ادعیه و زیارات

ذکری برای رفع غم و اندوه

حزن و غم و اندوه علت های مختلفی دارد و راهکارهای برای رفع آن ذکر شده است که ما در این پست اذکار و ادعیه که باعث رفع غم و اندوه می شود را ذکر می کنیم

دعا و ذکر برای رفع غم و اندوه و حزن

1. توبه و استغفار

ریشه بسیاری از مشکلات روحی و روانی، شاید در گناهانی نهفته است که مرتکب می شویم.

طلب بخشش از خداوند، علاوه بر آنکه موجب عفو گناهان و زمینه رضایت الهی را فراهم می کند، سبب می شود تا غم واندوه حاصل از برخی معاصی نیز برطرف شود.

انسان گنهکار همیشه به خاطر گناهانی که انجام داده، اندوهگین و شرمسار است. امروزه، روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که تعداد زیادی از بیماریهای روانی، متعلق به کسانی است که در جامعه، دچار لغزش و نابهنجاریها می شوند. و این وضع ادامه دارد تا خود را به وسیلهء توبه و استغفار، از احساس گناه و رنج عذاب وجدان، رها سازند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

«مَن اَکثَر اَالاِستَغفار جَعَلَ اللهُ مِن کُلِّ هَمٍّ فَرَجاً و مِن کُلِ ضیقٍ مَخرَجاً».1

«هر کسی که بسیار استغفار و طلب آمرزش کند، خداوند او را از هر اندوهی گشایشی و از هر تنگنایی، راه نجاتی می دهد.

2. حوقله گفتن

«حوقله» یعنی گفتن «لا حَولَ وَ لا قُوَّةَ الا بِاللهِ». گفتن حوقله می تواند نقش مۆثری در از بین بردن غمها و غصه ها داشته باشد؛ زیرا خداوند متعال از تمام دردها و غصه های ما خبر داد پس می تواند نیازهای ما را تأمین نماید.

مهم ترینْ برکات این ذکر عبارت اند از: دوام یافتن نعمت های الهی، زوال فقر، پاک شدن از گناهان، دفع وسوسه، فرو خُفتن خشم، پیشگیری از اندوه، دفع چشم زخم و انواع بلاها.

طلب بخشش از خداوند، علاوه بر آنکه موجب عفو گناهان و زمینه رضایت الهی را فراهم می کند، سبب می شود تا غم واندوه حاصل از برخی معاصی نیز برطرف شود
بدیهی است که گفتن این ذکر، هر چه با حقیقت آن (توحید اَفعالی) بیشتر همراه باشد، برکات بیشتری برای زندگی خواهد داشت. به دلیل اهمّیت این ذکر و نقش مۆثّر و سازنده آن، احادیث اسلامی، از آن با تعبیرهای بلندی (مانند: گنج سخن، گنج بهشت، گنج عرش، تسبیح حاملان عرش و کلام اهل آسمان ها) یاد نموده، مسلمانان را به بهره برداری از برکات آن، تشویق کرده اند. همچنین بر گفتن این ذکر به هنگام شنیدن حَیَّعَلات («حَىَّ عَلى» ها) در اذان و نیز بعد از نماز صبح و هنگام خروج از منزل و هنگام وارد شدن به مسجد و بازار، تأکید نموده اند.

«مالک بن انس» می گوید: امام صادق علیه السلام به «سفیان ثوری» فرمود:

«یا سفیان! اِذا حَزَنَک اَمرٌ فَأکثِر مِن قُولِ لا حَولَ وَ لا قُوَّهَ اِلا بِاللهِ فَاِنَّها مِفتاحُ الفَرَجِ».2

«ای سفیان، زمانی که چیزی تو را محزون ساخت، جمله حوقله را زیاد بگو؛ زیرا حوقله، کلید شادی است».

امام صادق علیه السلام فرمود:

«اِذا تَوالَتِ الهُمُوم فَعَلَیکَ بِلا حَول و لا قُوَّهَ اِلا بِالله».3

«هنگام روی آوردن غم و غصه ها، بر تو باد به گفتن حوقله» .

3. دعا برای رفع حزن و غم و اندوه

یکی از عوامل رفع حزن و غم، استفاده از اهرم دعاست، آنجا که امید انسان از تمام اسباب دنیایی، قطع می شود و فقط خدا را پناه خود می داند. قرآن کریم در آیات مختلف، از این سنّت الهی سخن به میان آورده است.

قسمتی از این آیات، در داستان حضرت یونس علیه السلام بیان شده است آنجا که می فرماید:

وَ ذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیهِ…

بیشتر بدانید: کدام دعا نباید بالای منبر خوانده شود؟

ویونس را به (یاد آور) در آن هنگام که از میان قوم خود رفت و چنین می پنداشت که بر او تنگ نخواهیم گرفت (امّا موقعی که در کام نهنگ فرو رفت) در آن ظلمت های متراکم فریاد زد: خداوندا! جز تو معبودی نیست، منزّهی تو، من از ستمکاران بودم.

سپس می فرماید:

فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیناهُ مِنَ الْغَمِّ وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ

ما دعای او را به اجابت رسانیدیم و از آن اندوه نجاتش بخشیدیم و این گونه مؤمنان را نجات می دهیم.

جمله پر معنای وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنِینَ نشان می دهد که سنّت نجات و امداد الهی، یک حکم مخصوصی نیست بلکه با حفظ سلسه مراتب، جنبه عمومی و همگانی دارد، بسیاری از حوادث غم انگیز و گرفتاری های سخت و مصایب بزرگ، مولود گناهان ماست. و گرفتاری ها تازیانه هایی برای بیدار شدن روح های خفته و یا کوره ای برای تصفیه فلز جان آدمی است. اگر انسان هنگام گرفتاری، به سه نکته ای که حضرت یونس علیه السلام بدان ها توجه کرد، توجه داشته باشد، نجات و رهاییش حتمی خواهد بود:

1- توجه به حقیقت توحید و اینکه هیچ معبود و تکیه گاهی جز خداوند نیست.

2- تنزیه و پاک شمردن خداوند از هر عیب و نقص و ظلمی و دوری از هرگونه گمان بد درباره ذات پاک او.

3- اعتراف به گناه و تقصیر خویش.

البته مجازات های الهی دوگونه است؛ بخشی از آنها مجازات استیصالی و نهایی است که برای نابود کردن افراد غیر قابل اصلاح فرا می رسد و هیچ دعایی در آن موقع سودمند نخواهند بود؛ چرا که بعد از فرو نشستن طوفان بلا، همان برنامه های عصیان و گناه تکرار می شود. و بخش دیگر، مجازات های تنبیهی است که جنبه تربیتی دارد، در این موارد به محض اینکه مجازات اثر خود را بخشید، فرد مبتلا از خواب غفلت بیدار می شود و ضعف های خود را بر طرف می سازد. دعای حضرت یونس به عنوان «ذکر یونسیه» مطرح شده که تکرار آن موجب رهایی از تاریکی های روحی و گرفتاری های زندگی است.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:

اسْمُ اللّهِ الَّذی اذ ادُعِی بِهِ أجَابَ وِ اذا سُئِلَ به أَعْطی وَهُوَ دَعْوَةُ یوُنسَ النَبّی علیه السلام قُلْتَ یا رَسُولَ اللّهِ لَهُ خاصَّةً؟ فَقالَ خاصّةً وَ لِجَمیعِ الْمُؤمِنینً عامَّةً اذاْ دَعَوا بِها الَمْ تَسْمَعْ قَولَ اللّهِ سُبْحانهُ: وَ کذلِک نُنْجِی الْمُؤْمِنینَ

آن اسمی (از اسامی خدا) که اگر کسی او را با آن بخواند اجابتش می کند و هر چه بخواهد می دهد، همان اسمی است که یونس (فرزند متی) خواند؛ عرضه داشتم یا رسول اللّه! آن اسم، مخصوص یونس علیه السلام بود یا برای همه مؤمنان؟ فرمود: برای یونس و همه مؤمنان است که اگر خدای را با آن بخوانند اجابت می کند مگر نشنیده ای که خداوند می فرماید: و ما این چنین مؤمنین را نجات می دهیم.

و در روایت دیگر از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمود:

انّی لَاعْلَمُ کلِمَةً لا یقْرَأُها مَکرُوْبٌ الّا خَرَجَ عَنْهُ، کلِمَةُ أَخی یونُس فَنادی فِی الظُّلُماتِ أَنْ لا الهَ الّا أَنْتَ

من به کلمه ای آگاهم که هرگرفتاری، آن را بخواند نجات می یابد و آن کلمه برادرم یونس است که در آن ظلمت های متراکم صدا زد جز تو معبودی نیست.

البته آنچه نقش واقعی را در این دعا دارد، حالت روحی خواننده دعاست، آن طوری که دعای حضرت یونس در دل نهنگ اجابت شد؛ و آن حالت انقطاع است.

یکی دیگر از دعاهایی که برای رفع حزن است، آن چیزی است که بعضی از ائمه درقنوت های طولانی خود می خوانده اند و آن دعای طولانی است که بخشی از آن چنین است:

یا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ یا مُجْرِی الْبُحُورِ یا بَاعِثَ مَنْ فِی الْقُبُورِ یا مُجْرِی الْفُلْک لِنُوحٍ یا مُلَینَ الْحَدِیدِ لِدَاوُدَ یا مُؤْتِی سُلَیمَانَ مُلْکاً عَظِیماً یا کاشِفَ الضُّرِّ عَنْ أَیوبَ یا جَاعِلَ النَّارِ بَرْداً وَ سَلَاماً عَلَی إِبْرَاهِیمَ یا فَادِی ابْنِهِ بِالذِّبْحِ الْعَظِیمِ یا مُفَرِّجَ هَمِّ یعْقُوبَ یا مُنَفِّسَ غَمِّ یوسُفَ یا مُکلِّمَ مُوسَی تَکلِیماً یا مُؤَیدَ عِیسَی بِالرُّوحِ تَأْییداً یا فَاتِحَ لِمُحَمَّدٍ فَتْحاً مُبِیناً وَ یا نَاصِرَهُ نَصْراً عَزِیزاً

در مفاتیح الجنان، دوازده دعا برای رفع همّ و غم وارد شده یکی از آنها دعایی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «برای رفع غم و اندوه، غسل کن و دو رکعت نماز بگذار و این دعا را بخوان:

یا فَارِجَ الْهَمِّ وَ یا کاشِفَ الْغَمِّ یا رَحْمَانَ الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ رَحِیمَهُمَا فَرِّجْ هَمِّی وَ اکشِفْ غَمِّی یا اللَّهُ الْوَاحِدُ الْأَحَدُ الصَّمَدُ الَّذِی لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ اعْصِمْنِی وَ طَهِّرْنِی وَ اذْهَبْ بِبَلِیتِی

ای گشاینده اندوه ها و برطرف کننده غصه ها، ای بخشاینده در دنیا و آخرت و رحم کننده در این دو جهان، اندوه مرا زایل ساز و غم هایم را برطرف کن از خدای یکتای بی همتای بی نیاز که نه می زاید و نه زاییده شده و هیچ کس همتای او نیست! مرا نگهبان باش و پاکم گردان و گرفتاری ام را از من دور ساز.

و سپس آیة الکرسی و معوذتین (سوره ناس و فلق) را بخوان. و دعاهای بسیار دیگری برای رفع غم وارد شده است همچون دعای مشلول که باید به منابع و متون روایی چون بحار مراجعه کرد.

خواندن «زیارت عاشورا، همراه با زیارت علقمه و حدیث کساء» نیز نقش زیادی در رفع حزن و اندوه دارد. چنانچه در حدیث کساء آمده است:

مَا ذُکرَ خَبَرُنا هذا فی مَحفِلٍ مِن مَحافِلِ اهلِ الارضِ وَ فِیهِ جَمعٌ مِن شیعَتِنا وَمُحِبّینا وَفِیهِم مَهمومٌ الّا وَفَرَّجَ اللهُ هَمَّهُ وَلا مَغمُومٌ الّا وَ کشَفَ اللهُ غَمَّهُ

خبر ما در محفلی از محافل مردم زمین ذکر نمی شود، که در آن جمعی از شیعیان و دوست داران ما باشند، الا این که غم آنان برطرف می شود.

4. دعای دیگر

یکی دیگر از دعاهایی که برای رفع حزن می باشد، آن چیزی است که بعضی از ائمه در قنوتهای طولانی خود می خوانده اند که بخشی از آن چنین است:

«یا مُدَّبِرَ الاُمورِ! یا مُجرِیَ البُحُور! یا باعِثَ مَن فِی القُبُورِ! یا مُجرِیَ الفُلکِ لِنُوحِ! یا مُلَیِّنَ الحَدیدِ لِداوُدَ! یا مُۆتَی سُلَیمانَ مُلکاً عَظیماً! یا کاشِفَ الضرِ عَن اَیُّوب! یا جاعِلَ النّارِ بَردا و سَلاماً عَلی اِبراهیمَ! یا فادِیَ اِبنَهُ بِالذِّبحِ العَظیمِ! یا مُفَّرِجَ هَمّ یَعقُوبَ! یا مُنَفِّسَ غَمّ یُوسُفَ! یا مِکلِّم مُوسی تَکلیماً! یامُۆیِدَ عیسی روُحِ الله تأییداً یا فاتِحَ لِمُحَمَّدٍ فَتحاً مُبیناً! و ناصِرَهُ نَصراً عَزیزاً …».

در مفاتیح الجنان، دوازده دعا برای رفع همّ و غم وارد شده یکی از آنها دعایی است که از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود: «برای رفع غم و اندوه غسل کن و دو رکعت نماز بگذار و این دعا را بخوان:

«یا فارِجَ الهَمِّ! و یا کاشِفَ الغَمِّ! یا رَحمنَ الدُّنیا وَ الاخِرَهِ وَ رَحیمَهُما فَرِّج هَمی وَاکشِف غَمّی! یا اَللهُ الواحِدُ الاَحَدُ الصَّمَدُ، الَّذی لِم یَلِد و لَم یُولَد و لَم یَکُن لَهُ کُفُواً أحَدٌ، اَعصِمنی وَ طَهِّرنی وَاذهَب بِبَلیَّتی».

«ای گشایندهء اندوهها و برطرف کنندهء غصه ها، ای بخشاینده در دنیا و آخرت و رحم کننده دراین دو جهان، اندوه مرا زایل ساز و غمهایم را برطرف کن ای خدای یکتای بی همتای بی نیاز که نه می زاید و نه زاییده شده و هیچ کس همتای او نیست! مرا نگهبان و پاکم گردان و گرفتاری ام را از من دور ساز!

و سپس آیة الکرسی و معوّذتین (سورهء ناس و فلق) را بخوان و دعاهای بسیار دیگری برای رفع غم وارد شده است چون دعای مشلول که باید به منابع و متون روایی چون بحارالانوار مراجعه نمود.

5. دو ذکر شریف، مؤثّر و مجرّب برای رفع غم و اندوه از علامه حسن زاده عاملی

ذکر شریف یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا مَن لاَ إِلَهَ إِلاَّ أنت؛ موجب صفای باطن و حیات دل است و در بسیار گفتن و مداومت آن فوائد بسیار. چه فایده از این بیش تر که آدمی به یاد دوست باشد.
دوست بگو دوست بگو دوست دوست
تا نگری هر چه بود اوست اوست
وَ قَد جَرَّبَ القَومَ أنَّ الإِکثَارَ مِن ذِکرِ یَا حَیُّ یَا قَیُّومُ یَا مَن لاَ إِلَهَ إلاَّ أنت یُوجِبُ حَیَاهَ العَقل.
ذکر شریف: «لاَ إِلَهَ إِلاَّ أنتَ سُبحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» معروف به ذکر یونسی است که حضرت ذوالنّون یونس علیه السّلام به این ذکر از غم نجات یافت و هر مؤمنی به ذکر آن از غم نجات می یابد. و آن جزء آیه ای از سوره ی مبارکه ی انبیاء قرآن کریم است.
«وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَهَبَ مُغَاضِباً»- تا آخِر- که آیه ی ۸۷ سوره ی یاد شده است. و در گفتار خدای متعال که «فَاستَجَبنَا لَهُ وَ نَجَّینَاهُ مِنَ الغَمِّ وَ کَذَلِکَ نَنجِی المُؤمِنِینَ» در ضمن ندای حضرت یونس علیه السّلام خیلی دقّت و تأمّل و تدبّر باید شود.
امام صادق علیه السّلام فرمود: در شگفتم از کسی که اندوهی به او دست دهد و غمی به او روی آورد و به این کریمه (ذکر شریف یونسی) پناه نبرد.
(کتاب شریف نامه ها برنامه ها / ابوالفضائل حضرت علاّمه حسن زاده ی آملی حفظه الله/ ص۴۴).

6. ذکری برای رفع غم و اندوه

سعيد بن يسار گويد: به حضرت صادق علیه السلام عرض کردم:
(من گاهی) اندهگين شوم (و برای رفع آن از حضرت دستوری خواستم) فرمود: بسيار بگو: (اللّه لله ربی لا اشرک به شيئا)
پس هر گاه از وسوسه يا حديث نفس (خاطره‌های شيطانی) بترسی بگو:
اَللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ وَ اِبْنُ عَبْدِكَ وَ اِبْنُ أَمَتِكَ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ مَاضٍ فِيَّ حُكْمُكَ عَدْلٌ فِيَّ قَضَاؤُكَ أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اِسْمٍ هُوَ لَكَ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ أَوِ اِسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ اَلْغَيْبِ عِنْدَكَ أَنْ تَجْعَلَ اَلْقُرْآنَ رَبِيعَ قَلْبِي وَ نُورَ صَدْرِي وَ جَلاَءَ حُزْنِي وَ ذَهَابَ هَمِّي
جامع الاحادیث- الکافي، ج ۲، ص ۵۶۱
در کتاب مکارم الاخلاق این روایت با تعبیری نزدیک نقل شده است و سبب رفع غم دانسته شده است :
قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ :
مَنْ دَعَا بِهَذَا اَلدُّعَاءِ اَللَّهُمَّ إِنِّي عَبْدُكَ وَ اِبْنُ عَبْدِكَ وَ اِبْنُ أَمَتِكَ نَاصِيَتِي بِيَدِكَ مَاضٍ فِيَّ حُكْمُكَ عَدْلٌ فِيَّ قَضَاؤُكَ أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اِسْمٍ هُوَ لَكَ سَمَّيْتَ بِهِ نَفْسَكَ أَوْ أَنْزَلْتَهُ فِي كِتَابِكَ أَوْ عَلَّمْتَهُ أَحَداً مِنْ خَلْقِكَ أَوِ اِسْتَأْثَرْتَ بِهِ فِي عِلْمِ اَلْغَيْبِ عِنْدَكَ أَنْ تَجْعَلَ اَلْقُرْآنَ رَبِيعَ قَلْبِي وَ نُورَ صَدْرِي وَ جَلاَءَ حُزْنِي وَ ذَهَابَ هَمِّي أَذْهَبَ اَللَّهُ هَمَّهُ وَ أَبْدَلَهُ مَكَانَ حُزْنِهِ فَرَحاً .
مکارم الأخلاق , جلد ۱ , صفحه ۳۵۱

دیگر راههای درمان غم و اندوه

بینش و تربیت اسلامی

بیشتر غم ها زاییده نوع بینش، تربیت و ظرفیت ماست یکی از اساسی ترین ره آوردهای اسلام در زدودن غم ها این است که بینش ها را دگرگون می سازد. بینش اسلام، غم زداست و شادی آفرین آموزه های دینی بینش انسان را چنان دگرگون می سازدکه دنیا را ناپایدار و کوچک بداند و برای از دست رفته ها اندوهناک نشود و بفهمد اندوه برای از دست رفته ها نه تنها سودی ندارد بلکه حال و آینده را نیز نابود می سازد.
حضرت علی علیه السلام فرمود:
لَا تُشْعِرْ قَلْبَک الْهَمَّ عَلَی مَا فَاتَ فَیشْغَلَک عَمَّا هُوَ آت[1] اندوه برگذشته را آویزه دل خویش مساز که غم بر آنچه رفته است تو را از توجّه به آنچه می آید باز دارد.

ریشه یابی و درمان

ابتدا باید عوامل و موجبات «غم و اندوه» را بررسی نموده و در مرحله بعد، درمان نمود زیرا مشکلی که خوب تشریح و بررسی شود، به راحتی قابل حلّ است. به عبارت روشن تر درباره رفع غم، کارهای زیر را باید انجام شود:
الف) تجزیه و تحلیل علل و موجبات یک عارضه.
ب) کارهایی را می توان برای رفع آنها انجام داد.
ج) تصمیم نهایی برای انجام نزدیکترین و ساده ترین راه حل هایی که امکان پذیر است.
د) شروع به فعالیت و عمل برای بر طرف ساختن آن.
و در صورت نیافتن هیچ راه حل ظاهری، نباید خود را دستخوش غم و اندوه قرار داد و از راه حل، مأیوس شد، زیرا یأس، نتیجه بی اعتمادی به رحمت خداوند است و نباید در هیچ حال از رحمت خداوند مأیوس شد.
قرآن در این زمینه می فرماید:
… وَ لا تَیأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ[2] واز رحمت بی منتهای خداوند نومید مباشید که جز کافران هیچ کس از رحمت خداوند نومید نیست.

تقویت ایمان

با دقّت در زمینه ها و عوامل غم و اندوه، می توان چنین نتیجه گیری کرد که بسیاری از زمینه ها و عوامل غم، ریشه در ضعف ایمان دارد و اگر ایمان به خدا و امداد و رحمت او در وجود انسان تقویت شود، بسیاری از غم ها و غصه ها از بین می رود.
قرآن کریم می فرماید:
الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ[3] آنانکه ایمان به خداوند آورده و ایمان خود را به ظلم و ستم نیالودند، ایمان آنها راست و هم آنها به حقیقت (و به سر منزل سعادت) هدایت یافته اند.
ایمان به خدا انسان را از دلبستگی به دنیا می رهاند و این باور را برای او ایجاد می کند که دنیا مقصد نیست و با این بینش، دنیا در نگاه مؤمن، رنگ می بازد و با دست نیافتن به مظاهر دنیا همچون مال، مقام و رفاه، غمگین نمی شود؛ چرا که اعتماد به رحمت بی پایان الهی دارد…

نماز خواندن

نماز و عبادت یکی از عوامل غم زدائی است «مسمع» می گوید امام صادق علیه السلام به من فرمود: «ای مسمع! وقتی یکی از شما دچار غم و اندوه دنیا شد، چه مانعی دارد که وضو بگیرد و به جایگاه عبادت خود برود و دو رکعت نماز بگذارد و دعا کند که خداوند اندوه اش را بر طرف سازد، مگر خداوند در قرآن نفرموده است:
وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ[4] کمک بجویید به صبر «روزه» و نماز.
به قبرستان رفتن
یکی از مسایلی که حزن و غم را از بین می برد، «رفتن به قبرستان» و نگاه عبرت آموز به انسان های خاموش و آرام است که روزی آنها هم غم و مشکلات دنیا را می خوردند. اینکه دستور داده شده است. هنگام غم و غصه به قبرستان بروید نه به باغ و بستان، برای این است که ریشه غم، حب دنیاست و در قبرستان انسان به فنای دنیا اذعان می کند.

به قبرستان گذر کردم کم و بیش
بدیدم قبر دولتمند و درویش

نه درویش بی کفن در خاک خفته
نه دولتمند برده یک کفن بیش

نگاه کردن به آب و سبزه
امام رضا علیه السلام فرمود:
ثَلَاثٌ یجْلِینَ الْبَصَرَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ وَ النَّظَرُ إِلَی الْمَاءِ الْجَارِی وَ النَّظَرُ إِلَی الْوَجْهِ الْحَسَن[5] سه چیز دیده را روشن می سازد: نگاه کردن به سبزه، آب جاری و به صورت زیبا.
و در زبان شعر نیز چنین آمده است:

ثَلاثةٌ یذْهِبْنَ عَنْ قَلْبِ الْحَزَنْ
الْماءُ وَ الْخَضْراءُ وَ الْوَجَهُ الْحَسَنِ

خود مشغولی

ساده ترین راه برای رفع غم هایی که برایتان به وجود می آید، دست به کار شدن و خود مشغولی است؛ به وسیله ورزش، راه رفتن، قدم زدن، در فضاهای سرسبز، میهمانی رفتن و هم سخن شدن با دوستان است…
عمومی بودن غم
توجه به این نکته که زندگی همه انسان ها در تمام زمان ها توأم با غم و اندوه بوده و هست و انسانی، بی غم پیدا نمی شود، می تواند عاملی باشد برای تسکین و آرامش شخص غم زده. و در زبان شعر، این آمیختگی غم و شادی، زیاد به چشم می خورد، در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می شود:

تا کی دلت از چرخ حزین خواهد بود
با محنت و درد همنشین خواهد بود

خوش باش که روزگار پیش از من و تو
تا بود چنین بود و چنین خواهد بود


نوش بی نیش نیابی هرگز
هر کجا هست گلی، خاری هست


در این عالم کسی بی غم نباشد
اگر باشد بنی آدم نباشد

بنابراین گزارش جهان هر چه باشد تو همیشه خندان باش تا جهانت خندان باشد.
غم ها را زمینه قرب به خدا دانستن
بر خلاف تصور ما که غم ها و بلاها را شرّ می دانیم، در فرهنگ روایات، غم ها و بلاها زمینه های قرب و رشد هستند، لذا خداوند متعال به کفار، بلا و درد نمی دهد؛ تا در غفلت بماند چنانچه برای قارون و فرعون، و بسیاری از طاغوت ها درد و بلایی نقل نشده امّا خداوند آنهایی را که دوست دارد بلا می دهد تا صدای ناله آنان را بشنود.
در حدیث قدسی آمده است:
یا مُحَمَّدُ إِذَا أَحْبَبْتُ عَبْداً أَجْعَلُ مَعَهُ ثَلَاثَةَ أَشْیاءَ قَلْبَهُ حَزِیناً وَ بَدَنَهُ سَقِیماً وَ یدَهُ خَالِیةً عَنْ حُطَامِ الدُّنْیا[9] ای محمد هر گاه بنده ای را دوست می دارم سه چیز به او می دهم، دلش را محزون می گردانم، بدنش را بیمار می کنم، و دستش را از مال دنیا کوتاه می نمایم.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
مَن أرادَ أَن تستجابَ دَعوَته وَ أَن تَکشِف کربَته فَلْیفَرَجْ عَنْ مُعْسِرٍ[10] هر که بخواهد دعوتش مستجاب بشود و غمش از بین برود تنگدستی را گشایش دهد.
درد دل کردن با برادران دینی
یکی از عواملی که حزن و غم را از بین می برد، در میان گذاشتن عقده ها و گرفتاری ها با هسته های مشاوره و مؤمنانی که اهل درد و سوزند، تا بدین وسیله غم های خود را برطرف نمایید. امام صادق علیه السلام فرمود:
إِذَا ضَاقَ أَحَدُکمْ فَلْیعْلِمْ أَخَاهُ وَ لَا یعِینُ عَلَی نَفْسِه[11] هر گاه یکی از شما دچار گرفتاری و غم و اندوهی شد باید برادر خود را آگاه سازد تا مشکلش را بر طرف نماید و به توانایی خود اکتفا نکند (و خودش را با فشارهای روحی از بین نبرد)
توبه و استغفار
انسان گنهکار همیشه به خاطر گناهانی که انجام داده، اندوهگین و شرمسار است. امروزه، روانشناسان به این نتیجه رسیده اند که تعداد زیادی از بیماری های روانی، متعلق به کسانی است که در جامعه، دچار لغزش و نابهنجاری ها می شوند. و این وضع ادامه دارد تا خود را به وسیله توبه و استغفار، از احساس گناه و رنج عذاب وجدان، رها سازد.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
مَنْ أَکثَرَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ کلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ کلِّ ضِیقٍ مَخْرَجاً[12] هر کسی که بسیار استغفار و طلب آمرزش کند، خداوند او را از هر اندوهی گشایشی و از هر تنگنایی راه نجاتی قرار می دهد.

عطر و عسل

امام علی علیه السلام فرمود:
الطِّیبُ نُشْرَةٌ وَ الْعَسَلُ نُشْرَةٌ وَ الرُّکوبُ نُشْرَةٌ وَ النَّظَرُ إِلَی الْخُضْرَةِ نُشْرَة[6] عطر، عسل، سوارکاری و نگاه به سبزه، موجب نشاط و انبساط می شود و حزن و غم را از بین می برد.
شستن سر
شستن سر به هنگام اندوه، می تواند موجب رفع اندوه شود.
امام صادق علیه السلام فرمود:
مَنْ وَجَدَ هَمّاً فَلَا یدْرِی مَا هُوَ فَلْیغْسِلْ رَأْسَهُ وَ قَالَ إِذَا تَوَالَتِ الْهُمُومُ فَعَلَیک بِلَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه[7] هر که دچار اندوهی شد و ندانست از چیست؟ سرش را بشوید و فرمود: چون به اندوه پیاپی دچار شدی بر تو باد گفتن: لا حول و لا قوة الا بالله.
همچنین در زمینه غسل حدود صد غسل مستحبی وارد شده است که همه آنها نشاطآور است و جالب اینکه یکی ازغسل ها، به نام غسل نشاط است.[8]..

قرائت قرآن

از آنجا که قرآن مظهر ذکر خداست، انس با قرآن، تأثیر زیادی در دفع و رفع حزن و اندوه دارد؛ چه قرائت قرآن و چه شرکت در مجالس و محافل قرآنی.
بزرگ نکردن غم ها و مصیبت ها
حقیقت این است که هر کس مسائل و گرفتاری های خود را بیش از اندازه بزرگ می بیند و این کار صحیحی نیست؛ زیرا باید بدانیم که ممکن است در زندگی اتفاقات تلخی رخ دهد و بسیار ناراحت کننده باشد، امّا این به معنای پایان زندگی نیست، بلکه با واقع نگری می توان با حفظ تعادل خود، بر غم ها چیره شد و اگر انسان دربرابر مصایب و گرفتاری ها از خود ضعف و سستی نشان دهد، مصیبت بدتر از این هم خواهد شد، فرض کنید اگر چنین غمی برای دیگران پیش آمده بود، آیا آن قدرها ناراحت کننده بود که شما تصورش می کنید؟ پس با خونسردی سعی کنید معقول ترین راه را در برابر غم ها و ناملایمات به کار ببرید. امام صادق علیه السلام به هنگام مصائب و ناملایمات می فرمود:
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَمْ یجْعَلْ مُصِیبَتِی فِی دِینِی…[16] حمد خدا را که مصیبت مرا در دینم قرار نداد.

صدقه دادن
«صدقه» نیز می تواند در رفع حزن و غم مؤثّر باشد. امام علی علیه السلام فرمود:
تَدارَکوا الْهُمومَ وَ الْغَمُومَ بِالصَّدَقاتِ یکشِفُ اللّهِ ضَرَّکمْ[18] رنج ها، غم ها و غصه های خود را با صدقات جبران کنید تا خداوند رنج هایتان را بر طرف نماید.
توجه به ارزش پاداش صبر و تحمّل
از مسایلی که می تواند در برابر مصایب و ناکامی ها میزان تحمل و صبر انسان را بالا ببرد، توجه به ارزش و ثواب صبر است. امام هادی علیه السلام فرمود:
الْمُصِیبَةُ لِلصَّابِرِ وَاحِدَةٌ وَ لِلْجَازِعِ اثْنَتَان[19] مصیبت صابر یکی است و مصیبت کسی که جزع و بی تابی می کند، دو تاست.
و شاید علت دوتا بودن مصیبت؛ یکی مصیبت وارده او و دیگری مصیبت نابود شدن اجر اوست به جهت جزع و بی تابی وی چنان که در بعضی از روایات آمده است:
فَانَّ الْمُصَابَ مَنْ حُرِمَ الثَّوَاب[20] مصیبت زده واقعی کسی است که از ثواب بی بهره بماند.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در نامه ای که برای تسلیت و تعزیت معاذ در مرگ فرزندش نوشت، فرمود:
فرزند موهبت الهی است که به صورت امانت در اختیار تو قرار داده شده، اگر در گرفتن این امانت صبور باشی، اجر کثیر و رحمت و هدایت الهی از آن تو خواهد بود. مبادا مصیبت خود را با بی تابی بیشتر نمایی؛ چرا که در این صورت، علاوه بر مصیبت وارده، اجر خود را نیز از دست می دهی.[21] شستن سر با سدر
شستن سر به ویژه با سدر نقش بسزائی در رفع حزن دارد نقل شده است روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم غمناک گردید، جبرئیل از جانب خدا بر او امر کرد که سر خود را با سدر بشوید.
«مرحوم حاج شیخ عباس قمی» شستن سر با گل ختمی را نیز برای رفع حزن، مفید دانسته است.[22]

گریستن

«گریستن» یکی از راه های رفع حزن و فشارهای روحی است. بارها شنیده ایم افراد داغدار و گرفتاری که بعد از گریه، اظهار رضایت می کنند و می گویند: اگر گریه نمی کردم دق می کردم اما اکنون بعد از گریستن راحت شدم. روان شناسان می گویند گریستن، فشارهای ناشی از عقده های انباشته درونی انسان را کاهش می دهد و موجب تسکین آلام و رنج های درونی انسان است، در حقیقت اشک چشم سوپاپ اطمینانی است برای جسم و روح آدمی که در اوضاع بحرانی روحی، موجب تعادل انسان می گردد، مانند گریستن برای مصایب دلخراش یا حوادث ناگوار که اشک ریختن، موجب تنفس آرام انسان می شود.. ..
اوید- شاعر روسی- می گوید:
در گریستن لذّتی است زیرا اندوه ها و تأثرات درونی که در اعماق روح و قلب انسان است با سیلاب اشک بیرون آمده و نابود می شوند.[17]

شستن لباس

شستن لباس و پوشیدن لباس تمیز نقش بسزائی در رفع حزن و اندوه دارد. امام علی علیه السلام فرمود:
غَسْلُ الثِّیابِ یذْهَبُ بِالْهَمِّ وَ الْحُزْنِ[23] شستن لباس، غم و اندوه را بر طرف می سازد.
و در روایت دیگر فرمود:
الَنَّظیفُ مِنَ الْثِّیابِ یذْهِبُ الْهَمَّ وَ الْحُزْن[24] لباس تمیز پوشیدن، غم و غصّه را از بین می برد.
استفاده از خوردنی های نشاط آور
استفاده از بعضی خوردنی ها غم زداست مثلًا انگور و بعضی از میوه ها به جهت تسکین اعصاب و ایجاد نشاط در حد خود می تواند رفع حزن نماید. امام صادق علیه السلام فرمود:
یکی از پیامبران از غم و غصه به خدا شکایت کرد، خداوند به او امر نمود که انگور بخورد.[25] و در بعضی از روایات وارد شده که برای رفع غم، انگور سیاه بخورید.[26] در روایتی آمده است که خداوند به حضرت نوح دستور داد که انگور سیاه بخورد تا اندوهش برطرف شود[27] و در برخی روایات آمده است خوردن عسل غم را می زداید.[28]

پی نوشت ها

پی نوشت ها
[1] . غرر الحكم، ج 6، ص 345 و ج 3، ص 176.
[2] . يوسف/ 87.
[3] . انعام/ 82.
[4] . بقره/ 45.
[5] . وسائل الشيعه، ج 14، ص 38؛ بحارالانوار، ج 10، ص 246.
[6] . همان، ج 1، ص 442، كتاب الطهارة؛ بحارالانوار، ج 63، ص 291.
[7] . بحارالانوار، ج 73، ص 323.
[8] . عروة الوثقى، ج 1 ص 464 العشرون لتحصيل النشاة في الصلاة
[9] . بحارالانوار، ج 69، ص 48.
[10] . نهج الفصاحه، حديث 2961.
[11] . وسائل الشيعه، ج 2، ص 55، و ج 12، ص 12. بحار الانوار، ج 71، 287.
[12] . نهج الفصاحة، حديث 2941؛ بحارالانوار، ج 74، ص 174.
[13] . بحار الانوار، ج 78، ص 201.
[14] . بحارالانوار، ج 73، ص 232.
[15] . وسائل الشيعه، ج 5، ص 272؛ بحارالانوار، ج 59، ص 268.
[16] . تحف العقول ص 285؛ بحارالانوار، ج 75، ص 268.
[17] . ره توشه راهيان نور تابستان 79 ص 180.
[18] . غررالحكم، حديث 1134.
[19] . بحارالانوار، ج 68، ص 75.
[20] . امالى صدوق، ص 275.
[21] . منتهى الآمال، ج 2، ص 375.
[22] . نزهة النواظر، محدث قمى، بحث حزن.
[23] . بحار الانوار، ج 10، ص 91.
[24] . وسائل الشيعه، ج 3، ص 346.
[25] . بحار الانوار، ج 76، ص 323.
[26] . بحار الانوار، ج 76، ص 84؛ شيخ عباس قمى، نزهة النواظر.
[27] . همان، ج 83، ص 9.
[28] . همان، ج 66، ص 391.

‫3 دیدگاه ثبت شده نظر شما چیه؟

  1. چند سال پیش در خواب دیدم که شخصی نمی‌دانم که بود اما به من گفت همیشه بگو یا بدوح و طی این دوسه سال ذکر دائم من شده همین یا بدوح. ایا از اسمالاله ست و یا به چه نیاز من گفته شد ؟ تشکر میکنم

دیدگاه شما برای ما ارزشمند است

نظر شما چیه؟ منتظر نظرات ارزشمند شما هستیم *

دکمه بازگشت به بالا