهاست و بقیه مناسبت ها مثل عرفه و شروع و پایان هر ماه قمرى و عید فطر و قربان و مبعث و غدیر نیز همین طور است؛ یعنى طبق افق همان جاست؛ درست مانند اوقات نماز. نماز صبح ما در این ساعتى است که آفتاب طلوع نکرده، در حالى که در منطقه دیگر چند ساعت است که آفتاب طلوع نموده و نماز صبح قضا شده است؛ و همان طور که تعجب نمى کنیم که چگونه در شهرهاى دیگر نماز قضا شده یا در منطقه ما اذان صبح شده و در ماه رمضان امساک کرده ایم، در حالى که در شهرهاى غربى هنوز مردم مشغول خوردن سحرى هستند، در شب قدر هم تعجب ندارد که امشب شب قدر ما باشد و چند ساعت بعد، شب قدر منطقه دیگر. و این نظر، منافاتى با یک شب بودن شب قدر نیز ندارد؛ زیرا براى هر شخص و هر منطقه اى، یک شب قدر وجود دارد. بنابراین نظریه، فرشتگان در تمام 24 ساعت شبانه روز قدر، به طور «مکرر» در حال نزول بر حجت خدا و آوردن برکات هستند و در هر جا تا طلوع فجر آن منطقه، فیض الهى به طور ویژه نازل مى شود.
به نظر ما، نظر دوم نیز باید به نظر و احتمال سوم برگردانده شود؛ زیرا طلوع فجرها مختلف است و این طور نیست که همزمان در یک مقطع زمانى، نصف کره زمین شب باشد و در نصف دیگر، روز؛ بلکه از آن جا که زمین در حال چرخش است، لحظه به لحظه «حَتّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ» براى مناطق مختلف اتفاق مى افتد و همه طبق افق منطقه خود، از شب قدر بهره مى برند و این طور نیست که برخى شب قدر داشته باشند و برخى روز قدر؛ همان طور که به نظر ما برگشت نظر اول نیز به همین قول است و در نتیجه، بهترین نظر این است که هر منطقه طبق افق خودش، شب قدر دارد؛ همان گونه که طبق افق خودش نماز مى خواند و روزه مى گیرد و این مطلب، با یکى بودن شب قدر نیز منافات ندارد؛ زیرا مقصود از یک شب بودن، یک شب براى هر فرد و هر منطقه است.
4. نظریه چهارم این است که یک شب قدر زمانى واقعى داریم و یک شب قدر زمانى اعتبارى. شب قدر زمانىِ واقعى، لحظه اى از شب خاصى است که در آن لحظه، انسان کامل، فیوضاتى را از عالم بالا دریافت مى کند و این لحظه، امرى شخصى و غیرقابل توسعه و تعدّد است و شب قدر زمانى اعتبارى، مقطعى از زمان است که ممکن است 24 ساعت یا کمتر و یا بیشتر امتداد داشته باشد و با توجه به اختلاف افق ها، متعدد شود؛ براى مثال ممکن است در سرزمینى خاص، از سر شبى معین تا طلوع فجر براى اهل آن سرزمین، شب قدر باشد؛ ولى در سرزمینى دیگر بعد از دوازده ساعت، شب قدر اهل آن سرزمین شروع شود و… .
بنابراین، فیوضات و برکات شب قدر زمانى اعتبارى، قابل توسعه بوده، امتداد زمانى 24 ساعته شب و روز قدر، داراى فضیلت مشترک است. طبق این نظریه، شب قدر واقعى آن شبى است که تا طلوع فجر آن شب، ملائکه بر امام زمان(عج) نازل مى شوند و آن یک شب شخصى واحد است؛ ولى امام زمان(عج) آن فیوضات را طبق افق هاى هر منطقه، بر مردم آن جا نازل مى فرماید. این قول، شبیه قول دوم است؛ یعنى انسان هاى برخى مناطق، روز قدر دارند؛ نه شب قدر. در هر حال، به نظر ما، قول سوم بهترین قول است.

جزء ۳۰ – سوره قدر، آیه ۳ – اختلاف افق و شب قدر

دیدگاه شما برای ما ارزشمند است

نظر شما چیه؟ منتظر نظرات ارزشمند شما هستیم *

دکمه بازگشت به بالا