جام زهر

توضیح این جمله حضرت امام(رحمت الله علیه) در مورد پذیرش قطع نامه و آتش بس با عراق، نیازمند شناخت دقیق اهداف و انتظارات نظام اسلامی و حضرت امام(رحمت الله علیه) از دفاع مقدس در مقابل تهاجم نظامی دشمن و موضع گیری های کلان و بلندمدت ایشان درباره جنگ تحمیلی و بالاخره شرایطی که منجر به پذیرش قطع نامه 598 از سوی ایران شد، می باشد. ازاین رو به اختصار مطالبی را بیان می نماییم:

یکم. اهداف نظام اسلامی از دفاع مقدس ؛ هر چند شروع جنگ تحمیل به هیچ وجه با خواست و اراده نظام اسلامی ایران نبود، اما بعد از آغاز آن وضعیتی به وجود آمد که نظام انقلابی ایران به عنوان کانون و منادی اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) و تنها سنگر پیکار در مقابل امپریالیسم و استبکار جهانی و امید بخش مستضعفان جهان و نهضت های آزادی بخش، باید مردانه و با تمام قوا در مقابل این تهاجم نظامی ایستادگی می نمود و با دادن درس سختی به متجاوزین و حامیان آنها و احقاق کامل حقوق ایران، درس ایستادگی و مقاومت تا پیروزی را به تمامی ملت های مورد ستم و نهضت های آزادی بخش جهان، می آموخت. در واقع نظام اسلامی علاوه بر مقاصد مادی مانند بیرون راندن متجاوزین از خاک ایران، محکومیت متجاوز و پرداخت غرامت و…، اهداف معنوی بسیار بالاتری از تداوم دفاع مقدس تعقیب می کرد که این اهداف برگرفته از اصول و مبانی اسلامی بود، ازاین رو دفاع مقدس نه یک جنگ معمولی بین دو دولت، بلکه جنگی سرنوشت ساز بین جهان کفر با جهان اسلام بود که می بایست تا پیروزی قاطع جبهه اسلام و تسلیم استکبار جهانی و رفع فتنه تداوم می یافت. بر این اساس حضرت امام(رحمت الله علیه) به صورت مرتب بر تداوم جنگ تا تأمین اهداف مشروع نظام اسلامی تأکید داشتند و می فرمودند:

«اگر این جنگ بیست سال هم طول بکشد ما همچنان ایستاده ایم.»

دوم. شرایط و اوضاع پذیرش قطع نامه 598؛ مقاومت، ایستادگی و پیروزی های مکرر ایران در جبهه های نبرد در طول سال های جنگ به هیچ وجه خوشایند استکبار جهانی نبود ازاین رو در ماه های آخر جنگ، حمایت جهانی از عراق به اوج رسید و آمریکایی ها عملاً و به طور مستقیم وارد صحنه شدند. سکوهای نفتی ما را بمباران می کردند و با هدایت هواپیماهای عراقی بمباران نفت کش ها را تسهیل می کردند. هواپیمای مسافربری ایران را مستقیماً منهدم کردند. فرانسوی ها هواپیماهای پیشرفته سوپر اتاندارد و میراژ 2000 در اختیار آنها گذاشتند، روس ها مدرن ترین هواپیماهای جنگنده و دورپرداز و بلند پرواز و… را به عراق ارسال کردند. کویت و عربستان سیل دلارهای خود را به عراق روانه ساختند. آلمانی ها مواد لازم برای سلاح شیمیایی در اختیار آنها می گذاشتند. عراق به طور وسیع مناطق مسکونی و جبهه ها را بمباران شیمیایی می کرد و مجامع بین المللی با سکوت خود این جنایات را تأیید می کردند. در نتیجه جنگ از حالت طبیعی خود خارج و به یک نسل کشی گسترده و بدون هیچ گونه ملاحظات اخلاقی، انسانی، حقوقی و… تبدیل شده بود.[ امام خمینی و دفاع مقدس، سید علی نبی لوحی، ص 408.] و از سوی دیگر تحریم های همه جانبه و شدید بین المللی، فشارهای بسیار زیادی در زمینه اقتصادی، نظامی و… بر مردم و مسئولین ایران به وجود آورده بود.

سوم. پذیرش قطع نامه 598 به مثابه جام زهر؛ در چنین شرایطی حضرت امام(رحمت الله علیه) با مشورت مسئولین نظام و کارشناسان، مصلحت نظام اسلامی را در پذیرش قطع نامه 598 و قبول آتش بس دیدند و لذا باید از آن همه آرمان ها و اهداف کلان و بلندمدتی که از تداوم دفاع مقدس انتظار داشتند چشم پوشی می نمودند، اما این موضوع گیری جدید به هیچ وجه با روحیات و انتظارات مردم ایران و خصوصاً رزمندگان و خانواده های شهدا و ایثارگران هماهنگی نداشت و آنان پذیرش چنین چرخش ناگهانی را نداشتند. افزون بر این، این موضع گیری می توانست تأثیر منفی بر حرکت های انقلابی و نهضت های آزادی بخش جهان نیز داشته باشد. طبیعی است در چنین شرایطی پذیرش قطع نامه و آتش بس، به مثابه نوشیدن جام زهری برای حضرت امام(رحمت الله علیه) بود که تنها به خاطر رضای خداوند و حفظ اسلام و مصالح نظام اسلامی آن را با جان و دل پذیرا شدند.

حال باید دید مصلحتی که امام از آن سخن می گوید و به خاطر آن حاضر می شود جام زهر قبول قطع نامه و اتمام جنگ را سر بکشد چه بوده است.

مبنای این تصمیم گیری و به تعبیر خود امام، عمل به تکلیف؛ و در واقع علت اصلی قبول قطع نامه از سوی ایشان – همان گونه که گفته شد -، بررسی وضعیت فعلی جنگ در آن مقطع و تحلیل شرایط منطقه ای و بین المللی و در نظر گرفتن توانایی های نظام جمهوری اسلامی به ویژه در حوزه نظامی، تسلیحاتی و اقتصادی بوده است.

به عبارت دیگر، عزم نظام اسلامی بر قبول قطع نامه بر مبنای تحلیل مجموعه ای از عوامل تأثیرگذار بر مسئله جنگ بوده است که نظام اسلامی را به این نقطه رساند که در صورت عدم قبول قطع نامه و اصرار بر ادامه جنگ تا تنبیه متجاوز و روشن شدن حق از باطل به احتمال قوی موجب تهدید اصل موجودیت نظام اسلامی خواهد گردید و این مسئله با مبنای ثابت و استوار امام در باب نظام اسلامی و این که حفظ نظام از اوجب واجبات است در تضاد و تناقض بود. فلذا، امام راحل(رحمت الله علیه) با توجه به این که مصلحت نظام و انقلاب را در قبول قطع نامه مشاهده نمودند به همین جهت با کمال شجاعت و علی رغم مواضع قاطع پیشین خود قطع نامه را پذیرفتند. در این باره به فراز های ذیل توجه فرمایید:

«ملت ما تا آن روز که احساس کرد که توان و تکلیف جنگ دارد به وظیفه خود عمل نمود»[ صحیفه امام، ج 21، ص 284.].

«آن ساعتی هم که مصلحت بقای انقلاب را در قبول قطع نامه دید و گردن نهاد، باز به وظیفه خود عمل کرده است…»[ صحیفه امام، ج 21، ص 284.].

«با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور، که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطع نامه و آتش بس موافقت نمودم…»[ صحیفه امام، ج 21، ص 92.].

به نظر می رسد تعابیری مانند «مصلحت بقای انقلاب» و «توان و تکلیف جنگ» به خوبی بیانگر انگیزه اصلی امام راحل(رحمت الله علیه) از قبول قطع نامه می باشد.

البته اقدام خالصانه حضرت امام(رحمت الله علیه) هم در کوتاه مدت و هم در دراز مدت شرایط را به نفع نظام اسلامی رقم زد؛ زیرا این موضوع ناگهانی که به هیچ مورد انتظار دشمنان نبود، یکباره دشمن را به موضع انفعالی کشاند و رژیم صدام درحالی که از «ماشین جنگی» برتر و حمایت همه جانبه بین المللی برخوردار بود، بعد از قبول قطع نامه از سوی ایران، به گمان وجود ضعف و اختلاف در ایران، حمله ای را به سوی اهواز تدارک دید، اما با حضور گسترده و بی نظیر مردم در جبهه ها، پس از نبردی یک ماهه شکست را پذیرفت و به قبول قطع نامه گردن نهاد و از سوی دیگر باعث شد تا شعار صلح طلبی را از دست دشمنان بگیرد و آنان را کاملاً خلع سلاح نماید. و با حمله عراق به کویت و شکل گیری ائتلاف بین المللی علیه عراق، حقانیت ایران در جنگ تحمیلی برای همگان آشکار و دولت عراق به عنوان متجاوز شناخته شد.[ برای کسب اطلاعات بیشتر ر.ک:

الف. تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی، علی اکبر ولایتی،

ب. آغاز تا پایان، سیری در جنگ ایران و عراق، محمد درودیان، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه،

ج. پاسخ به ابهامات، علیرضا لطف الله زادگان، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1379.]