شرایط وضو چیست
سایت راشدون بخش احکام شرعی بررسی احکام وضو: در مطلب قبلی به تفسیر و بررسی آیه وضو در قرآن پرداختیم و به سوالات و شبهات پاسخ دادیم، و در این مطلب می خواهیم شرایط وضو گرفتن و احکام مربوط به آن را توضیح دهیم و به این سوال که شرایط صحیح بودن وضو چند چیز است؟ را بصورت کامل با جزئیات پاسخ دهیم، پس تا انتها با ما همراه باشید.
شرایط صحیح بودن وضو چند چیز است؟
پرسش: شرايط وضو چيست؟ شرایط صحیح بودن وضو چند چیز است:
1. آب وضو پاك باشد.
2. آب وضو مطلق باشد (مضاف نباشد).
3. آب وضو مباح باشد (غصبى نباشد).
4. ظرف آب وضو مباح باشد.
5. ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد.
6. اعضاى وضو پاك باشد.
7. براى وضو گرفتن وقت باشد.
8. به قصد قربت باشد.
9. ترتيب را رعايت كند.
10. پى در پى باشد.
11. در كارهاى وضو از ديگرى كمك نگيرد.
12. استعمال آب براى او مانعى نداشته باشد.
13. مانعى از رسيدن آب بر اعضاى وضو نباشد.
در ویدیو زیر این شرایط را توضیح داده ایم و در بعد از دیدن ویدیو نیز ادامه مطلب را حتما بخوانید زیرا نظرات مراجع تقلید را بصورت اختصاصی ذکر کرده ایم.
شرایط وضو
برخی از احکام و شرایط وضو مرتبط به آب و ظرف وضو، اعضای وضو، کیفیت وضو و شرایط وضو گیرنده است، که بصورت جداگانه هر کدام را توضیح می دهیم.
شرایط آب وضو و ظرف آن
1ـ وضو با آب نجس و مضاف باطل است، خواه وضو گیرنده بداند آن آب نجس یا مضاف است یا نداند یا فراموش کرده باشد.
2ـ آب وضو باید مُباح باشد، بنابراین در موارد زیر وضو باطل است:
ـ وضو گرفتن با آبی که صاحب آن راضی نیست (راضی نبودن او معلوم است).
ـ آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه.
ـ آبی که وقف افراد خاسی است، مانند حوض برخی از مدارس و وضو خانة بعضی از هتلها و مسافرخانهها و …
3ـ وضو گرفتن از نهرهای بزرگ، گر چه انسان نداند صاحبان آنها راضی هستند یا نه اشکال ندارد، اما اگر صاحبان آن از وضو گرفتن جلوگیری کنند، احتیاط واجب آن است که وضو نگیرند.
4ـ اگر آب وضو در ظرف غصبی باشد و با آن وضو بگیرند باطل است.
شرایط اعضای وضو
1ـ اعضای وضو در موقع شستن و مسح باید پاک باشد.
2ـ اگر چیزی بر صورت یا دستها که از رسیدن آب به آن جلوگیری کند، یا بر اعضای مسح است، هر چند از رسیدن آب جلوگیری نکند، برای وضو باید برطرف شود.
3ـ خطوط قلم خودکار و لکه‌های رنگ و چربی و کرم در صورتی که رنگ بدون جرم باشد، مانع وضو نیست، ولی اگر جرم داشته باشد (روی پوست را گرفته باشد) باید بر طرف شود.
شرایط کیفیت وضو
1ـ اگر تربیت اعمال وضو به هم بخورد وضو باطل است، حتی اگر پای چپ و راست را همزمان مسح کند.
2ـ اگر بین کارهای وضو به قدری فاصله شود که عضو شسته شده یا مسح کردة قبلی خشک شود، وضو باطل است.
3ـ کسی که می تواند اعمال وضو را انجام دهد، نباید از دیگری کمک بگیرد، پس اگر شخص دیگری صورت و دست وضو گیرنده را بشوید و یا مسح او را انجام دهد وضو باطل است.
4ـ اگر شخص دیگری آب را در دست وضو گیرنده بریزد و او خودش آن را بر اعضاء وضو بریزد و بشوید وضو باطل نیست ولی اینگونه کمک گرفتن مکروه است.
5ـ کسی که نمیتواند وضو بگیرد، باید نائب بگیرد که او را وضو دهد و اگر نایب مزد بخواهد، در صورتی که بتواند باید بدهد، ولی خود او باید نیّت وضو کند.
شرایط وضو گیرنده
1ـ کسی که می‌داند اگر وضو بگیرد مریض میشود، یا میترسد که مریض شود، باید تیمم کند و اگر وضو بگیرد باطل است. ولی اگر نداند که آب برای او ضرر دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد که ضرر داشته، وضویش صحیح است.
2ـ وضو، باید به قصد قربت انجام شود، یعنی وضو گیرنده باید برای انجام فرمان خداوند وضو بگیرد.
3ـ لازم نیست نیّت را به زبان آورد، یا از قلب خود بگذارندف بلکه همین مقدار که می‌داند وضو می‌گیرد کافی است، بطوری که اگر از او بپرسندف چه می‌کنیۀ بگوید وضو می‌گیرم.
در ادامه احکام اختصاصی مربوط به شرایط وضو طبق نظر حضرات آیات امام خمینی، خامنه ای، سیستانی، مکارم شیرازی، وحید خراسانی را بیان می کنیم و شما می توانید نظرات مرجع تقلید خود را بخوانید.
احکام اختصاصی شرایط وضو طبق نظر مراجع تقلید
امام خمینی (ره):
شرایط صحیح بودن وضو سیزده چیز است:
شرط اول:آن که آب وضو پاک باشد.
شرط دوم:آن که مطلق باشد.
مسأله 265- وضو با آب نجس و آب مضاف باطل است،اگرچه انسان نجس بودن یا مضاف بودن آن را نداند یا فراموش کرده باشد،و اگر با آن وضو نمازی هم خوانده باشد،باید آن نماز را دوباره با وضوی صحیح بخواند.
مسأله 266- اگر غیر از آب گل‌آلود مضاف،آب دیگری برای وضو ندارد،چنانچه
وقت نماز تنگ است باید تیمم کند،و اگر وقت دارد باید صبر کند تا آب صاف شود و وضو بگیرد.
شرط سوم:آن که آب وضو مباح باشد.و همچنین بنابر احتیاط باید فضایی که در آن وضو می‌گیرد مباح باشد،اگرچه اباحۀ فضا لازم نیست.
مسأله 267- وضو با آب غصبی و با آبی که معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه،حرام و باطل است،ولی اگر سابقاً راضی بوده و انسان نمیداند که از رضایتش برگشته یا نه،وضو صحیح است،و نیز اگر آب وضو از صورت و دستها در جای غصبی بریزد،وضوی او صحیح است.
مسأله 268- وضو گرفتن از حوض مدرسهای که انسان نمیداند آن حوض را برای همۀ مردم وقف کرده‌اند یا برای محصلین همان مدرسه،در صورتی که معمولاً مردم از آب آن وضو بگیرند اشکال ندارد.
مسأله 269- کسی که نمیخواهد در مسجدی نماز بخواند اگر نداند حوض آن را برای همۀ مردم وقف کرده‌اند یا برای کسانی که در آنجا نماز میخوانند،نمیتواند از حوض آن وضو بگیرد،ولی اگر معمولاً کسانی هم که نمیخواهند در آنجا نماز بخوانند از حوض آن وضو میگیرند،میتواند از حوض آن وضو بگیرد.
مسأله 270- وضو گرفتن از حوض تیمچه‌ها و مسافرخانهها و مانند اینها برای کسانی که ساکن آن‌جاها نیستند،در صورتی صحیح است که معمولاً کسانی هم که ساکن آن‌جاها نیستند،با آب آنها وضو بگیرند.
مسأله 271- وضو گرفتن در نهرهای بزرگ اگرچه انسان نداند که صاحب آنها راضی است،اشکال ندارد ولی اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی کند احتیاط واجب آن است که با آب آنها وضو نگیرند.
مسأله 272- اگر فراموش کند آب،غصبی است،و با آن وضو بگیرد صحیح است.
شرط چهارم:آن که ظرف آب وضو مباح باشد.
شرط پنجم:آن که ظرف آب وضو طلا و نقره نباشد.
مسأله 273- اگر آب وضو در ظرف غصبی است و غیر از آن،آب دیگری ندارد باید تیمم کند و چنانچه با آن آب وضو بگیرد باطل است.و اگر آب مباح دیگری دارد چنانچه در آن ظرف غصبی،وضوی ارتماسی بگیرد و یا با آن ظرف،آب به صورت و دستها بریزد وضویش باطل است،ولی اگر با کف دست،آب از آن ظرف بردارد و به صورت و دستها بریزد وضویش صحیح است،اگرچه از جهت تصرف در ظرف غصبی،فعل حرام،مرتکب شده است،و وضوی او از ظرف طلا و نقره،به احتیاط واجب مثل وضوی از ظرف غصبی است.
مسأله 274- اگر در حوضی که مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است وضو بگیرد صحیح است ولی اگر وضوی او تصرف در غصب حساب شود گناهکار است.
مسأله 275- اگر در صحن یکی از امامان یا امامزادگان که سابقاً قبرستان بوده حوض یا نهری بسازند،چنانچه انسان نداند که زمین صحن را برای قبرستان وقف کرده‌اند وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشکال ندارد.
شرط ششم:آن که اعضای وضو موقع شستن و مسح کردن،پاک باشد.
مسأله 276- اگر پیش از تمام شدن وضو جایی را که شسته یا مسح کرده نجس شود،صحیح است.
مسأله 277- اگر غیر از اعضای وضو جایی از بدن نجس باشد،وضو صحیح است.
ولی اگر مخرج را از بول یا غائط تطهیر نکرده باشد اولیٰ آن است که اول آن را تطهیر کند بعد وضو بگیرد.
مسأله 278- اگر یکی از اعضای وضو نجس باشد و بعد از وضو شک کند که پیش از وضو آنجا را آب کشیده یا نه،چنانچه در موقع وضو ملتفت پاک بودن و نجس بودن آنجا نبوده وضو باطل است،و اگر می‌داند ملتفت بوده،یا شک دارد که ملتفت بوده یا نه،وضو صحیح است.و در هر صورت جایی را که نجس بوده باید آب بکشد.
مسأله 279- اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است که خون آن بند نمیآید و آب برای آن ضرر ندارد،باید در آب کر یا جاری فرو برد و قدری فشار دهد که خون بند بیاید،بعد به دستوری که گفته شد وضوی ارتماسی بگیرد.
شرط هفتم:آن که وقت برای وضو و نماز کافی باشد.
مسأله 280- هرگاه وقت به قدری تنگ است که اگر وضو بگیرد،تمام نماز یا مقداری از آن بعد از وقت خوانده میشود،باید تیمم کند،ولی اگر برای وضو و تیمم یک اندازه وقت لازم است باید وضو بگیرد.
مسأله 281- کسی که در تنگی وقت نماز باید تیمم کند،اگر وضو بگیرد صحیح است چه برای آن نماز وضو بگیرد یا برای کار دیگر.
شرط هشتم:قصد قربت در وضو گرفتن
آن که به قصد قربت؛یعنی برای انجام فرمان خداوند عالم،وضو بگیرد،و اگر برای خنک شدن یا به قصد دیگری وضو بگیرد باطل است.
مسأله 282- لازم نیست نیت وضو را به زبان بگوید یا از قلب خود بگذراند ولی باید در تمام وضو متوجه باشد که وضو می‌گیرد.به طوری که اگر از او بپرسند چه می‌کنی بگوید وضو می‌گیرم.
شرط نهم: رعایت ترتیب در وضو
آن که وضو را به ترتیبی که گفته شد به‌جا آورد؛یعنی اول صورت و بعد دست راست و بعد دست چپ را بشوید و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح نماید، و باید پای راست را پیش از پای چپ مسح کند،و اگر به این ترتیب وضو نگیرد باطل است.
شرط دهم:آن که کارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد.
مسأله 283- اگر بین کارهای وضو به قدری فاصله شود که وقتی میخواهد جایی را بشوید یا مسح کند رطوبت جاهایی که پیش از آن شسته یا مسح کرده خشک شده باشد،وضو باطل است.و اگر فقط رطوبت جایی که جلوتر از محلی است که میخواهد بشوید یا مسح کند خشک شده باشد مثلاً موقعی که میخواهد دست چپ را بشوید رطوبت دست راست خشک شده باشد و صورت تر باشد،وضو صحیح است.
مسأله 284- اگر کارهای وضو را پشت سر هم به‌جا آورد ولی به واسطۀ گرمای هوا یا حرارت زیاد بدن و مانند اینها رطوبت خشک شود وضوی او صحیح است.
مسأله 285- راه رفتن در بین وضو اشکال ندارد،پس اگر بعد از شستن صورت و دستها چند قدم راه برود و بعد سر و پا را مسح کند،وضوی او صحیح است.
شرط یازدهم:آن که شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها را خود انسان انجام دهد،و اگر دیگری او را وضو دهد،یا در رساندن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به او کمک نماید،وضو باطل است.
مسأله 286- کسی که نمیتواند وضو بگیرد باید نایب بگیرد که او را وضو دهد.و چنانچه مزد هم بخواهد،در صورتی که بتواند باید بدهد.ولی باید خود او نیت وضو کند و با دست خود مسح نماید و اگر نمیتواند باید نایبش دست او را بگیرد و به جای مسح او بکشد،و اگر این هم ممکن نیست باید از دست او رطوبت بگیرند و با آن رطوبت،سر و پای او را مسح کنند.و احتیاط واجب در صورت امکان ضمّ تیمم است.
مسأله 287- هر کدام از کارهای وضو را که میتواند به تنهایی انجام دهد،نباید در آن کمک بگیرد.
شرط دوازدهم:آن که استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
مسأله 288- کسی که میترسد که اگر وضو بگیرد،مریض شود یا اگر آب را به مصرف وضو برساند تشنه بماند،نباید وضو بگیرد.ولی اگر نداند که آب برای او ضرر دارد،و وضو بگیرد و بعد بفهمد که ضرر داشته،وضویش صحیح است،اگرچه احتیاط مستحب آن است که با آن وضو نماز نخواند،و تیمم کند و چنانچه با آن وضو نماز خوانده دوباره آن را اعاده نماید.
مسأله 289- اگر رساندن آب به صورت و دستها به مقدار کمی که وضو با آن صحیح است ضرر ندارد و بیشتر از آن ضرر دارد،باید با همان مقدار وضو بگیرد.
شرط سیزدهم:آن که در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب نباشد.
مسأله 290- اگر می‌داند چیزی به اعضای وضو چسبیده ولی شک دارد که از رسیدن آب جلوگیری می‌کند یا نه،باید آن را برطرف کند یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله 291- اگر زیر ناخن چرک باشد،وضو اشکال ندارد،ولی اگر ناخن را بگیرند باید برای وضو آن چرک را برطرف کنند،و نیز اگر ناخن بیشتر از معمول بلند باشد، باید چرک زیر مقداری را که از معمول بلندتر است برطرف نمایند.
مسأله 292- اگر در صورت و دستها و جلوی سر و روی پاها به واسطۀ سوختن یا چیز دیگر،برآمدگی پیدا شود،شستن و مسح روی آن کافی است.و چنانچه سوراخ شود رساندن آب،به زیر پوست لازم نیست،بلکه اگر پوست یک قسمت آن کنده شود،لازم نیست آب را به زیر قسمتی که کنده نشده برساند ولی چنانچه پوستی که کنده شده گاهی به بدن می‌چسبد و گاهی بلند میشود باید آن را قطع کند یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله 293- اگر انسان شک کند که به اعضای وضوی او چیزی چسبیده یا نه، چنانچه احتمال او در نظر مردم به‌جا باشد،مثل آن که بعد از گل‌کاری شک کند گل به دست او چسبیده یا نه،باید وارسی کند یا به قدری دست بمالد که اطمینان پیدا کند که اگر بوده برطرف شده یا آب به زیر آن رسیده است.
مسأله 294- جایی را که باید شست و مسح کرد هر قدر چرک باشد اگر چرک آن مانع از رسیدن آب به بدن نباشد اشکال ندارد.و همچنین است اگر بعد از گچ‌کاری و مانند آن چیز سفیدی که جلوگیری از رسیدن آب به پوست نمینماید بر دست بماند، ولی اگر شک کند که با بودن آنها آب به بدن میرسد یا نه،باید آنها را برطرف کند.
مسأله 295- اگر پیش از وضو بداند که در بعضی از اعضای وضو مانعی از رسیدن آب هست و بعد از وضو شک کند که در موقع وضو آب را به آنجا رسانده یا نه، وضوی او صحیح است،ولی اگر بداند که موقع وضو ملتفت آن مانع نبوده،باید دوباره وضو بگیرد.
مسأله 296- اگر در بعضی از اعضای وضو مانعی باشد که گاهی آب به خودی خود زیر آن میرسد و گاهی نمیرسد و انسان بعد از وضو شک کند که آب زیر آن رسیده یا نه،چنانچه بداند موقع وضو ملتفت رسیدن آب به زیر آن نبوده،باید دوباره وضو بگیرد.
مسأله 297- اگر بعد از وضو چیزی که مانع از رسیدن آب است در اعضای وضو ببیند و نداند موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده،وضوی او صحیح است،ولی اگر بداند که در وقت وضو ملتفت آن مانع نبوده،احتیاط واجب آن است که دوباره وضو بگیرد.
مسأله 298- اگر بعد از وضو شک کند چیزی که مانع رسیدن آب است در اعضای وضو بوده یا نه،وضو صحیح است.
شرایط صحت وضو طبق نظر آیت الله خامنه ای
شرایطی که به وضو گیرنده برمی‌گردد:
الف) با قصد قربت وضو بگیرد (نیت).
ب) استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد.
شرایطی که به آب وضو برمی‌گردد:
الف) آب وضو مطلق باشد.
ب) آب وضو پاک باشد.
ج) آب وضو مباح باشد (غصبی نباشد).
شرایطی که به ظرف وضو برمی‌گردد:
الف) مباح باشد
شرایطی‌که‌به اعضای وضو برمی‌گردد:
الف) پاک باشد.
ب) مانعی از رسیدن آب در آن نباشد.
شرایطی که به کیفیت وضو برمی‌گردد:
الف) ترتیب را در شستن و مسح کردن‌ها رعایت کند (ترتیب).
ب) کارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد (موالات).
ج) کارهای وضو را خودش در حال اختیار انجام دهد (مباشرت).
شرایطی که به زمان وضو برمی‌گردد:
به مقدار وضو و نماز وقت باقی باشد.
۱. نیت
وضو را باید با قصد قربت به جا آورد یعنی به این نیت که این عمل مخصوص را برای انجام فرمان خداوند انجام میدهد، پس اگر از روی تظاهر یا برای خنک شدن، همه‌ی کارهای وضو را انجام دهد، وضو باطل است.
2. استعمال آب برای او مانعی نداشته باشد
کسی که میترسد اگر وضو بگیرد مریض شود یا اگر آب را به مصرف وضو برساند تشنه بماند، نباید وضو بگیرد.
۳. آب وضو مطلق باشد
آب وضو باید مطلق باشد، بنابراین وضو با آب مضاف باطل است.
۴. آب وضو پاک باشد
آب وضو باید پاک باشد، بنابراین وضو با آب نجس، باطل است.
توجه:
کسی که پس از جستجوی آب، آب آلوده و کثیفی را پیدا کند اگر آن آب، پاک و مطلق باشد و استعمال آن ضرری نداشته باشد و خوف ضرر هم در بین نباشد واجب است وضو بگیرد و نوبت به تیمم نمیرسد.
۵. آب وضو مباح باشد
آب وضو باید مباح باشد، بنابراین وضو با آب غصبی جایز نیست.
توجه:
مکانی که آب آن برای وضو گرفتن همه‌ی نماز گزاران به طور مطلق قرار داده شده است، استفاده از آن اشکال ندارد.
وضو در مساجد و مراکز و ادارات دولتی که دولت در سایر کشورهای اسلامی بنا می‌کند جایز است و مانع شرعی ندارد.
هرگاه سازمان آب، نصب پمپ فشار و استفاده از آن را ممنوع کند، نصب پمپ و استفاده از آن جایز نیست و وضو با آبی که به وسیله‌ی پمپ به دست می‌اید محل اشکال است، حتی برای ساکنان طبقات بالای ساختمانها که به دلیل ضعیف بودن فشار آب مجبورند از پمپ استفاده کنند.
هر یک از مشترکین ساختمانهای مسکونی و غیر مسکونی، از نظر شرعی به مقداری که از امکانات مشترک استفاده می‌کند، نسبت به هزینه‌ی خدمات (از قبیل هزینه‌ی آب سرد و گرم، تهویه، نگهبان و مانند آن) مدیون است، و اگر از پرداخت پول آب امتناع کند وضوی او محل اشکال بلکه باطل است.
۶. اعضای وضو پاک باشد
اعضای وضو در هنگام شستن و مسح کردن باید پاک باشند، ولی اگر جایی را که شسته یا مسح کرده پیش از اتمام وضو نجس شود وضو صحیح است. البته تطهیر آن برای پاک شدن از نجاست به خاطر نماز واجب است.
توجه:
اگر بعد از وضو شک کند آیا موضعی را که از قبل نجس بوده تطهیر کرده و سپس وضو گرفته یا نه، چنانچه در هنگام وضو توجه به پاکی و نجسی آنجا نداشته است وضو باطل است، ولی اگر می‌داند یا احتمال میدهد که به پاکی و نجسی آن توجه داشته وضو درست است، ولی در هر صورت باید آن موضع را آب بکشد.
۷. در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب نباشد
در اعضای وضو باید مانعی از رسیدن آب نباشد و در غیر این صورت وضو باطل است.
توجه:
چربیهایی که به طور طبیعی در مو و صورت به وجود می‌اید مانع محسوب نمی‌شود مگر آن که به حدی باشد که مانع از رسیدن آب به پوست و مو گردد.
رنگ روی ناخن در صورتی که دارای جرم باشد، مانع از رسیدن آب به ناخن میشود و وضو باطل است.
رنگ مصنوعی که زنها از آن برای رنگ کردن موی سر و ابروی خود استفاده می‌کنند، اگر صرفاً رنگ باشد و دارای جرمی نباشد که مانع از رسیدن آب به مو شود وضو صحیح است.
جوهر در صورتی که دارای جرم بوده و مانع از رسیدن آب به پوست شود باعث بطلان وضو میشود و تشخیص این موضوع بر عهده‌ی مکلف می‌باشد.
خالکوبی بدن اگر صرفاً رنگ باشد و یا در زیر پوست بوده و بر ظاهر پوست چیزی که مانع از رسیدن آب بر آن شود وجود نداشته باشد وضو صحیح است.
صرف وجود اثر گچ یا صابون که بعد از خشک شدن اعضا ظاهر میشود ضرری به وضو نمی‌رساند، مگر این که دارای جرمی باشد که مانع از رسیدن آب به بشره (ظاهر پوست) شود.
اگر می‌داند چیزی به اعضای وضو چسبیده، ولی شک دارد که از رسیدن آب جلوگیری می‌کند یا نه، باید آن را بر طرف کند.
اگر پیش از وضو بداند که در بعضی اعضای وضو مانع از رسیدن آب وجود دارد، و بعد از وضو شک کند که آب را به آنجا رسانده یا نه، چنانچه احتمال بدهد که در حال وضو ملتفت به مانع بوده، وضو صحیح است.
اگر شک کند به اعضای وضو چیزی که مانع از رسیدن آب است، چسبیده یا نه، چنانچه احتمال آن در نظر مردم به جا باشد – مثل آن که بعد از گل‌کاری احتمال بدهد که گِل به دست او چسبیده- باید وارسی کند یا به قدری دست بمالد که اطمینان پیدا کند که اگر بوده بر طرف شده یا آب به زیر آن رسیده است.
۸. ترتیب
وضو باید به همان ترتیبی که قبلاً در بحث «ترتیب وضو» گفته شد انجام گیرد و اگر به ترتیب دیگری عمل کند وضو باطل است.
۹. موالات
لازم است کارهای وضو را به طور متعارف پی در پی انجام دهد، بدین معنی که اگر میان آنها به قدری فاصله بیندازد که در هنگام شستن یا مسح کردن عضوی، جاهایی که پیش از آن شسته شده خشک شده باشد، وضو باطل است.
۱۰. مباشرت
کسی که میخواهد وضو بگیرد باید همه‌ی کارهای وضو را خودش انجام دهد، و اگر دیگری او را وضو دهد یا در رساندن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به او کمک کند، وضو باطل است.
توجه:
کسی که به خاطر بیماری و امثال آن نمیتواند خودش وضو بگیرد باید از کسی بخواهد که به او در کارهای وضو کمک کند. البته خود وضو گیرنده باید نیت وضو کند و در صورتی که بتواند، با دست خود عمل مسح را انجام دهد، و اگر نتواند، نایب دست او را گرفته و با آن مسح می‌نماید، اگر از این کار هم عاجز باشد نایب از دست او رطوبت گرفته و مسح می‌کند، و اگر این شخص کف دست نداشته باشد برای مسح، رطوبت از ساعد او می‌گیرد و اگر ساعد هم نداشته باشد رطوبت از صورت او گرفته و سر و پا را با آن مسح می‌کند.
۱۱. وقت برای وضو و نماز کافی باشد
اگر وقت نماز به قدری تنگ است که در صورت وضو گرفتن، نمیتواند همه‌ی نماز را در وقت بخواند و مقداری از آن در خارج وقت واقع خواهد شد، در این صورت نباید وضو بگیرد، بلکه باید تیمم کند و نماز بخواند. البته اگر تیمم هم به همان اندازه‌ی وضو وقت می‌گیرد در این صورت باید وضو بگیرد.
شرایط صحّت وضو طبق نظر آیت الله سیستانی
مسأله ۲۸۵. صحیح بودن وضو چند شرط دارد که در مسائل بعد به ذکر و توضیح آنها پرداخته میشود:
شرط اوّل و دوّم: آب وضو پاک و مطلق باشد
مسأله ۲۸۶. آبی كه با آن وضو گرفته میشود باید پاک باشد و نیز بنابر احتیاط واجب آلوده به چیزی كه انسان از آن متنفر است – مثل ادرار حیوانات حلال گوشت و مردار پاک و چرک زخم – نباشد، هرچند آن چیز شرعاً پاک باشد.
مسأله ۲۸۷. وضو با آب نجس و آب مضاف باطل است. هرچند انسان نجس بودن یا مضاف بودن آن را نداند یا فراموش كرده باشد و اگر با آن وضو، نمازی هم خوانده باشد، باید آن نماز را دوباره با وضوی صحیح بخواند.
مسأله ۲۸۸. اگر غیر از آبِ گِل آلود مضاف، آب دیگری برای وضو ندارد، چنانچه وقت نماز کم باشد طوری كه برای وضو و خواندن واجبات نماز وقت نداشته باشد، باید تیمّم كند و اگر وقت دارد باید صبر كند تا آب صاف شود، یا به وسیله‌‌ای آن را صاف نماید و وضو بگیرد و آب گل آلود در صورتی مضاف میشود كه دیگر به آن، آب گفته نشود.
شرط سوم: آب وضو غصبی نباشد
مسأله ۲۸۹. وضو با آب غصبی و با آبی كه معلوم نیست صاحب آن راضی است یا نه، حرام و باطل است ولی اگر قبلاً صاحبش راضی بوده و انسان نمیداند كه از رضایتش برگشته یا نه، وضو با آن صحیح می‌باشد.
امّا در صورتی كه مكان یا فضا یا ظرف یا محلّ ریزش آب وضو، مباح نباشد، وضو صحیح است؛ هرچند فرد به علّت تصرّف غصبی معصیت كرده است. بنابر این اگر مكان یا فضا یا محلّ ریزش آب وضو، غصبی باشد و انسان بتواند در مكان دیگر که غصبی نیست وضو بگیرد باید به آن جا برود و اگر نتواند، وظیفه او تیمّم است ولی در هر صورت، اگر در آنجا وضو گرفت، هرچند معصیت كرده امّا وضوی او صحیح می‌باشد؛ مگر آنكه قصد قربت برای او حاصل نشود.
مسأله ۲۹۰. وضو گرفتن از وضوخانه یا حوض آب مساجد و مدارس علوم دینی كه موقوفه هستند و انسان نمیداند آن مكان را برای استفاده همه مردم قرار داده‌‌اند یا اختصاص به نمازگزاران آن مسجد یا طلّاب آن مدرسه دارد، جایز نیست مگر در صورتی كه معمولاً مردم متدین از آب آنجا وضو میگیرند و كسی هم آنان را منع نمی‌‌كند.
مسأله ۲۹۱. كسی كه نمیخواهد در مسجدی نماز بخواند، اگر نداند وضوخانه آن را برای همه مردم وقف كرده‌‌اند یا برای كسانی كه در آنجا نماز میخوانند، نمیتواند در آنجا وضو بگیرد ولی اگر معمولاً كسانی هم كه نمیخواهند در آنجا نماز بخوانند از آن وضوخانه وضو میگیرند و كسی آنان را منع نمی‌‌كند، میتواند در آنجا وضو بگیرد.
مسأله ۲۹۲. وضو گرفتن از آب مسافرخانهها و هتلها و پاساژها و مکان‌های تجاری دیگر و رستوران‌‌های بین راهی و مانند اینها برای كسانی كه ساكن آن جاها نیستند، در صورتی صحیح است كه معمولاً كسانی هم كه ساكن آنجا نیستند در این مکان‌ها وضو میگیرند و كسی منع نمی‌‌كند.
مسأله ۲۹۳. هرگاه كسی از طلاب مدرسهای نباشد ولی مهمان طلّاب آن مدرسه شود، وضو گرفتن او در آن مدرسه اشكال ندارد به شرط اینكه پذیرفتن چنان مهمانانی بر خلاف شرایط وقف نباشد. همچنین است حكم در مورد كسی كه مهمان مسافران مسافرخانه یا هتل و مانند آن است.
مسأله ۲۹۴. آبی را كه برای جهت خاصّی اجازه داده اند، استفاده از آن در غیر آن جهت جایز نیست مثلاً وضو گرفتن از آبِ آب سردكن كه فقط برای آشامیدن قرار داده شده، جایز نیست.
مسأله ۲۹۵. وضو گرفتن از نهرهای كوچک یا بزرگ كه بنای عقلاء بر جواز تصرّف و استفاده از آنهاست، بدون اجازه مالک، هرچند انسان نداند كه صاحب آنها راضی است، اشكال ندارد بلكه اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهی كند یا اینكه انسان بداند كه مالک راضی نیست یا اینكه مالک، صغیر یا دیوانه باشد، باز هم تصرّف جایز است.
مسأله ۲۹۶. اگر انسان فراموش كند آب غصبی است و با آن وضو بگیرد، وضویش صحیح است ولی كسی كه خودش آب را غصب كرده چنانچه غصبی بودن آن را فراموش كند و وضو بگیرد، وضوی او بنابر احتیاط واجب، اشكال دارد. همچنین اگر با اعتقاد به اینكه آب از خود اوست وضو بگیرد و بعد از وضو معلوم شود مال دیگری می‌باشد وضوی او صحیح است و در هر دو صورت ضامن آب مصرفی برای مالک آن می‌باشد.
مسأله ۲۹۷. اگر آب مباح (غیر غصبی) در ظرف غصبی باشد و فرد غیر از آن آب دیگری نداشته باشد، در صورتی كه بتواند به صورتی شرعی (مثل اجازه گرفتن از مالک برای خالی نمودن آب ظرف) آن آب را در ظرف دیگر خالی نماید، لازم است آن را خالی كرده و بعداً وضو بگیرد و چنانچه ممكن نباشد باید تیمّم كند و امّا اگر آب دیگری دارد لازم است با آن وضو بگیرد و در هر دو صورت، اگر مخالفت كرده و با آبِ ظرف غصبی وضو بگیرد، هرچند معصیت كرده امّا وضویش صحیح می‌باشد.
مسأله ۲۹۸. وضو گرفتن از حوضی كه مثلاً یک آجر یا یک سنگ آن غصبی است، چنانچه برداشتن آب عرفاً، تصرّف در آن آجر یا سنگ حساب نشود، اشكالی ندارد و در صورتی كه تصرّف در آن آجر یا سنگ حساب شده باشد برداشتن آب از آن حرام است ولی وضو با آن آب صحیح می‌باشد. همچنین است حکم، اگر شیر آب یا قسمتی از لوله كشی آب، غصبی باشد ولی خود آب غصبی نباشد.
مسأله ۲۹۹. اگر در صحن یكی از امامان یا امامزادگان(علیهم‌السلام) كه قبلاً قبرستان بوده، حوض یا نهری بسازند، چنانچه انسان نداند كه زمین صحن را برای قبرستان وقف كرده‌‌اند، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشكال ندارد امّا اگر معلوم است كه زمین را برای خصوص دفن اموات وقف كرده‌‌اند، ساختن وضوخانه یا إحداث حوض آب در آن جایز نیست و وضو گرفتن از آن حرام می‌باشد.
شرط چهارم: اعضای وضو موقع شستن و مسح كردن پاک باشد
مسأله ۳۰۰. برای آنكه وضوصحیح باشد لازم است اعضای وضو موقع شستن و مسح كردن پاک باشد، هرچند به این صورت كه در حال وضو قبل از شستن یا مسح كردن عضو نجس آن را تطهیر نماید ولی اگر عضو متنجّس با یک بار شستن پاک می‌‌گردد و آب، كُر یا جاری باشد، در این صورت با فرو بردن عضو در آب به نیّت وضو یا با شستن عضو زیر شیر متّصل به آبِ كُر یا جاری، هم عضو تطهیر میشود و هم شستن وضویی محقّق می‌‌گردد.
مسأله ۳۰۱. اگر قبل از تمام شدن وضو، جایی را كه شسته یا مسح كرده نجس شود، وضو صحیح است.
مسأله ۳۰۲. اگر غیر از اعضای وضو، جایی از بدن نجس باشد، وضو صحیح است ولی اگر مخرج ادرار یا مدفوع را تطهیر نكرده باشد، احتیاط مستحب آن است كه اوّل آن را تطهیر كند و بعد وضو بگیرد.
مسأله ۳۰۳. اگر یكی از اعضای وضوی فرد، نجس باشد و بعد از وضو شک كند كه قبل از وضو آنجا را آب كشیده یا نه، وضوی او صحیح است ولی جایی را كه نجس بوده برای کارهای بعدی که لازم است با طهارت باشد، باید آب بكشد؛ مگر آنكه بداند در صورتی هم كه قبل از وضو آن عضو را آب نكشیده باشد با شستن وضویی خود به خود، آن عضو آب كشیده شده است.
مسأله ۳۰۴. اگر در صورت یا دستها بریدگی یا زخمی است كه خونِ آن بند نمیآید و آب برای آن ضرر ندارد، باید بعد از شستن اجزای سالم آن عضو، با رعایت ترتیب، به نیّت وضو، موضع زخم یا بریدگی را در آب كُر یا جاری فرو برد یا زیر شیر آب كُر بگیرد و قدری فشار دهد كه خون بند بیاید و انگشت خود را روی زخم یا بریدگی در زیر آب از بالا به پایین بكشد تا آب بر آن جاری شود و سپس قسمت‌های پایین‌‌تر از آن را بشوید و با انجام این روش وضو صحیح صورت گرفته است.
شرط پنجم: وقت برای وضو و نماز، كافی باشد
مسأله ۳۰۵. هرگاه وقت به قدری کم است كه اگر وضو بگیرد تمام یا مقداری از واجبات نماز بعد از وقت خوانده میشود، باید تیمّم كند ولی اگر برای وضو و تیمّم به یک اندازه وقت لازم است یا وضو گرفتن وقت كمتری نیاز دارد، باید وضو بگیرد.
مسأله ۳۰۶. چنانچه وقت به قدری کم است كه وظیفه فرد – با توجه به مسأله قبل – تیمّم باشد، اگر به قصد طهارت یا برای كار مستحبّی مثل خواندن قرآن، وضو بگیرد، وضویش صحیح است و همچنین است حکم اگر برای خواندن آن نماز وضو بگیرد مگر آنكه قصد قربت برای او حاصل نشود و در هر صورت به دلیل ترک عمدی تمام یا قسمتی از نماز در وقت، گناهكار است.
شرط ششم: به قصد قربت و اخلاص وضو بگیرد
مسأله ۳۰۷. برای آنكه وضو را با قصد قربت و اخلاص گرفته باشد همین كه آن را به قصد اطاعت از امر خداوند متعال انجام دهد كافی است و اگر به قصد ریا و خود نمایی یا برای خنک شدنِ بدن یا مانند آن وضو بگیرد، باطل است.
مسأله ۳۰۸. لازم نیست انسان نیّت وضو را با زبان بگوید یا از قلب خود بگذراند، بلكه اگر تمام كارهای وضو به انگیزه اطاعت از فرمان خداوند متعال به جا آورده شود، کافی است.
شرط هفتم: کارهای وضو را به ترتیب به جا آورد
مسأله ۳۰۹. در وضو واجب است انسان اوّل صورت و بعد دست راست و بعد دست چپ را بشوید و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح نماید و بنابر احتیاط واجب، پای چپ را زودتر از پای راست مسح نکند و احتیاط مستحب آن است كه اوّل پای راست و بعد از آن پای چپ را مسح كند، هرچند مسح هر دو پا به طور همزمان جایز است. بنابر این اگر سهواً ترتیب بین اعضاء را رعایت نكرده، در صورتی كه موالات از بین نرفته باشد باید به صورتی كه ترتیب حاصل شود، قسمت‌های مربوط را دوباره وضو دهد و اگر موالات به هم خورده، وضو را از سر بگیرد و كسی كه در وضوهای قبلیش به علّت ندانستن مسأله، دست چپ را قبل از دست راست در وضو می‌‌شسته یا دستها را قبل از صورت می‌‌شسته یا مسح پا را قبل از مسح سر انجام می‌‌داده، وضویش باطل است.
شرط هشتم: موالات را رعایت نماید
مسأله ۳۱۰. برای آنكه وضو صحیح باشد لازم است كارهای وضو را پشت سر هم انجام دهد و آن را موالات می‌‌نامند. بنابراین اگر بین كارهای وضو به قدری فاصله شود كه در نظر عرف پشت سر هم نباشند، وضو، باطل است؛ ولی در صورت پیش آمد عذر عرفی برای شخص، مانند فراموشی یا تمام شدن آب، موالات عرفی معتبر نیست؛ بلكه وقتی میخواهد جایی را بشوید یا مسح كند، چنانچه رطوبت تمام جاهایی كه پیش از آن شسته یا مسح كرده، خشک شده باشد، وضو باطل است و اگر فقط رطوبت جایی که جلوتر از محلّی است که میخواهد بشوید یا مسح کند، خشک شده باشد – مثلاً موقعی که میخواهد دست چپ را بشوید رطوبت دست راست خشک شده باشد و صورت تر باشد – وضویش صحیح است.
مسأله ۳۱۱. اگر کارهای وضو را پشت سر هم به جا آورد ولی به علّت گرمای هوا یا حرارت زیاد بدن یا وزش باد و مانند اینها، رطوبت جاهای قبلی خشک شود، وضوی او صحیح است.
مسأله ۳۱۲. راه رفتن در بین وضو اشکال ندارد، پس اگر بعد از شستن صورت و دستها چند قدم راه برود و بعد سر و پا را مسح کند، وضوی او صحیح است مگر آنکه بدون عذر آن‌‌قدر راه برود که عرفاً نگویند کارهای وضو را پشت سر هم انجام میدهد.
شرط نهم: کارهای وضو را در صورت امکان، خودِ فرد انجام دهد
مسأله ۳۱۳. برای آنکه وضو صحیح باشد لازم است شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها را خودِ انسان انجام دهد و اگر بدون عذر، دیگری او را وضو دهد یا در رساندن آب به صورت و دستها و مسح سر و پاها به او کمک نماید، وضو باطل است.
مسأله ۳۱۴. انسان تا میتواند، در کارهای وضو نباید از دیگری کمک بگیرد مثلاً اگر کسی عذری دارد و دست راست او شکسته و نمیتواند آن را حرکت دهد برای شستن صورت از دست چپ كمک بگیرد یا صورت را به نیّت وضو زیر شیر آب یا داخل حوض به کیفیتی که قبلاً بیان شد، بشوید و بعد از وضو دادنِ دست راست، دست چپ را به نیّت وضو با مراعات ترتیب، زیر شیر آب یا داخل حوض بشوید، سپس مسح سر و پاها را با دست چپ میكشد.
مسأله ۳۱۵. كسی كه نمیتواند به تنهایی وضو بگیرد، باید از دیگری كمک بگیرد و در صورت امكان، مسح كشیدن با مشاركت هر دو باشد ولی باید خودِ او نیّت وضو كند و با دست خود مسح نماید و اگر مشاركت خودِ شخص ممكن نباشد، باید از شخص دیگر بخواهد كه او را وضو بدهد و در این صورت، احتیاط واجب آن است كه هر دو نیّت وضو نمایند و اگر ممكن باشد باید نایبش دست او را بگیرد و به محلّ مسح وی بكشد و چنانچه این كار هم ممكن نباشد، باید نایب از دست او رطوبت و تری بگیرد و با آن رطوبت، سر و پای او را مسح كند و اگر نایب مزد بخواهد در صورتی كه بتواند و از نظر مالی به حالش ضرر نداشته باشد، باید بپردازد.
مسأله ۳۱۶. هر کدام از کارهای وضو راکه فرد میتواند انجام دهد نباید در آن از دیگری کمک بگیرد.
مسأله ۳۱۷. كمک گرفتن برای انجام مقدّمات وضو مثل آب آوردن، گرم كردن آب و ریختن آب در كف دست وضو گیرنده، اشكال ندارد هرچند مورد آخر، مكروه است.
شرط دهم: استعمال آب برای او ضرری نداشته باشد
مسأله ۳۱۸. كسی كه میترسد اگر وضو بگیرد بیمار میشود یا اینكه بیماریش طول میكشد یا موجب تشدید بیماری شده یا بیماریش به سختی معالجه میشود، نباید وضو بگیرد و باید تیمّم كند ولی اگر به شیوه‌ای میتواند جلوی ضرر را بگیرد مثلاً با آب گرم وضو بگیرد باید این كار را بكند.
مسأله ۳۱۹. اگر رساندن آب به صورت و دستها به مقدارِ كمی كه وضو با آن صحیح است، ضرر ندارد و بیشتر از آن ضرر دارد، باید با همان مقدار وضو بگیرد.
مسأله ۳۲۰. اگر مكلّف با اعتقاد به اینكه آب برای وضو گرفتن ضرر ندارد، وضو بگیرد و بعد از وضو بفهمد كه آب برای او ضرر داشته وضوی او باطل است و چنانچه با اعتقاد به اینكه آب برای او ضرر دارد، وضو بگیرد و بعد متوجّه شود كه آب ضرر نداشته، وضوی او صحیح است به شرط آنكه قصد قربت از او حاصل شده باشد.
شرط یازدهم: در اعضای وضو مانعی از رسیدن آب نباشد
مسأله ۳۲۱. اگر چیزی به اعضای وضو چسبیده، در صورتی كه مانع از رسیدن آب است مانند لاک، چسب و رنگ روغنی، باید آن را برطرف كند و در صورتی که مانع نیست مانند رنگ حنا، اشكال ندارد و اگر شک دارد كه از رسیدن آب جلوگیری می‌‌كند یا نه، باید آن را برطرف كند یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله ۳۲۲. اگر زیر ناخنِ فرد چرکی باشد که مانع از رسیدن آب به بدن است چنانچه ناخن کوتاه باشد وضو اشکال ندارد ولی اگر ناخن بلند باشد باید چرک زیر آن مقدار از ناخن را که بلندتر ازمعمول است و جزء ظاهر شمرده میشود برطرف نماید امّا اگر ناخن رابگیرد و چرک در ظاهر انگشت باشد باید برای وضو آن چرک را برطرف کند.
مسأله ۳۲۳. تاول‌‌هایی كه مثلاً بر اثر سوختگی بر پوست ظاهر شده، شستن و مسح روی آن كافی است و چنانچه سوراخ شود، رساندن آب به زیر آن لازم نمی‌باشد و اگر قسمتی از آن كَنده شده، شستن همان مقدار از پوست كه ظاهر شده كافی بوده و لازم نیست آب را به زیر قسمتی كه كنده نشده برساند و پوستی كه كنده شده و هنوز متّصل به عضو است و گاه به بدن می‌چسبد و گاه نمی‌‌چسبد، باید آن پوست را بشوید مگر مقداری كه عرفاً تابع بدن به حساب نمیآید که شستن آن لازم نیست و نیز لازم است آب را به زیر آن هم – چنانچه از ظاهر به حساب می‌آید – برساند، شایان ذکر است این حکم در صورتی است كه آب برای آن قسمت ضرر نداشته باشد و اگر آب ضرر دارد احكام مربوط به آن در وضوی جبیره خواهد آمد.
مسأله ۳۲۴. اگر انسان شک كند كه به اعضای وضوی او چیزی چسبیده یا نه، چنانچه احتمال او در نظر مردم بجا باشد مثل آنكه بعد از گچ كاری یا رنگ كاری شک كند گچ یا رنگ به دست او چسبیده یا نه، باید بررسی كند، یا به قدری دست بمالد كه اطمینان پیدا كند كه اگر مانعی بوده برطرف شده یا آب به زیر آن رسیده است.
مسأله ۳۲۵. اگر جایی را كه فرد باید بشوید یا مسح کند، چرک باشد ولی آن چرک، مانع از رسیدن آب به بدن نباشد، اشكال ندارد و همچنین است اگر بعد از گچ كاری و مانند آن چیز سفیدی كه جلوگیری از رسیدن آب به پوست نمینماید، بر دست بماند؛ ولی اگر شک كند كه با بودن آنها آب به بدن میرسد یا نه، باید آنها را برطرف كند.
مسأله ۳۲۶. اگر پیش از وضو بداند كه در بعضی از اعضای وضو مانعی از رسیدن آب هست و بعد از وضو شک كند كه در موقع وضو آب را به آنجا رسانده یا نه، وضوی او صحیح است.
مسأله ۳۲۷. اگر در بعضی از اعضای وضو مانعی باشد كه گاه آب، به خودی خود زیر آن میرسد و گاه نمیرسد مثل انگشتر، دستبند، النگو و انسان بعد از وضو، شک كند كه آب زیر آن رسیده یا نه، وضویش صحیح است ولی در این صورت چنانچه بداند موقع وضو متوجّه رسیدن آب به زیر آن نبوده است، احتیاط مستحب آن است كه دوباره وضو بگیرد.
مسأله ۳۲۸. اگر فرد وضو بگیرد و بعد از وضو مانعی در اعضاء وضو مشاهده نماید مثل چسب، لاک و… و بداند كه این مانع مربوط به قبل از وضو است، وضوی او باطل است هرچند قبل از وضو اعضای وضویش را بررسی كرده باشد و اگر با این وضو نماز خوانده باید آن را در وقت دوباره بخواند و اگر وقت گذشته قضا نماید.
مسأله ۳۲۹. اگر بعد از وضو چیزی كه مانع از رسیدن آب است در اعضای وضو ببیند و نداند موقع وضو بوده یا بعد پیدا شده، وضوی او صحیح است ولی اگر بداند كه در وقت وضو متوجّه آن مانع نبوده، احتیاط مستحب آن است كه دوباره وضو بگیرد.
مسأله ۳۳۰. اگر بعد از وضو شک كند چیزی كه مانع رسیدن آب است در اعضای وضو بوده یا نه، وضو صحیح است و وبررسی و جستجو برای پیدا كردن مانع در این حال لازم نیست.
شرایط وضو طبق نظر آیت الله مکارم شیرازی
مسأله 71- وضو با آب نجس و مضاف باطل است; خواه بداند آن آب نجس یا مضاف است یا نداند، یا فراموش کرده باشد.
مسأله 72- آب وضو باید مباح باشد، بنابراین در موارد زیر وضو باطل است:
* وضو گرفتن با آبى که صاحب آن راضى نیست (راضى نبودن او معلوم است).
* آبى که معلوم نیست صاحب آن راضى است یا نه.
* آبى که وقف افراد خاصّى است، براى غیر آن افراد; مانند آب برخى از مدارس که وقف محصّلین همان مدرسه است و وضوخانه مساجد، که وقف کسانى است که در آنجا نماز مى خوانند.
مسأله 73- وضو گرفتن از نهرها و چشمه ها، گرچه انسان نداند صاحبان آنها راضى هستند یا نه اشکال ندارد، امّا اگر صاحبان آن از وضو گرفتن جلوگیرى کنند، احتیاط واجب آن است که با آن آبها وضو نگیرد.
مسأله 74- اگر آب در ظرف غصبى باشد و آب دیگرى نباشد باید تیمّم کرد.
مسأله 75- اعضاى وضو; یعنى صورت، دستها و پاها در موقع شستن و مسح باید پاک باشد.
مسأله 76- اگر چیزى بر صورت یا دستها باشد که از رسیدن آب به آن جلوگیرى کند، براى وضو باید برطرف شود.
مسأله 77- اگر چیزى بر اعضاى مسح (جلوى سر و روى پاها) باشد، هرچند از رسیدن آب جلوگیرى نکند، باید برطرف شود; چون بین دست و محلّ مسح نباید چیزى فاصله شود.
مسأله 78- خطّ قلم خودکار و لکّه هاى رنگ و چربى و کِرِمْ، در صورتى که رنگ بدونِ جِرم باشد، مانع وضو نیست، ولى اگر جِرم دارد و روى پوست را گرفته باشد باید برطرف شود. ولى رنگ خودکار معمولاً مانع رسیدن آب نیست.
مسأله 79- اگر مى داند چیزى بر اعضاى وضو چسبیده، ولى نمى داند که از رسیدن آب جلوگیرى مى کند یا نه، باید آن را برطرف کند، یا آب را به زیر آن برساند.
مسأله 80- کارهاى وضو باید بدین ترتیب انجام شود: اوّل صورت، بعد دست راست و سپس دست چپ را بشوید و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح کند، و نباید پاى چپ را پیش از پاى راست مسح کند، و اگر به این ترتیب وضو نگیرد باطل است.
مسأله 81- موالات یعنى; پشت سر هم انجام دادن و فاصله نینداختن بین اعمال وضو.
مسأله 82- اگر بین کارهاى وضو به قدرى فاصله شود که مردم بگویند پشت سر هم وضو نمى گیرد وضوى او باطل است.
مسأله 83- کسى که مى تواند اعمال وضو را انجام دهد، نباید از دیگرى کمک بگیرد، پس اگر شخص دیگرى صورت و دست او را بشوید و یا مسح او را انجام دهد وضو باطل است; ولى اگر آب کف دست او بریزد و خودش صورت و دستها را بشوید مانعى ندارد.
مسأله 84- کسى که نمى تواند وضو بگیرد، باید به کمک شخص دیگر وضو بگیرد، ولى خود او باید نیّت وضو کند.
مسأله 85- کسى که مى داند اگر وضو بگیرد مریض مى شود و یا مى ترسد که مریض شود، باید تیمّم کند و اگر وضو بگیرد باطل است. ولى اگر نداند که آب براى او ضرر دارد و وضو بگیرد و بعد بفهمد که ضرر داشته، وضویش صحیح است.
مسأله 86- وضو، باید به قصد قربت انجام شود، یعنى براى انجام فرمان خداوند عالم وضو بگیرد و لازم نیست نیّت را به زبان آورد، یا از قلب خود بگذراند، بلکه همین مقدار که مى داند وضو مى گیرد کافى است، بطورى که اگر از او بپرسند، چه مى کنى؟ بگوید وضو مى گیرم.
مسأله 87- اگر وقت نماز به قدرى تنگ است که اگر انسان بخواهد وضو بگیرد، تمام نماز یا قسمتى از آن، بعد از وقت خوانده مى شود، باید تیمّم کند. لکن اگر براى وضو و تیمّم یک اندازه وقت لازم است، باید وضو بگیرد.
شرایط وضو طبق نظر آیت الله وحید خراسانی
«شرط اول» آنكه آب وضو پاك باشد
شرايط صحيح بودن وضو چند چيز است:
«شرط اوّل» آن كه آب وضو پاك باشد.
«شرط دوم» آنكه مطلق باشد
«شرط دوم» آن كه مطلق باشد.
وضو با آب نجس و آب مضاف
مسأله ۲۷۱ ـ وضو با آب نجس و آب مضاف باطل است ، اگر چه انسان نجس يا مضاف بودن آن را نداند يا فراموش كرده باشد ، و اگر با آن وضو نمازى هم خوانده باشد بايد آن نماز را دوباره با وضوى صحيح بخواند.
آب گل آلود براى وضو
مسأله ۲۷۲ ـ اگر غير از آب گل آلود مضاف آب ديگرى براى وضو ندارد ، چنانچه وقت نماز تنگ است بايد تيمّم كند ، و اگر وقت دارد بايد صبر كند تا آب صاف شود يا آب را صاف كند و وضو بگيرد.
«شرط سوم» آنكه آب وضو مباح باشد و بنابر احتياط واجب فضائى كه در آن وضو مىگيرد
«شرط سوم» آن كه آب وضو مباح باشد ، و بنابر احتياط واجب فضايى كه در آن وضو مى گيرد نيز مباح باشد.
غصبی بودن آب وضو يا جائى كه آب وضو در آن مىريزد
مسأله ۲۷۳ ـ وضو با آب غصبى و با آبى كه حجّت بر رضايت صاحب آن ندارد ، حرام و باطل است ، و اگر آب وضو در جاى غصبى بريزد ، چنانچه در غير آن جا نتواند وضو بگيرد بايد تيمّم كند ، و اگر در غير آن جا بتواند وضو بگيرد لازم است كه در غير آن جا وضو بگيرد ، ولى چنانچه در اين صورت معصيت كرد و همان جا وضو گرفت ، صحّت وضو محلّ اشكال است.
حوض مدرسه
مسأله ۲۷۴ ـ وضو گرفتن از حوض مدرسه اى كه انسان نمى داند آن حوض را براى همه مردم وقف كرده اند يا براى محصّلين همان مدرسه ، جايز نيست ، و اگر اطمينان به عموميّت وقف حاصل شود ـ هر چند از وضو گرفتن مردم باشد ـ اشكال ندارد.
حوض مسجد
مسأله ۲۷۵ ـ كسى كه نمى خواهد در مسجدى نماز بخواند ، اگر نداند حوض آن را براى همه مردم وقف كرده اند يا براى كسانى كه در آن جا نماز مى خوانند ، نمى تواند از حوض آن مسجد وضو بگيرد ، ولى اگر معمولا كسانى هم كه نمى خواهند در آن جا نماز بخوانند از آن حوض وضو مى گيرند ، در صورتى كه از وضو گرفتن آنها اطمينان به عموميّت وقف حاصل شود ، مى تواند از آن وضو بگيرد.
حوض تيمچه ها و مسافرخانه ها و مانند آن
مسأله ۲۷۶ ـ وضو گرفتن از حوض تيمچه ها و مسافرخانه ها و مانند اينها براى كسانى كه ساكن آن جاها نيستند ، در صورتى صحيح است كه اطمينان به رضايت صاحبان آنها حاصل شود ، هر چند اطمينان از وضو گرفتن كسانى كه ساكن آن جاها نيستند حاصل شود.
نهرهاى بزرگ و نهر و قنواتى كه از آبادى مىگذرد
مسأله ۲۷۷ ـ وضو گرفتن در نهرهاى بزرگ اگر چه انسان نداند كه صاحب آنها راضى است اشكال ندارد ، ولى اگر صاحب آنها از وضو گرفتن نهى كند يا اين كه انسان بداند كه مالك راضى نيست ، وضو گرفتن از آنها جايز نيست ، و همچنين است بنابر احتياط واجب اگر مالك صغير يا مجنون باشد يا آن نهرها در تصرّف غاصب باشند ، و يا گمان داشته باشد كه مالك راضى نيست ، و امّا نهرها و قنواتى كه از آبادى مانند دهات مى گذرد وضو گرفتن و آشاميدن و مانند آن از آنها اشكال ندارد ، اگر چه مالك صغير يا مجنون باشد.
فراموش کردن غصبى بودن آب
مسأله ۲۷۸ ـ اگر فراموش كند آب غصبى است و با آن وضو بگيرد ، وضوى او صحيح است ، ولى كسى كه خودش آب را غصب كرده ، اگر غصبى بودن آن را فراموش كند و وضو بگيرد ، در صورتى كه از غصب توبه نكرده باشد ، وضوى او باطل است ، و در صورتى كه توبه كرده باشد بطلان وضو محلّ اشكال است.
«شرط چهارم» آنكه ظرف آب وضو مباح باشد
«شرط چهارم» آن كه ظرف آب وضو مباح باشد.
«شرط پنجم» آنكه ظرف آب وضو بنابر احتياط واجب طلا و نقره نباشد
«شرط پنجم» آن كه ظرف آب وضو بنابر احتياط واجب طلا و نقره نباشد و تفصيل اين دو شرط در مسأله بعدى ذكر مى شود.
آب مباحى كه در ظرف غصبى يا طلا و نقره قرار گرفته
مسأله ۲۷۹ ـ اگر آب وضو در ظرف غصبى است و غير از آن آب ديگرى ندارد ، در صورتى كه بتواند به وجه مشروعى آن آب را در ظرف ديگرى خالى نمايد ، لازم است خالى كرده و بعد وضو بگيرد ، و چنانچه ميسور نباشد بايد تيمّم كند ، و اگر آب ديگرى دارد لازم است با آن آب وضو بگيرد ، و در هر دو صورت اگر معصيت كرد و آب را برداشت و بعد از برداشتن با آن وضو گرفت ، وضويش صحيح است.
و با اين كيفيّت اگر از ظرف طلا يا نقره وضو بگيرد وضوى او صحيح است ، چه آب ديگرى داشته باشد يا نداشته باشد ، و اگر در ظرف غصبى وضوى ارتماسى گرفت وضوى او حرام و باطل است ، چه آب ديگرى داشته باشد يا نه ، و امّا اگر در ظرف طلا و نقره وضوى ارتماسى بگيرد جواز و صحّت آن محلّ اشكال است.
آب مباح در حوضى كه يك آجر يا يك سنگ آن غصبى است
مسأله ۲۸۰ ـ حوضى كه مثلا يك آجر يا يك سنگ آن غصبى است ، در صورتى كه برداشتن آب در نظر عرف تصرّف در آن آجر يا سنگ نباشد ، اشكالى ندارد ، و در صورتى كه تصرّف باشد ، اگر آبى غير از آن آب ندارد بايد تيمّم كند ، و اگر آبى غير از آن آب دارد وظيفه اش وضو گرفتن با آن آب است ، ولى در هر دو صورت اگر معصيت كرد و آب را برداشت وبعد از برداشتن وضو گرفت وضوى او صحيح است ، و در هر دو صورت وضوى ارتماسى در فرض اين كه عرفاً تصرّف در آن مغصوب باشد باطل است.
حوض یا نهر ساخته شده در زمینی كه سابقاً قبرستان بوده
مسأله ۲۸۱ ـ اگر در صحن يكى از امامان يا امام زادگان كه سابقاً قبرستان بوده حوض يا نهرى بسازند ، چنانچه انسان نداند كه زمين صحن را براى قبرستان وقف كرده اند ، وضو گرفتن در آن حوض و نهر اشكال ندارد.
«شرط ششم» آنكه اعضاى وضو موقع شستن و مسح كردن پاك باشد
«شرط ششم» آن كه اعضاى وضو موقع شستن و مسح كردن پاك باشد ، اگر چه آن طهارت به شستن به آب وضو ـ در صورتى كه آب معتصم باشد ـ حاصل شود ، و آب معتصم آبى است كه به ملاقات با نجس نجس نشود ، مانند آب باران و كرّ و جارى.
نجس شدن جائى را كه شسته يا مسح كرده
مسأله ۲۸۲ ـ اگر پيش از تمام شدن وضو جايى را كه شسته يا مسح كرده نجس شود ، وضوى او صحيح است.
نجس بودن جایی از بدن غير از اعضاى وضو
مسأله ۲۸۳ ـ اگر غير از اعضاى وضو جايى از بدن نجس باشد ، وضوى او صحيح است ، ولى اگر مخرج را از بول يا غائط تطهير نكرده باشد ، احتياط مستحبّ آن است كه اوّل آن را تطهير كند و بعد وضو بگيرد.
شك در آب كشيدن عضوی که نجس بوده
مسأله ۲۸۴ ـ اگر يكى از اعضاى وضو نجس باشد و بعد از وضو شكّ كند كه پيش از وضو آن جا را آب كشيده يا نه ، چنانچه هنگام وضو گرفتن ملتفت پاك و نجس بودن آن جا نبوده ، وضوى او باطل است ، و اگر مى داند يا احتمال مى دهد كه ملتفت بوده وضوى او صحيح است ، و در هر صورت جايى را كه نجس بوده بايد آب بكشد.
بريدگى يا زخمى كه خون آن بند نمىآيد
مسأله ۲۸۵ ـ اگر در صورت يا دستها بريدگى يا زخمى است كه خون آن بند نمى آيد و آب براى آن ضرر ندارد ، بايد بعد از شستن اجزاى سالم آن عضو با رعايت ترتيب ـ بر طبق آنچه كه در وضو مسأله «۲۴۹» گذشت ـ موضع زخم يا بريدگى را در آب كرّ يا جارى فرو برد و قدرى فشار دهد كه خون بند بيايد و دست خود را روى زخم يا بريدگى در زير آب از بالا به پايين به قصد شستن وضويى بكشد تا آب بر آن جارى شود ، و بعد بقيّه وضو را انجام دهد با مراعات اين كه مسح به آب كف دست واقع شود.
«شرط هفتم» آنكه وقت براى وضو و نماز كافى باشد
«شرط هفتم» آن كه وقت براى وضو و نماز كافى باشد.
تنگ بودن وقت براى انجام وضو و نماز
مسأله ۲۸۶ ـ هرگاه وقت به قدرى تنگ است كه اگر وضو بگيرد تمام نماز يا مقدارى از آن بعد از وقت خوانده مى شود ، بايد تيمّم كند ، ولى اگر براى وضو و تيمّم يك اندازه وقت لازم است بايد وضو بگيرد.
وضو گرفتن كسى كه در تنگى وقت وظيفه اش تيمم است
مسأله ۲۸۷ ـ كسى كه در تنگى وقت نماز بايد تيمّم كند ، اگر به قصد آن كه وضو مستحبّ است ، يا براى امر مستحبّى كه وضو براى آن تشريع شده مثل خواندن قرآن وضو بگيرد ، صحيح است ، و اگر قصد كند براى خواندن آن نماز به نحوى كه اگر امر به نماز با وضو نباشد قصد وضو نداشته باشد ، آن وضو باطل است.
«شرط هشتم» آنكه به قصد قربت و با اخلاص وضو بگيرد
«شرط هشتم» آن كه به قصد قربت و با اخلاص وضو بگيرد ، و مراد از قصد قربت اين است كه عمل را به قصد آنچه كه آن را به خداوند متعال اضافه مى دهد ، مانند انجام فرمان خداوند و محبوبيت براى او انجام دهد.
نيت وضو
مسأله ۲۸۸ ـ لازم نيست نيّت وضو را به زبان بگويد يا از قلب خود بگذراند ، بلكه اگر تمام افعال وضو را به داعى الهى به جا آورد ، كفايت مى كند.
«شرط نهم» آنكه وضو را به ترتيبى كه بيان شد به‌جا آورد
«شرط نهم» آن كه وضو را به ترتيبى كه بيان شد به جا آورد ، يعنى اول صورت و بعد دست راست و بعد دست چپ را بشويد و بعد از آن سر و بعد پاها را مسح نمايد ، و اگر به اين ترتيب وضو نگيرد باطل است ، و ـ بنابر احتياط واجب ـ پاى چپ را بعد از پاى راست مسح كند.
«شرط دهم» آنكه كارهاى وضو را پشت سر هم انجام دهد
«شرط دهم» آن كه كارهاى وضو را پشت سر هم انجام دهد.
مقدار فاصله بين كارهاى وضو
مسأله ۲۸۹ ـ اگر بين كارهاى وضو به قدرى فاصله شود كه وقتى مى خواهد جايى را بشويد يا مسح كند رطوبت اعضاى قبل خشك شده باشد وضو باطل است ، و اگر فقط رطوبت جايى كه قبل از محلّى است كه مى خواهد بشويد يا مسح كند خشك شده باشد ، مثلا موقعى كه مى خواهد دست چپ را بشويد رطوبت دست راست خشك شده باشد و صورت تر باشد وضويش صحيح است.
خشک شدن اعضاء در اثر حرارت زیاد هوا يا بدن
مسأله ۲۹۰ ـ اگر كارهاى وضو را پشت سر هم به جا آورد ، ولى به واسطه گرماى هوا يا حرارت زياد بدن و مانند اينها رطوبت جاهاى پيشين خشك شود ، وضوى او صحيح است.
راه رفتن در بين وضو
مسأله ۲۹۱ ـ راه رفتن در بين وضو اشكال ندارد ، پس اگر بعد از شستن صورت و دست ها چند قدم راه برود ، و بعد سر و پا را مسح كند ، وضوى او صحيح است.
«شرط يازدهم» آنكه شستن صورت و دستها و مسح سر و پاها را خود انسان انجام دهد
«شرط يازدهم» آن كه شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها را خود انسان انجام دهد ، و اگر ديگرى او را وضو دهد ، يا در شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاها به او كمك نمايد ، وضو باطل است.
كسى كه نمىتواند وضو بگیرد
مسأله ۲۹۲ ـ كسى كه نمى تواند وضو بگيرد بايد نايب بگيرد كه او را وضو دهد ، و چنانچه مزد هم بخواهد ، در صورتى كه بتواند و دادن مزد حرجى نباشد بايد به او بدهد ، ولى بايد خود او نيّت وضو كند و بنابر احتياط واجب نايب هم نيّت نمايد و با دست خود مسح كند ، و اگر نمى تواند بايد نايبش دست او را بگيرد و به جاى او مسح بكشد ، و اگر اين هم ممكن نيست بايد از دست او رطوبت بگيرد و با آن رطوبت سر و پاى او را مسح كند.
كسى كه بعض كارهاى وضو را میتواند به تنهائى انجام دهد
مسأله ۲۹۳ ـ هر كدام از كارهاى وضو را كه مى تواند به تنهايى انجام دهد ، نبايد در آن كمك بگيرد.
«شرط دوازدهم» آنكه استعمال آب براى او مانعى نداشته باشد
«شرط دوازدهم» آن كه استعمال آب براى او مانعى نداشته باشد.
ترس از مريض شدن يا تشنه ماندن يا بعد از وضو بفهمد ضرر داشته
مسأله ۲۹۴ ـ كسى كه مى ترسد كه اگر وضو بگيرد مريض شود نبايد وضو بگيرد ، و كسى كه مى ترسد اگر آب را به مصرف وضو برساند تشنه مى ماند ، چنانچه آن عطش موجب مرضى بشود نبايد وضو بگيرد ، و اگر موجب مرضى نشود مخيّر است كه وضو بگيرد يا تيمّم كند ، و اگر نداند كه آب براى او ضرر دارد و وضو بگيرد ، اگر چه بعد بفهمد ضرر داشته ولى ضرر ، ضرر حرام نبوده وضوى او صحيح است.
بی ضرر بودن رساندن آب به صورت و دستها به مقدار كم
مسأله ۲۹۵ ـ اگر رساندن آب به صورت و دستها به مقدار كمى كه وضو با آن صحيح است ضرر ندارد و بيشتر از آن ضرر دارد ، بايد با همان مقدار وضو بگيرد.
«شرط سيزدهم» آنكه در اعضاى وضو مانعى از رسيدن آب نباشد
«شرط سيزدهم» آن كه در اعضاى وضو مانعى از رسيدن آب نباشد.
شك در مانع بودن چیزی
مسأله ۲۹۶ ـ اگر مى داند چيزى به اعضاى وضو چسبيده ولى شكّ دارد كه از رسيدن آب جلوگيرى مى كند يا نه ، بايد آن را بر طرف كند يا آب را به زير آن برساند.
چرك زير ناخن
مسأله ۲۹۷ ـ اگر زير ناخنى كه به اندازه معمول بلند است چرك باشد ، وضو اشكال ندارد ، ولى اگر ناخن را بگيرند بايد براى وضو آن چرك را بر طرف كنند ، و اگر ناخن بيشتر از معمول بلند باشد ، بايد چرك زير مقدارى را كه از معمول بلندتر است بر طرف كنند.
تاول سوختگى
مسأله ۲۹۸ ـ اگر در صورت و دست ها و جلوى سر و روى پاها به واسطه سوختن يا چيز ديگر برآمدگى پيدا شود ، شستن و مسح روى آن كافى است ، و چنانچه سوراخ شود ، رساندن آب به زير پوست لازم نيست ، بلكه اگر پوست يك قسمت آن كنده شود ، لازم نيست آب را به زير قسمتى كه كنده نشده برساند ، ولى چنانچه پوستى كه كنده شده گاهى به بدن مى چسبد و گاهى بلند مى شود ، بايد آن را قطع كند يا آب را به زير آن برساند.
شك در وجود مانع
مسأله ۲۹۹ ـ اگر انسان شكّ كند كه به اعضاى وضوى او چيزى چسبيده يا نه ، چنانچه احتمال او در نظر مردم به جا باشد ، مثل آن كه بعد از گل كارى شكّ كند گل به دست او چسبيده يا نه ، بايد وارسى كند يا به قدرى دست بمالد كه اطمينان پيدا كند كه اگر بوده بر طرف شده ، يا آب به زير آن رسيده است.
چركى بدن و شك در رسيدن آب
مسأله ۳۰۰ ـ اگر جايى را كه بايد شست يا مسح كرد چرك باشد ولى چرك آن مانع از رسيدن آب به بدن نباشد ، اشكال ندارد ، و همچنين است اگر بعد از گچ كارى و مانند آن چيز سفيدى كه جلوگيرى از رسيدن آب به پوست نمى نمايد بر دست بماند ، ولى اگر شكّ كند كه با بودن آنها آب به بدن مى رسد يا نه ، بايد آنها را بر طرف كند.
شك در رساندن آب به زیر مانع
مسأله ۳۰۱ ـ اگر پيش از وضو بداند كه در بعضى از اعضاى وضو مانعى از رسيدن آب هست ، و بعد از وضو شكّ كند كه در موقع وضو آب را به آن جا رسانده يا نه ، چنانچه علم به غفلت در حال وضو نداشته باشد ، وضوى او صحيح است.
مانعى كه گاهى آب به خودى خود به زير آن مىرسد
مسأله ۳۰۲ ـ اگر در بعضى از اعضاى وضو مانعى باشد كه گاهى آب به خودى خود زير آن مى رسد و گاهى نمى رسد و انسان بعد از وضو شكّ كند كه آب زير آن رسيده يا نه ، چنانچه بداند موقع وضو غفلت از اين امر داشته بايد دوباره وضو بگيرد.
مانعى که نداند موقع وضو بوده يا بعد پيدا شده
مسأله ۳۰۳ ـ اگر بعد از وضو چيزى كه مانع از رسيدن آب است در اعضاى وضو ببيند و نداند موقع وضو بوده يا بعد پيدا شده ، در صورتى كه بداند غافل از آن مانع در حال وضو بوده بايد دوباره وضو بگيرد ، وگرنه وضوى او صحيح است.
شك بعد از وضو در اینکه مانعى در اعضاء وضو بوده يا نه
مسأله ۳۰۴ ـ اگر بعد از وضو شكّ كند چيزى كه مانع رسيدن آب است در اعضاى وضو بوده يا نه ، چنانچه علم به غفلت از آن در حال وضو نداشته وضو صحيح است.