استخاره
چگونه مى توان استخاره کرد و شرایط آن چیست؟
امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: «… مَا أُبَالِى إِذَا اسْتَخَرْتُ اللَّهَ عَلَى أَیِّ جَنْبِی وَقَعْتُ»[ همان.]؛ «… آن گاه که استخاره کردم، باکى ندارم که چه بر من واقع مى شود».
دلیل آن را بایست در این نکته جست و جو کرد که استخاره کننده، خود را به خدا سپرده و خداوند متعال نیز به خیر او آگاه تر است. بنابراین در صورت عمل بر اساس استخاره، هر اتفاقى که بیفتد، باید ایمان داشته باشد که خیر او در آن بوده است.
روش هاى استخاره
از آنجا که معناى اصلى استخاره، طلب خیر از خداوند متعال است، بهترین روش آن، دعا است؛ زیرا در حقیقت استخاره نوعى دعا و طلب خیر از پیشگاه خداوند متعال است که دانا به همه کارها و اسرار است و خیر و شرّ ما نیز در دست او است. دعاهاى متعددى براى استخاره نقل شده از جمله:
1. امام باقر علیه السلام مى فرماید: «من هرگاه در کار مهمى اراده استخاره دارم؛ در حال نشسته صد بار با دعاى زیر، از خدا طلب خیر مى کنم. اما براى خرید چیزى و کارهاى شبیه آن سه بار این دعا را در حال نشسته مى خوانم:
«اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُکَ بِأَنَّکَ عَالِمُ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَةِ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ کَذَا وَ کَذَا خَیْرٌ لِى فَخِرْهُ لِى وَ یَسِّرْهُ وَ إِنْ کُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّهُ شَرٌّ لِى فِى دِینِى وَ دُنْیَاىَ وَ آخِرَتِى فَاصْرِفْهُ عَنِّى إِلَى مَا هُوَ خَیْرٌ لِى وَ رَضِّنِى فِى ذَلِکَ بِقَضَائِکَ فَإِنَّکَ تَعْلَمُ وَ لاَ أَعْلَمُ وَ تَقْدِرُ وَ لاَ أَقْدِرُ وَ تَقْضِى وَ لاَ أَقْضِى إِنَّکَ عَلاَّمُ الْغُیُوب)»[ وسائل الشیعة، ج 8، ص 75.].
2. در صحیفه سجادیه آمده است:
«اللَّهُمَّ إِنِیِّ أَسْتَخِیرُکَ بِعِلْمِکَ، فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اقْضِ لِی بِالْخِیَرَةِ؛ وَ أَلْهِمْنَا مَعْرِفَةَ الاِخْتِیَارِ، وَ اجْعَلْ ذَلِکَ ذَرِیعَةً إِلَى الرِّضَا بِمَا قَضَیْتَ لَنَا وَ التَّسْلِیمِ لِمَا حَکَمْتَ فَأَزِحْ عَنَّا رَیْبَ الاِرْتِیَابِ، وَ أَیِّدْنَا بِیَقِینِ الْمُخْلِصِینَ. وَ لَا تَسُمْنَا عَجْزَ الْمَعْرِفَةِ عَمَّا تَخَیَّرْتَ فَنَغْمِطَ قَدْرَکَ، وَ نَکْرَهَ مَوْضِعَ رِضَاکَ، وَ نَجْنَحَ إِلَى الَّتِى هِیَ أَبْعَدُ مِنْ حُسْنِ الْعَاقِبَةِ، وَ أَقْرَبُ إِلَى ضِدِّ الْعَافِیَةِ؛ حَبِّبْ إِلَیْنَا مَا نَکْرَهُ مِنْ قَضَائِکَ، وَ سَهِّلْ عَلَیْنَا مَا نَسْتَصْعِبُ مِنْ حُکْمِکَ؛ وَ أَلْهِمْنَا الِانْقِیَادَ لِمَا أَوْرَدْتَ عَلَیْنَا مِنْ مَشِیَّتِکَ حَتَّى لَا نُحِبَّ تَأْخِیرَ مَا عَجَّلْتَ، وَ لاَ تَعْجِیلَ مَا أَخَّرْتَ، وَ لاَ نَکْرَهَ مَا أَحْبَبْتَ، وَ لاَ نَتَخَیَّرَ مَا کَرِهْتَ. وَ اخْتِمْ لَنَا بِالَّتِى هِیَ أَحْمَدُ عَاقِبَةً، وَ أَکْرَمُ مَصِیراً، إِنَّکَ تُفِیدُ الْکَرِیمَةَ، وَ تُعْطِى الْجَسِیمَةَ، وَ تَفْعَلُ مَا تُرِیدُ، وَ أَنْتَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ».[ الصحیفه السجادیة، دعاى 33.]استخاره با قرآن
یکى از روش هاى استخاره، استخاره با قرآن است. در روایات به این نوع روش نیز در کنار روش هاى دیگر اشاره شده است.
در روایتى آمده است: الْیَسَعِ الْقُمِّیِّ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام أُرِیدُ الشَّیْءَ وَ أَسْتَخِیرُ اللَّهَ فِیهِ فَلَا یُوَفَّقُ فِیهِ الرَّأْیُ إِلَى أَنْ قَالَ فَقَالَ: «افْتَتِحِ الْمُصْحَفَ فَانْظُرْ إِلَى أَوَّلِ مَا تَرَى فَخُذْ بِهِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ»[ وسائل الشیعة، ج 6، ص 233.]؛ الیسع قمى مى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم: کارى مى خواهم انجام دهم و در آن کار از خدا نیز استخاره مى کنم؛ اما به نظر ثابتى موفق نمى شوم. آن حضرت فرمود: «قرآن را بگشا و به نخستین آیه که مى بینى نگاه کن و آن را بگیر که اگر خدا بخواهد [خیر تو در آن است]».
اما درباره چگونگى فهم خیر از آیات قرآن، دعاهاى مختلفى وارد شده که یکى از آنها به پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله منسوب است. آن حضرت مى فرماید: هنگامى که خواستى به کتاب خدا استخاره بزنى و از تحیّر بیرون بیایى، سه بار سوره اخلاص (توحید) را بخوان و سه صلوات بر پیامبر اکرم و آل او بفرست و سپس این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّى تَفَألْتُ بِکِتَابِکَ وَ تَوَکَّلْتُ عَلَیْکَ فَأَرِنِى مِنْ کِتَابِکَ مَا هُوَ الْمَکْتُومُ مِنْ سِرِّکَ الْمَکْنُونِ فِى غَیْبِکَ».
سپس قرآن را باز کن و بدون اینکه خطوط و صفحات را بشمارى، از خط اول عاقبت کار را بخوان.[ مستدرک الوسائل، ج 4، ص 304.]
استخاره با تسبیح
براى استخاره با تسبیح مشهور آن است که: بعد از نیت، حداقل سه بار صلوات و یک بار حمد و سه مرتبه سوره اخلاص و چند مرتبه «استخیراللّه برحمته»؛ «از رحمت خدا طلب خیر مى کنم» را بگویید و بعد یک قبضه از دانه هاى تسبیح را به دست گرفته و دو تا دو تا بشمارید. اگر یک عدد باقى ماند، «خوب» و اگر دو تا ماند «بد» است.
پنج نکته درباره استخاره
درباره استخاره و روش آن، رعایت پنج نکته ضروررى است:
1. استخاره هیچ گاه جاى اندیشه و مشورت را نمى گیرد؛ بلکه استخاره پس از اندیشه و مشورت است؛ یعنى، هر کارى را که مى خواهیم انجام بدهیم، ابتدا باید درباره آن بیندیشیم و سود و زیان آن را بسنجیم. در مرحله دوم با کسانى که در آن موضوع صاحب نظرند مشورت کنیم و آن گاه یکى از دعاهاى استخاره را تلاوت کنیم و اگر تحیّر ما برطرف نشد، با قرآن استخاره کنیم.
2. به رغم اینکه امروزه، استخاره با قرآن رواج بیشترى دارد؛ اما بهترین راه و روش استخاره، قرائت دعاهاى استخاره است. در استخاره با قرآن نیز باید دقت کرد که هرکس حق ندارد فهم خود را بر قرآن تحمیل کند و بر اساس برداشت خود از قرآن و آیات آن عمل نماید. بهتر است در استخاره با قرآن، از علماى آشنا با قرآن، کمک گرفت تا خداى ناکرده دچار اشتباه در فهم قرآن و تحمیل آنها به قرآن نشویم؛ زیرا الهام گیرى از آیات قرآن، کار آسانى نیست و نیاز به کسانى است که آگاهى و آشنایى تخصصى نسبت به قرآن دارند. پس نمى توان به خوب و بدى که در بالاى بعضى از قرآن ها نوشته شده اعتماد کرد.
3. خواندن دعاى استخاره براى هر کارى توصیه شده است؛ زیرا خیر ما به دست خداوند متعال است و ما در هر کارى، باید خیر خود را از او بخواهیم. در این صورت استخاره با قرآن، نباید به صورت عادت و روش دائمى درآید و جایگزین اندیشه و مشورت و تحقیق شود.
4. همان گونه که در انجام دادن واجبات و ترک محرمات، استخاره نباید کرد؛ در کارهایى که عقل آنها را تأیید مى کند و همه شواهد و قرائن به خوبى آن گواهى مى دهند نیز نباید استخاره کرد. به عبارت دیگر استخاره، نظیر قرعه اى است که به دنبال بررسى هاى همه جانبه و عدم کشف راه صحیح، انجام مى شود و هیچ گاه نقش اصلى را در تعیین وظایف و درستى یا خطاى راه ها ایفا نمى کند.
5. استخاره به معناى طلب خیر از خداوند متعال است؛ اما تفأل به معناى فهم عاقبت کارها است. به این دلیل در روایتى از تفأل زدن به قرآن نهى شده است: «عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ: لاَ تَتَفَألْ بِالْقُرْآنِ»[ وسائل الشیعة، ج 6، ص 233 ؛ کافى، ج 2، ص 629، ح 7.]؛ «امام صادق علیه السلام مى فرماید: به قرآن تفأل نزنید».
بر این اساس فهم عاقبت امور و استنباط آن، تنها بر اهلش میسر است و هر کسى نمى تواند از قرآن به چنین استنباطى برسد؛ زیرا اگرچه استنباط عاقبت از آیات قرآن، براى کسى که اهلش باشد امکان دارد، اما همه کس را بدان راه نیست. پس اکثریت مردم در همان حد استخاره با قرآن، باید توقف کنند و اهل معرفت مى توانند به عواقب امور نیز پى ببرند.
فصل نهم
قرائت قرآن
استخاره