احتیاط واجب و مستحب چیست؟
سایت راشدون بخش احکام شرعی: در ادامه بررسی اصطلاحات فقهی در این نوشته قصد دارم توضیح بدم که احتیاط واجب و مستحب چیست؟ و اینکه فرق و تفاوت بین احتیاط واجب و احتیاط مستحب در چیست؟ آیا میتوان به آن عمل نکرد؟ با ذکر چند مثال و تعریف کامل؛ پس تا انتها با ما همراه باشید.
احتیاط واجب چیست؟ تعریف کنید.
احتیاط واجب، واجب بودن امری است که مطابق با احتیاط است با این فرق که مجتهد در این مسأله فتوی نداده است و میتوان به مجتهد دیگری که درباره این مسئله فتوی داده است مراجعه نمود.
اگر مرجع تقلید به عللی در مسئله‌ای فتوا (نظر صریح فقهی) نداشت و احتیاط کرد به این احتیاط، احتیاط واجب می‌گویند که البته در این صورت، مقلد نمی‌تواند (به استناد احتیاطی بودن نظر مرجع خود) آن را ترک کند؛ بلکه یا باید به احتیاط واجب مرجع خویش عمل کند و یا در مسئله، به مرجع تقلید دیگری که در این زمینه، فتوای صریح دارد (با رعایت «الاعلم فالاعلم») رجوع کرده و نظر او را مبنای عمل خود قرار دهد.
اعلم فالاعلم یعنی چه؟
این اصطلاح در جایی است که مرجع تقلید در مسئله‌ای احتیاط واجب کرده است و مقصود آن است که مقلد می‌تواند به فتوای مجتهد دیگری ـ که علمش از مرجع خودش کم‌تر و از مراجع دیگر بیش‌تر باشد ـ عمل کند و اگر مرجع دوم نیز در همان مسئله قائل به احتیاط واجب بود، باز می‌تواند به مرجع سومی ـ که علمش از مرجع دوم کم‌تر و از مراجع دیگر بیش‌تر باشد ـ رجوع کند و… .
اگر به احتیاط واجب عمل نکنیم اشکال دارد؟
برای دانستن پاسخ ویدیو کوتاه زیر را ببینید.
احتیاط مستحب چیست؟ تعریف کنید.
اگر مرجع تقلید نخست فتوای خود را بیان نمود و آن‌گاه در مسئله احتیاط کرد، آن را احتیاط مستحب می‌نامند. در این نوع احتیاط، ترک عمل احتیاطی برای مقلّد جایز است؛ اگرچه انجام دادن آن ثوابو پاداش دارد. بنابراین در احتیاط واجب، مقلد بین عمل به احتیاط مرجع خود و رجوع به نظر مرجعی دیگر، اختیار دارد؛ اما در احتیاط مستحب، مقلد، بین عمل به احتیاط مستحب و فتوای همراه آن، اختیار دارد.
فرق بین احتیاط واجب و مستحب با ذکر مثال
«احتیاط مستحب» همیشه همراه با فتواست; یعنى مجتهد در آن مسأله، علاوه بر اظهار نظر، راه احتیاط را هم نشان داده است و مقلّد مى تواند در آن مسأله، به فتوا و یا به احتیاط عمل کند و نمى تواند به مجتهد دیگرى رجوع کند; مانند این مسأله:
«ظرف نجس را اگر یک مرتبه در آب کُر بشویند پاک مى شود، هرچند احتیاط آن است که سه مرتبه بشویند.»
«احتیاط واجب» همراه با فتوا نمى باشد و مقلّد باید به همان احتیاط عمل کند و مى تواند به فتواى مجتهد دیگر مراجعه کند، مانند این مسأله:
«احتیاط آن است که بر برگ درخت انگور، اگر تازه باشد، سجده نکنند.»
تفاوت احتیاط واجب با فتوا
در احتیاط واجب، فقیه چون به حجت معتبر شرعی دست نیافته است، در آن مسئله احتیاط می‌کند؛ اما در فتوا به احتیاط، فقیه به حکم شرعی دست پیدا کرده است. در واقع در فتوا به احتیاط، حکم شرعی، واجب‌بودناحتیاط است.
دیگر اصطلاحات مرتبط در کتب فقهی
تعبیر به احتیاط در کتاب‌های فتوایی اگر پیش یا پس از فتوا نباشد، بیانگر احتیاط وجوبی است؛ همان‌گونه که منظور فقها از تعبیرهایی مانند: «فیه اشکال»، «فیه تأمّل»، «المشهور کذا» و «قیل کذا» در کتب فتوایی احتیاط وجوبی است.
رجوع از احتیاط واجب بعد از عمل به آن
پرسش: اگر مرجع تقليدمان در مسألهاى احتياط واجب نمود و ما هم به آن عمل كرديم، آيا مىتوانيم بعد از عمل، به مجتهد ديگرى- كه اعلم بعد از او است- رجوع كنيم؟
همه مراجع: آرى، مىتوانيد رجوع كنيد.
تبصره: اگر بدون توجه به مسأله، بر خلاف احتياط وجوبى مرجع تقليد خويش عمل كرده است و مطابق فتواى مرجع ديگر با رعايت (الاعلم فالاعلم) باشد، صحيح است.
جمع بندی؛ احتیاط واجب و مستحب چیست
اگر مرجع تقليد در مسألهاى فتوا نداشت و احتياط واجب كرده بود، مقلد نمىتواند آن را ترك كند؛ بلكه مىتواند به احتياط واجب عمل كند
و يا در مسأله به مرجع تقليد ديگرى- با رعايت «الاعلم فالاعلم» رجوع كند. اگر احتياط مستحب داشت، ترك عمل براى مقلّد جايز است؛ اگر چه انجام دادن آن ثواب و پاداش دارد
بسیار پیچیده بود
عالی
عالی بود کامل باز کردند با مثال متوجه شدم
سلام خسته نباشید
اگز مجتهدین(هم مجتهدمن هم مجتهد دیگر که دراحتیاط واجب به او رجوع میکنم ) جمله الاعلم فالاعلم نگفته باشند تکلیف چیست آیا میشود به فتوای مجتهد دیگر عمل کرد یا خیر؟؟؟
سلام دوست عزیر: ملاک بودن یا نبودن جمله اعلم فالاعلم نیست بلکه همانطور که احتمالا می دانید یکی از شرایط مرجع تقلید اعلمیت است؛ یعنی باید از سایر مجتهدین عالم‌تر باشد. (از چنین مجتهدی باید تقلید کرد)، حال اگر این مجتهد اعلم در مسئله‌ای فتوا نداشت، مقلدین او می‌توانند به فتوای مجتهد دیگری که در درجۀ علمی بعد از او قرار دارد، رجوع کنند، و نداشتن فتوا کفایت می کند و لازم به ذکر جمله اعلم فالاعلم نیست. و اگر مجتهد دوم نیز در آن مسئله فتوا نداشت به مجتهد سوم و … تا هنگامی که یک مجتهد فتوا داشته باشد و به آن عمل کند البته باید ترتیب اعلمیت را رعایت کرد.