اجتهاد و تقلید به چه معناست؟

بخش احکام شرعی سایت راشدون: در ادامه بیان احکام تقلید در این نوشته قصد دارم درباره اجتهاد و تقلید مطالبی را بیان کنم. شاید بارها اجتهاد به گوش شما خورده باشد و اینکه هر شخص متدین و مومنی باید مرجع تقلید داشته باشد و در احکام شرعی از او تقلید کند، اما اینکه اجتهاد چیست و به چه معناست؟ و چرا باید تقلید کنیم و سوالات دیگر را در این مطلب پاسخ می دهیم پس تا پایان مطلب با ما همراه شوید.

اجتهاد چیست و به چه معناست؟

اجتهاد در لغت به معنای کوشش و تلاش تا سر حد توانایی فرد گفته می شود و چون تا سرحد توانایی شخص است باید با تحمل رنج و سختی باشد، ولی اجتهاد در اصطلاح امروزی که فقه بکار می رود به معنای تلاش و کوشش برای بدست آوردن احکام شرعی از منابعی که نزد مجتهدین و فقهاء مرسوم و متداول است.، بنابراین به کسی مجتهد می گویند که توانایی استباط و بدست آوردن احکام از این منابع را داشته باشد که در ادامه این منابع را ذکر می کنیم.

منابع اجتهاد چیست؟

منابعی که فقها و مجتهدین جامع الشرایط، احکام شرعی و قوانین الهی را آنها استخراج و استنباط می کننند چهار چیز است:

1. کتاب (قرآن): مهمترین منبع برای استنباط و استخراج احکام الهی قرآن کریم می باشد.
2. سنت: دومین منبع برای استخراج احکام دینی قول و گفتار و سخنان معصوم علیهم السلام است که اصطلاحا حدیث یا روایت می گویند. البته سنت شامل اعمال و افعال معصوم علیهم اسلام نیز می شود که اصطلاحا فعل معصوم گفته می شود و همچنین تقریر معصوم که همان تایید و امضای گفتار یا عمل دیگر از سوی معصومین علیهم السلام است که شرایطی دارد و در این بحث نمی گنجد.
3. اجماع: ممکن برخی از احکام را نتوانیم از قرآن استخراج کنیم یا حدیثی بدست ما نرسیده باشد ولی فقهای شیعه در یک عصر و زمانی بر یکی از احکام شرعی که فاقد دلیل بوده اتفاق نظر داشته اند که این اتفاق نظر کاشف از رای و نظر معصوم علیه اسلام است لذا اجماع و اتفاق نظر علماء به یک حکم خودش دلیل مستقل است.
4. عقل: نزد شیعه عقل حجیت دارد و اگر در موردی عقل یک حکم قطعی داد، چون حکم عقل است و قطعی و یقینی است حجت است مثل اینکه ظلم قبیح است.

لذا اگر شخصی دروس حوزوی را بخواند و بتواند بر اساس دروسی که خوانده از چهار منبع بالا حکم شرعی را استخرج کند مجتهد می گویند که البته رسیدن به خیلی سخت است و تلاش فراوان می خواهد و افراد اندکی به چنین جایگاهی می رسند به همین دلیل مجتهد می گویند. البته اجتهاد نیز اقسامی دارد که در ادامه توضیح می دهیم.

انواع و اقسام اجتهاد

از جهتی ما دو نوع اجتهاد داریم:

1. اجتهاد مطلق: وقتی فقیهی قدرت استنباط و استخراج در تمامی ابواب فقهی را داشته باشد مجتهد مطلق است.
2. اجتهاد متجزی: گاهی شخص فقط قدرت استنباط و استخراج احکام از برخی از ابواب فقهی را دارد مثلا فقط احکام نماز را می تواند از منابع استخراج کند به چنین اجتهادی، اجتهاد متجزی می گویند.

تقلید چیست؟

حال که اجتهاد را توضیح دادیم می رسیم به بحث تقلید.
تقلید در لغت به معنای دنباله روی و پیروی کردن است و در اصطلاح فقهی به معنای عمل کردن به فتوا و نظر مجتهد یا همان مرجع تقلید است. البته شاید خیلی از افراد تقلید به معنای اینکه از شخصی بدون چون چرا پیروی کنند برایشان خوشایند نباشد اما مقلد از حاصل تلاش علمی مجتهد استفاده می کند و مسئولیت درستی و نادرستی حکم بر عهده او نیست.در ادامه توصیه می کنم مقاله پیشینه و تاریخ اجتهاد و تقلید و اینکه تقلید از مجتهد چه زمانی شروع شده و مرجع تقلید از چه زمانی بوجود آمد را بخوانید.