فرهنگ جهادی

فرهنگ و مدیریت جهادی برخاسته از اندیشه و باورهای مذهبی و ایمانی افراد انقلابی و با الهام از آموزه های حیات بخش اسلام می باشد که در عصر حاضر سیره و اندیشه حضرت امام(رحمت الله علیه) از نمادهای اصلی چنین فرهنگ و مدیریتی است. ازاین رو شناخت این تفکر به ما کمک خواهد کرد که با فرهنگ جهادی، انقلاب و نظام اسلامی از گردنه های سخت به سلامت عبور نماید و نظام مقدس جمهوری اسلامی را به اهداف مبارکش برساند.

شاخصه های روحیه جهادی در آیات و روایات[ اسماعیل پورمنصور، شاخصه های مدیریت جهادی از دیدگاه قرآن، روزنامه کیهان، 20 فروردین 1393.]

1. ایمان و اخلاص: از جمله مهم ترین شاخص های روحیه جهادی ایمان و اخلاص است. خداوند در آیاتی توفیق بر جهاد خالصانه و به دور از هرگونه ترس از سرزنش گران را جلوه فضل الهی دانسته است. این بدان معناست که هر کسی به این روحیه دست نمی یابد، مگر این که از ایمان و اخلاص بهره برده باشد.[ آل عمران، آیات 173 و 174؛ مائده، آیه 54؛ ممتحنه، آیه 1.]

2. اتحاد و وحدت: از دیگر عناصر و شاخص های روحیه جهادی می توان به اتحاد، وحدت وهمدلی میان اقشارجامعه اشاره کرد. خداوند در آیات متعددی به این شاخص اشاره کرده و بر لزوم اتّحاد و پرهیز از نزاع در عرصه جهاد با دشمن تأکید نموده است[ آل عمران، آیه152 ؛ انفال، آیات45 و 46 .].

3. احسان و ایثار: از دیگر شاخص های روحیه جهادی احسان و ایثار است. این که شخص از حق و حقوق خود بگذرد و مردم و دیگران را مقدم دارد.[ بقره (2)، آیه 195.]

4. استغفار از اسراف: انسان در موقعیت هایی چون قدرت و ثروت گرایش به اسراف می یابد. لذا باید همواره خود را در پناه خدا قرار داده و از هر گونه اسراف و خطا استغفار کند. خداوند در قرآن، آمرزش خواهی از گناه و اسراف در کار ها را از شاخص های جهاد و روحیه جهادی دانسته است.[ آل عمران (3)، آیه 174.]

5. پرهیز از سُستی: این که انسان اهل مقاومت، استقامت و صبر باشد و کاهلی نکند، از واژه جهاد که از جهد به معنای مشقّت و تلاش بی وقفه و مستمر است به دست می آید. البته خداوند برضرورت پرهیز مجاهدان اسلام، از سُستی در تعقیب دشمنان و امور دیگر تأکید کرده است.[ نساء (4)، آیه 104؛ انفال(5)، آیات 45 و 46 .]

6. نظم: از دیگر شاخص های روحیه جهادی نظم در امور است. خداوند در آیه 4 سوره صف می فرماید که نظم نیرو ها در میدان جهاد، از شاخص های پسندیده و ارزشمند در تحقق روحیه جهادی است.

7. پرهیز از غرور و عُجب: قدرت و ثروت و موقعیت جدید موجب می شود که انسان دچار عجب و غرور شود و زمینه برای اشتباه و خطا فراهم گردد. خداوند در آیه 47 سوره انفال از رهسپار شدن به جبهه های نبرد، با سرمستی و غرور نهی کرده است. این عامل در هر حوزه دیگری که مرتبط به جهاد است می تواند تأثیرات منفی و مخربی به جا گذارد.

8. توکل: خداوند بار ها بر اصل توکل تأکید کرده و حتی به پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) سفارش کرده که در هنگام عزم بر انجام کاری اصل توکّل را فراموش نکند؛ زیرا این خداوند است که برای اسباب، آثار قرار می دهد و مشیّت اوست که تأثیرات را رقم می زند.[ آل عمران (3)، آیه 159.] همین مسئله درخصوص جهاد نیز به عنوان یک شاخص مورد تأکید قرآن در آیه51 سوره توبه قرار گرفته است.

9. ذکر بسیار خدا: از شاخص های مهم دیگر روحیه جهادی این است که انسان همواره خدا را در یاد داشته و خود را در محضر خدا ببیند. چنین حالتی موجب می شود که هرگز کار را در گستره کوچک دنیا و برآورد نیازهای مردم نبیند، بلکه یک انگیزه قوی و آسمانی و بلندتری او را هدایت و تقویت کند.[ انفال (8)، آیه 45.]

عناصر اساسی فرهنگ جهادی

فرهنگ جهادی بر سه عنصر کلی و اساسی استوار است که بدون این عناصر شاکله وجودی آن از میان می رود. این عناصر عبارتند از:

یکم. حفظ ارزش های مقدس اسلام ناب محمدی اسلامی: به فرموده امام راحل:

«غرب و در رأس آن آمریکای جهان خوار و شرق در رأس آن شوروی جنایت کار را به خاک مذلّت خواهد نشاند. اسلامی که پرچمداران آن پابرهنگان و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن ملحدان و کافران و سرمایه داران و پول پرستانند. اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه قدرتمندان بازیگر و مقدس نمایان بی هنرند.»[ صحیفه امام، ج 21، ص 204.]

شاخصه اصلی فرهنگ جهادی اسلام ناب محمدی است و به لحاظ همین ویژگی است که حضرت امام خطاب به حاملان این فرهنگ می فرماید:

«فرزندان عزیز جهادی ام! به تنها چیزی که باید فکر کنید به استواری پایه های اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) است.»[ همان، ج 21، ص 205.]

دوم. محبت شدید به امام و ولایت: به گونه ای که در فرهنگ جهادی اطاعت از امام و ولایت موج می زند و چنان شور و نشاطی در وجود جهادگران ایجاد می کند که چون رایحه دل انگیزی شیفتگانش را مجذوب خود می نماید و هر مسیر پُرخطری را به جان می پذیرند. از سازندگی روستاها و سنگر سازی دفاع مقدس و بازسازی مناطق جنگ زده گرفته تا سایر عرصه های علمی، اقتصادی، فناوری و مدیرتی، گام های مستحکم و سازنده آنان پابرجاست.

به راستی که تعبیر دل نشین «از تو به یک اشاره، از ما به سر دویدن» مصداق بارز چنین فرهنگی است. چنان که رهبر معظم انقلاب نیز بر این نکته تصریح فرموده اند که جهادگران عاشق امام اند و رگ جانشان به امام وصل است. به همین علت بود که حضرت امام از همان ابتدا نماینده ای از سوی خود در میان جهادگران تعیین کردند که نقش اساسی در برقراری ارتباط متقابل و استحکام و استقرار فرهنگ جهادی ایفا نموده است.

سوم. عشق به خدمت گزاری خالصانه؛ بدون شک شیفتگی به اسلام ناب و ولایت، بستر ساز عشق دیگری است که همان «خدمتگزاری به مردم» می باشد. در فرهنگ جهادی، کار نه فقط یک وظیفه صرف اداری، بلکه امری مقدس شمرده می شود. در حقیقت فلسفه اجرایی همه سیاست ها، طرح ها، برنامه ها و پروژه های سازمانی در فرهنگ جهادی خدمت خالصانه و صادقانه به مردم به ویژه محرومان و مستمندان است. به همین سبب در فرهنگ جهادی خدمت خالصانه به بندگان خدا و رفع مشکلات آنان و تأمین نیازهای اساسی شان عبادت محسوب می گردد.

به راستی چه زیبا امام بزرگوار در آخرین پیام خود عنصر خدمت گزاری جهادگران را توصیف کرده است:

«عشق جهاد در خدمت به اسلام و مردم چشم دل عشاق خدمت به دین و مردم را روشن نموده است. شجاعت دلیرمردان و شیرزنان جهادی مان در جهادمان علیه کفر و بیداد زبان زد خاص و عام است. وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد، جنگ و صلح، بزرگ و کوچک، فقیر و غنی این مرز و بوم را فراگرفته است.»[ صحیفه امام، ج 21، ص 204.]

جهت گیری های بنیادی فرهنگ جهادی

براساس رهنمودهای حضرت امام دو جهت گیری اساسی برای فرهنگ جهادی وجود دارد که جهادگران می بایست همه فعالیت ها و برنامه های خود را معطوف به آن دو نمایند.

1. جهت گیری اعتقادی: در عرصه اعتقادی فرهنگ جهاد در مسیر استوار کردن و ترویج و تحکیم اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) پیش می رود. تا آنجا که حضرت امام خطاب به فرزندان جهادی خود می فرمایند به تنها چیزی که باید فکر کنید استواری پایه های اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله و سلم) است.

به همین علت امام بزرگوار بارها جهاد گران را توصیه به خودسازی و اخلاص در کارها و جهاد با نفس و پرهیز از انحراف نموده اند. بنابراین جهت گیری اعتقادی مهم ترین نوع جهت گیری در فرهنگ جهادی است و معیار اصلی سنجش ارزشی بودن و قداست فعالیت ها و هر نوع رفتار سازمانی به حساب می آید.

2. استقلال واقعی: حضرت امام همواره بر بریدن رگه های وابستگی به خارج و خودکفایی و استقلال کشور تأکید می فرمود. در حقیقت امام راحل سمت و سوی همه سیاست ها و برنامه های فرهنگ جهادی را از بُعد اجرایی تنها و تنها نیل به خودکفایی و استقلال می داند نه چیز دیگر. چنان که در آخرین پیام خود خطاب به جهادگران فرموده اند:

«امیدوارم از سیاست صخره های سخت «نه شرقی، نه غربی جمهوری اسلامی» عبور کنید که اگر ایران را بر پایه استقلال واقعی پایه ریزی نکنیم، هیچ کاری نکرده ایم»[ صحیفه امام، ج21، ص 205.].

بایسته های فرهنگ جهادی

بی تردید جهادگران یا حاملان فرهنگ جهادی تنها با تمسّک به این بایسته ها می توانند هم بر توفیقات اعتقادی خود یعنی استواری پایه های اسلام ناب محمدی بیفزایند و هم توفیقات اجرایی خود را که نیل به استقلال و خودکفایی است افزایش دهند. برخی از این بایسته ها از منظر امام(رحمت الله علیه) عبارتند از:

1. توجه داشتن به خدا و اخلاص در کارها،

2. خودسازی و جهاد با نفس یا جهاد اکبر در کنار تلاش و سازندگی،

3. پرهیز از انحراف تخریب شلوغ کاری و امور خلاف مصلحت اسلام و انقلاب،

4. داشتن روحیه اخوت اسلامی و عزم ملی برای پیشبرد کارها،

5. رعایت قانون و انجام وظیفه،

6. تلاش بی وقفه و مستمر در کارها،

7. داشتن روحیه گذشت ایثار و فداکاری،

8. سنگرساز بی سنگر بودن در عرصه جنگ و دفاع (متناسب با شرایط و در عرصه های گوناگون)،

9. اشتیاق خدمت به اسلام و مسلمین به خصوص محرومان جامعه،

10. داشتن روحیه شجاعت و دلیری در انجام کارها،

11. تلاش و پیکار بر علیه فقر و تنگدستی و رذالت و ذلت،

12. کوشش برای نیل به آزادی واستقلال و خودکفایی واقعی به ویژه در بخش کشاورزی،

13. داشتن روحیه شور و نشاط اسلامی در کارها،

14. آشنایی با علوم جدیدی که برای خدمت به مردم و آبادانی مملکت مفید است،

15. اعتقاد به اولویت کشاورزی در توسعه کشور،

16. الگو و نمونه شدن جهادگران برای سایر جوانان مسلمان و متعهد،

17. انجام بیشترین خدمات با کمترین امکانات (خدمت بیشتر توام با صرفه جویی در بیت المال)،

18. اطلاع رسانی اقدامات ارزنده فرهنگی و عمرانی از طریق صدا و سیما،

19. بهره مندی از جمیع عوامل تأثیرگذار از جمله رسانه ها و نفوذ روحانیون برای جلب توجه و اعتماد مردم،

20. تقویت روح ایمان در میان مخاطبان،

21. اجتناب از دلسردی به ویژه هنگام بروز کسری بودجه یا مشکلات تحمیلی،

22. نجات مظلومین از ظلم و گرفتاری،

23. کوشش جهت انجام کارهای بسیار خوب و عالی برای اسلام و مسلمین،

24. عبادت شمردن خدمت به مستمندان و محرومان جامعه.

نباید تردید به خود راه داد که بازگشت به فرهنگ جهادی ضرورتی است انکارناپذیر به طوری که بارها این مهم توسط رهبر معظم انقلاب نیز مورد تأکید قرار گرفته است. چنان که معظم له ضمن یادآوری این نکته که «آنچه انقلاب اسلامی به مردم ما داد فرهنگ جهادی بود. فرهنگ جهادی در همه صحنه ها و عرصه ها به کار می آید» تأکید نمودند که؛

«ما این روحیه را باید حفظ کنیم. این روحیه با کارعلمی و نظم تشکیلاتی هیچ منافاتی ندارد بلکه اتفاقاً کار علمی را هم همین روحیه جهادی بهتر می کند… آن جایی که حرکت و روح جهادی وجود دارد انسان در ایمان، آرمان و خدمت به دیگران حل می شود و خود را فراموش می کند. این روحیه را باید در جامعه تقویت کرد.»[ غلامرضا خارکوهی، فرهنگ جهادی در اندیشه امام خمینی، پایگاه اطلاع رسانی تحلیلی راسخون.]