ظهور و رد توبه

پاسخ کوتاه:
زمان فرا رسیدن مرگ به عبارتی وقت وجدان سختی عذاب و دیدن باطن اعمال خود است. امکان توبه یا انجام هر تکلیف مقدور نیست.چنین توبه ای از روی اضطرار و غیر قابل مقایسه با توبه اختیاری است. عالمانه و عامدانه گناه و خطا را تا آخرین لحظه ممکن ادامه دادن است. اتمام حجت امام عصر ارواحنا فداه در چنین شخصی اثرنداشته و افعال زشت خود را تکرار خواهد نمود.

آیات قرآنی در موضوع توبه و شرایط پذیرش آن توسط مفسرین گرانقدر با دیدگاهها و دسته بندیهای متعدد و بسیار مفصل تبیین و روشن شده است. یک بخش از این آیات شریفه مربوط به شرایط پذیرش توبه است. مانند:سوره مبارکه نساء ، آیات شریفه 18 و 17:
«إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلىَ اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بجِهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ فَأُوْلَئکَ یَتُوبُ اللَّهُ عَلَیهْمْ وَ کاَنَ اللَّهُ عَلِیمًا حَکِیمًا * وَ لَیْسَتِ التَّوْبَةُ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السَّیِّاتِ حَتىَّ إِذَا حَضرَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ إِنىّ ِ تُبْتُ الْانَ وَ لَا الَّذِینَ یَمُوتُونَ وَ هُمْ کُفَّارٌ أُوْلَئکَ أَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا»؛‌
سوره مبارکه غافر ، آیات شریفه 84 و 85 :
«فَلَمَّا رَأَوْاْ بَأْسَنَا قَالُواْ ءَامَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَ کَفَرْنَا بِمَا کُنَّا بِهِ مُشْرِکِینَ * فَلَمْ یَکُ یَنفَعُهُمْ إِیمَانهُمْ لَمَّا رَأَوْاْ بَأْسَنَا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتىِ قَدْ خلت فىِ عِبَادِهِ وَ خَسِرَ هُنَالِکَ الْکَافِرُونَ »؛

مفاد این آیات شریفه به ما میفهماند توبه قبل از مرگ امکان قبول و پذیرش را دارد. از طرفی روشن است بعد از مرگ امکان انجام تکلیف برای ما وجود ندارد. بعد از مردن راهی برای انجام توبه نیست. زمان فرا رسیدن مرگ یا وقت احراز مرگ توسط ما به عبارتی زمان وجدان قدرت خدای قادر، وقت وجدان سختی عذاب متناسب عملکرد، وقت چشیدن و دیدن باطن اعمال، راهی برای عمل اختیاری وجود ندارد. حقیقت را با تمام وجود یافته و سختی عذاب را چشیده ایم. امکان انجام فعل اختیاری در آن شرایط هولناک دیدن و چشیدن باطن اعمال، در آن وقت امکان توبه برای ما مقدور نیست. در واقع امکان فعل اختیاری توبه را نداریم. چنین توبه ای از روی اضطرار و غیر قابل مقایسه با توبه اختیاری است. توبه برای افراد مرتکب گناه از روی نادانی بشرط توبه سریع است. توبه وقت مرگ یعنی عالمانه و عامدانه گناه و خطا را تا آخرین لحظه ممکن ادامه بدهیم. هر وقت بر ما احراز شد امکان گناه و خطا نداریم، مدعی توبه و برگشت به خوبیها و جبران بدیها بشویم. در این حالت توبه قابل پذیرش نیست. اگر چه نوعی عبادت و مستوجب درجه ای از پاداش باشد. وقت دیدن عذاب الهی، انجام گناه عامدانه و عالمانه وتوبه در وقت مرگ راهی برای پذیرش توبه وجود ندارد.
سوره مبارکه قمر ، آیه شریفه 5،
«حِکْمَةٌ بَالِغَةٌ فَمَا تُغْنِ النُّذُرُ،»؛
مفاد این آیه شریفه میرساند، اتمام حجت خدای متعال یا بی اثر بودن نصیحتها و موعظه ها را نمیتوان به واعظ یا مبلغ نسبت داد. شخصی که تمام اخبار گذشته و رهنمودهای پیامبران علیهم السلام و انذار و هشدارهای آنان، دیدن عظمت خلقت و شگفتیهای موجود در هستی را نادیده انگاشته و از دشمنی با خدای منان تاکنون یعنی تا رسیدن اتمام حجت خدای متعال دریغی ندارد، پس ازین هم از رفتارهای زشتش دست بردار نخواهد شد. فرصتهای مکرر سودی به حال او ندارد. وقتی اتمام حجت امام عصر ارواحنا فداه در او اثر ندارد و با آن وجود نازنین به دشمنی و ستیز برخواسته و افساد فی الارض را ادامه داده با دیدن قدرت امام عصر ارواحنا فداه متوقف شدنش به اصطلاح امروز نوعی تاکتیک برای فرار از تیغ عدالت و انتشار بیش از پیش فساد و تباهی روی زمین خواهد بود. فرصت دوباره به او دادن، برگشتنش به همان افساد فی الارض را در بر خواهد داشت. فرصت دوباره یعنی قبول توبه چنین شخصی، آزموده را آزمودن و خطایی بزرگ است. میتوان امر ظهور را به نزول عذاب و انسداد قدرت خطاکاران تشبیه نمود.

بررسی بیشتر:
تفسیر اهل بیت علیهم السلام
بحارالأنوار، ج3،