سجده پیامبر

سجده پیامبر

آیا پیامبر(صلى الله علیه
وآله)، براى سجده نماز، از مهر استفاده مى   کرد؟

رسول   خدا(صلى
الله علیه وآله) بر خاک و زمین سجده مى   کرد
و در سجده، چیزى را بین پیشانى و زمین حائل قرار نمى   داد[1] .
او مى   فرمود:
«جعلت لى الارض مسجد و طهورا[2]   ; زمین براى من سجده   گاه و پاک کننده، قرار داده شده است». در این
باره، علاوه بر سنت پیامبر، از شیوه اصحاب نیز مى   توان
یاد کرد. به این موارد دقت کنید:

1. پیامبر، مسلمانان را نیز بدین کار امر مى   کرد   ;
روزى پیامبر یکى از اصحاب خود را دید که بر لایه عمامه   اش
سجده مى   کرد   ;
با دست مبارکش به او اشاره کرد و فرمود: عمامه   ات
را بردار و به پیشانى   اش اشاره نمود[3] .
همچنین وقتى دید که بلال حبشى بر گِردىِ عمامه   اش
سجده کرد تا داغى زمین آزارش ندهد، پیامبر با دست خود عمامه بلال را از زیر پیشانى
او بیرون کشید و فرمود: «بلال! پیشانى   ات
را بر خاک گذار»[4] و به صهیب نیز فرمود: «ترب وجهک یا
صهیب   ; پیشانى   ات
را بر خاک گذار»[5] و به رباح نیز چنین فرمود[6] .

2. سیره یاران پیامبر هم سجده بر روى زمین بود   ; جابر بن عبدالله انصارى مى   گوید: من نماز ظهر را با پیامبر مى   گزاردم   ;
مشتى از سنگریزه در دست گرفته و آنها را دست به دست مى   کردم
تا خنک شوند و به هنگام نماز، بر آنها سجده کنم[7] .

بیهقى یکى از دانشمندان اهل   سنت، درباره تبیین این حدیث مى   نویسد: اگر سجده بر لباس متصل به بدن جایز بود،
قطعاً این کار آسان   تر
از خنک کردن سنگریزه   ها در کف دست و قرار دادن آنها براى سجده
بود[8] .

خباب بن ارت مى   گوید:
«به رسول   خدا(صلى الله علیه وآله) از شدت حرارت زمین
که پیشانى و دست   ها
را آزار مى   داد، شکایت کردیم. او به شکایت ما پاسخ
نگفت»[9] .

3. خاک باید پاک باشد و از همین روست که شیعیان
تکه   اى گِلِ خشک شده را براى اطمینان از پاکى
آن، با خود برمى دارند و چه بسا که براى تبرک آن را از خاک مبارک کربلا که شهادت   گاه امام   حسین(علیه
السلام) است، بر مى   گیرند   ; همان گونه که بعضى از اصحاب، از سنگ   ریزه   هاى
مکه بر مى   داشتند تا در سفر، بر آنها سجده کنند.

4. مهر، موضوعیت ندارد و در زمان پیامبر(صلى الله
علیه وآله) تمام زمین مهر بوده است و پیشانى را روى زمین مى   گذاشتند. از   این   رو، براساس روایات معصومین، سجده باید بر زمین و
روییدنى   هاى زمین ـ   غیر
از خوردنى   ها
و پوشیدنى   ها   ـ
باشد و از نظر عالمان شیعه نیز برخاک زمین یا سنگ و امثال آن سجده کردن، کافى است.
شیعیان بر خاک، زمین، سنگ   ریزه، تخته سنگ و دیگر اجزاى زمین و
روییدنى   هاى آن، مانند حصیر، سجده مى   کنند و نه بر فرش، پارچه، چیزهاى خوردنى و زینتى و
این، برگرفته از روایات بسیارى است که در کتاب   هاى
شیعه و سنى وارد شده   اند.

5. سنگ و خاک، «مسجود علیه» است و نه «مسجود له»   ; یعنى «بر» خاک و سنگ سجده مى   شود و «به» آن سجده نمى   شود. دقت در این نکته، پاسخ به کسانى است که شبهه
پرستش مهر توسط شیعه را بر زبان جارى مى   سازند![10]
6. سجده، آخر خضوع و فروتنى است و این با سجده
کردن بر سجاده، فرش، پارچه و زینتى   هاى
گران قیمت، به دست نمى   آید و تنها راه تحققش، این است که
ارزشمندترین قسمت بدن را که پیشانى است، بر ارزان   ترین
چیز که خاک است، بگذاریم.

سجده بر خاک و یا قطعه   اى از زمین، نشان از سجده براى خداست و این بر خاک
ساییدن پیشانى، به نوعى خضوع در پیشگاه پروردگار تلقى مى   شود.
این نهادن پیشانى بر زمین و سجده کردن بر خاک، مناسب   ترین حالت سجده در برابر خداست و بیشترین فروتنى و
تواضع در پیشگاه معبود را در خود دارد. این کار، انسان را به یاد ریشه و اصل او،
یعنى خاک مى   اندازد. خداى تعالى مى   فرماید: (مِنْها
خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى   ) [11]   ;
«از آن[خاک] آفریدیمتان و بدان بازتان مى   گردانیم
و بار دیگر، از آن بیرون مى   آوریمتان».
هشام از امام   صادق(علیه السلام) پرسید: مرا آگاه ساز بر
چه سجده رواست و بر چه ناروا؟ حضرت فرمود: سجده تنها بر زمین و آن چه مى   روید، جایز است   ; جز آن چه که پوشیدنى و خوردنى است. باز پرسید:
فدایت شوم! فلسفه آن چیست؟ وى فرمود: زیرا سجده خضوع در پیشگاه خداوند عزوجل است   ; پس نشاید که بر پوشیدنى و خوردنى انجام
گیرد   ; زیرا دنیاگرایان، بنده خوردنى   ها و پوشیدنى   هایند
و سجده   گر
در سجده   اش، خداى را پرستش   گر
است و ناچار نشاید که پیشانى خود بر معبود دنیاگرایان ـ   که فریفته فریبایى آنند   ـ بسایند[12] .

 

پی نوشت ها

_____________________________

[1] .
عایشه: «ما رأیت رسول   الله(صلى
الله علیه وآله) متقیا وجهه بشىء تعنى فى السجود»; کنزالعمال، رقم 22241   . [2] .
صحیح بخارى، ج 1، ص 91   . [3] .
سنن کبرى، ج 2، ص 105   . [4] .
الحقیقه ماهیه، ص 21   . [5] .
ر.ک: کنزالعمال، حدیث 19810   . [6] .
همان، حدیث 19777   . [7] .
مسند احمد، ج 3، ص 327   . [8] .
سنن کبرى، ج 2، ص 106   . [9] .
سنن بیهقى، ج 2، ص 105   . [10] .
منشور عقاید امامیه، ص 271   ;
الحقیقه ماهیه، ص 38   . [11] .
طه (20   )،
آیه 55   . [12] .
وسائل   الشیعه،
ج 3، باب 1 از ابواب مایسجد علیه   .