فلسفه فرزندآوری

باید توجه داشت، فرزندآوری نقش بسیاری در تقویت و استحکام خانواده دارد چراکه فرزند محصول مشترک زن و شوهر بوده و همچون ملاطی که در بین سنگ‌ها و آجرهای ساختمان قرار می‌گیرد، باعث استحکام روابط همسران و خانواده می‌شود. همچنین وجود فرزند باعث می‌شود که نقاط مشترک همسران افزایش یابد و خود همین مسئله لذت زندگی را دوچندان می‌کند و بر استحکام خانواده می‌افزاید؛ به همین خاطر در اسلام به فرزندآوری تأکید زیادی شده است.ازدواج عمدتاً به خاطر فرزندآوری و بقای نسل انسانی پدید آمده است. ازدواج تنها برای این نیست که زن و مرد را به هم پیوند دهد، بلکه مقصودی دیگر هم دارد و آن اینکه زندگی نوعی را با ایجاد پیوند صداقت و مواظبت میان پدر و مادر و فرزند تأمین کند. ازدواج پیش از داشتن فرزند قراردادی است برای آماده ساختن آسایش جسمانی متقابل همسران، ولی پس از فرزندآوری معنی حقیقی خود را به دست می‌آورد. فرزند مقام خود را در کل بالاتر می‌برد و مانند آبی است که به چای گیاهی می‌ریزند تا آن را تازه و شکفته گرداند. مرد در این حال وقتی به همسرش می‌نگرد عشقش تازه می‌گردد؛ این دیگر آن زن پیشین نیست؛ این زنی است که ذخایر و توانایی‌های تازه‌ای به دست آورده است.رنج و زحمت کار پس از فرزندآوری به شیرینی و گوارایی بدل می‌گردد و مانند کار کردن زنبورانی است که به دنبال شهد می‌گردند. خانه‌ای که تا آن‌وقت چهاردیواری و تختخوابی بیش نبود، جوانی از سر می‌گیرد و پر از خنده و نشاط می‌گردد. زن و مرد برای نخستین بار خود را کامل و تمام حس می‌کنند و برای استحکام بنیان خانواده بر تلاش‌هایشان می‌افزایند.اگر زن و شوهر تمایلی به فرزندآوری نداشته باشند؛ طبیعتاً استحکام خانواده مقداری تضعیف خواهد شد. بسیاری از مطالعات و تجربه‌های عینی نشان می‌دهند که تولید فرزند، به‌عنوان بارزترین محصول پیوند زناشویی، در تحکیم و تثبیت خانواده نقش ممتازی ایفا می‌کند و در مقابل، عقیم بودن و ناکامی در تولید فرزند، به‌ویژه در صورت اشتیاق وافر دو زوج و وجود حساسیت‌های محیطی مشوق، در بسیاری موارد فروغ مهر و صفا را در روابط زناشویی ضعیف و پیوندهای متقابل را سست می‌گرداند.به‌هرتقدیر، عدم تمایل به فرزندآوری و نیز ناکامی در تولید فرزند، نوعی ناخرسندی طبیعی را بر زوجین تحمیل می‌کند و خانواده را به‌رغم جاذبه‌های متعدد در معرض بی‌ثباتی قرار می‌دهد.
متأسفانه امروزه به خاطر تأخیر در سن ازدواج و نیز فاصله انداختن عمدی بین عروسی و فرزندآوری، تغییر در سبک زندگی مردم، الگوی مصرف خانواده و… سبب بروز مشکلاتی در فرزندآوری زوج‌های جوان شده است به‌طوری‌که امروز نرخ ناباروری افزایش چشمگیری پیدا کرده است.
متأسفانه در کشورمان زوج‌هایی هستند تا چندین و چند سال بعد از ازدواج هنوز از نعمت فرزند بی‌بهره هستند. این افراد مشکلی خاصی ازلحاظ پزشکی ندارند و علت بی‌فرزندی آنها خودخواهی و راحت‌طلبی خود آنهاست که دوست ندارند به‌ظاهر آزادی و رفاهشان از آنها گرفته شود. این مسئله به نظر رهبری فرزانه «تأخیر در بچه‌دارشدن ناشکری است و عواقب بدی به همراه خواهد داشت»؛ همان‌طور که بارها مشاهده است که برخی ازاین‌گونه زوج‌های به خاطر افزایش سن و بروز بیماری‌ها و… بعداً در فرزندآوری دچار مشکل می‌شوند و برای همیشه از نعمت فرزند محروم می‌شوند.
به‌طورکلی در اسلام، فرزندآوری و فزونی جمعیت مسلمانان فی‌نفسه ارزشمند و امری مطلوب است. در روایات فرزندان در دنیا مایه زینت، (1) استعانت، قدرت و امداد (2) و در آخرت نیز مایة مباهات پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، (3) نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت (4)، یار و مددکار انسان (5)، سبب آمرزش و شفیع والدین در حیات اخروی (6)، معرفی شده است. این توصیه‌ها، به‌روشنی گویای ارزشمندی فرزندآوری و تکثیر نسل و فزونی جمعیت مسلمانان خصوصاً شیعیان است.
علاوه بر این، در اسلام سقط‌جنین، فرزندکشی و جلوگیری از بارداری نکوهش شده است. در قرآن کریم فرزندکشی و امتناع از فرزنددار شدن، به دلیل ترس از فقر مورد نکوهش قرار گرفته است. (7) این امر دلیل روشنی بر تقبیح و نکوهش کنترل موالید و سقط‌جنین و یا جلوگیری از بارداری است. همچنین روایاتی به‌صراحت بیان می‌کنند که ترس از رسیدن رزق و روزی، نباید مانع از ازدواج و فرزندآوری شود؛ (8) زیرا خداوند روزی همگان را ضمانت کرده است.
در فرهنگ دینی و قرآنی، فرزندآوری و بچه‌دار شدن آن‌قدر اهمیت دارد که انبیاء و اولیای الهی برای بچه‌دار شدن دست به دعا می‌داشتند و از خداوند رحمان بارها طلب فرزند می‌کردند.
«فَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوب». (9) دعای حضرت زکریا (علیه‌السلام): «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ». (10)
بچه را باید از خدا خواست و برخی پیامبران که بچه نداشتند از خدا می‌خواستند و دعا می‌کردند. اولاد و نسل چیزی است که پیامبران و اولیای خدا هم به خاطر آن به‌زانو درمی‌آمدند.
بعد قرآن می‌گوید: «وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا» (11)؛ یعنی نه هر بچه‌ای، بلکه بچه‌ای می‌خواهم که مورد رضایت تو باشد یا داریم که می‌گوید: «وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیَّتی» (12)؛ یعنی بچه و ذریة اصلاح‌شده، می‌خواهم.
در روایتی آمده است: یک روز حسن بصری که در دوران امام سجاد (علیه‌السلام) می‌زیست، می‌گفت: بچه چیز نحسی است برای اینکه زنده‌اش بار و زحمت است و مرگش غصه و ناراحتی است. امام زین‌العابدین (علیه‌السلام) این مطلب را شنیدند و فرمودند: خوب این نظر، نظر حسن بصری است. «کَذَبَ وَ اللَّهِ نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ فَدَعَّاءٌ حَاضِرٌ وَ إِنْ مَاتَ فَشَفِیعٌ سَابِقٌ» (13)؛ «به خدا قسم دروغ می‌گوید، فرزند چیز خوبی است؛ زنده باشد یک دعایی است و اگر بمیرد و از دنیا برود روز قیامت پدر و مادرش را شفاعت می‌کند».
از نظر قرآن و اسلام، ازدواج نوعی عبادت محسوب می‌گردد و بچه که ثمره ازدواج است ذخیرة قیامت برای پدر و مادر معرفی‌شده است. بچه نشانة سعادت انسان و تحفه و هدیة الهی است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مِیرَاثُ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ یَسْتَغْفِرُ لَهُ» (14)؛ «ارث خداوند به بنده مؤمنش، فرزند صالحی است که برای وی استغفار کند». ارثی که خدا به انسان مؤمن می‌دهد بچه خوب است. بچة خوب ارث خداست. همان‌طور که پدر برای بچه‌اش ارث می‌گذارد و مادر برای دخترش، خدا می‌گوید: من برای شما ارث گذاشته‌ام، ارث خدا اولاد صالح است.
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ» (15)؛ «از سعادت انسان این است که بچة نیکو داشته باشد. آن حضرت باز می‌فرماید: «الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَیْنَ عِبَادِه» (16)؛ «بچة خوب لطفی است، گلی است که خدا به بندة خوبش می‌دهد». امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌خواست برای کسی دعا کند، فرمود: «اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً یَکُونُ لَهُ عَضُداً» (17)؛ «خدایا به او بچه‌ای روزی کن که بازوی زندگی‌اش باشد».
فرزند سبب ازدیاد روزی و موجب خیروبرکت برای پدر و مادر است؛ روزی حضرت عیسی (علیه‌السلام) از کنار قبری می‌گذشت، دید که صاحب قبر عذاب می‌شود. از جانب خدا پیام آمد که ما عذاب را از او برداشتیم. پرسید: چرا عذاب را برداشتید؟ پیام آمد: این فردی که در قبر است به خاطر عمل زشتش در عالم برزخ عذاب می‌شد ولی او بچه‌ای داشت که او به یتیمی کمک کرد و جاده‌ای را صاف کرد جایی را روشن کرد و محلی را تمیز کرد و ما به همین خاطر عذاب را از پدرش برداشتیم. پس معلوم می‌شود که صدقات و کارهای خیری که بچه انسان انجام می‌دهد، باعث برداشته شدن عذاب از پدر و مادر او می‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنِّی کُنْتُ زَاهِداً فِی الْوَلَدِ حَتَّى وَقَفْتُ بِعَرَفَةَ فَإِذَا إِلَى جَنْبِی غُلَامٌ شَابٌّ یَدْعُو وَ یَبْکِی وَ یَقُولُ یَا رَبِّ وَالِدَیَّ وَالِدَیَّ فَرَغَّبَنِی فِی الْوَلَدِ حِینَ سَمِعْتُ ذَلِکَ» (18)؛ «من علاقه‌ای به داشتن فرزند نداشتم تا اینکه روزی در عرفه جوانی را در کنار خود دیدم که دعا می‌کرد و می‌گریست و می‌گفت: خدایا! پدر و مادرم، پدر و مادرم. از آن موقع که این را شنیدم به داشتن فرزند علاقه‌مند شدم».
با توجه به آنچه گذشت، فرزندآوری یکی از نعمات الهی است که زنده و مرده‌اش برکات و ارزش زیادی در زندگی انسان دارد.
پی‌نوشت‌ها:
1. «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَالْبَاقِیاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیرٌ أَمَلًا» (کهف، آیه 46).
2. «وَیمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا» (نوح، آیه 12).
3. «أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ- یوْمَ الْقِیامَةِ حَتَّى بِالسِّقْطِ…» (کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج5، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1375، ص334).
4. «الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَینَ عِبَادِه » (کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج6، ص2).
5. «وَیمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا» (نوح، آیه 12).
6. «أَوْلَادَ الْمُسْلِمِینَ مَوْسُومُونَ عِنْدَ اللَّهِ شَافِعٌ وَ مُشَفَّعٌ …» (حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، قم : مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام، 1409ق، ج21، ص355).
7. «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیاکُمْ، إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً» (اسراء، آیه31).
8. «کتبت إلى أبی الحسن (ع): إنّی اجتنبت طلب الولد منذ خمس سنین، و ذلک أنّ أهلی کرهت ذلک، و قالت: إنّه یشتدّ علَی تربیتهم لقلّة الشی ء، فما ترى؟ فکتب (ع) إلَی: «اطلب الولد، فإنّ اللّه یرزقهم»؛ (حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، قم : مؤسسة آل‌البیت علیهم‌السلام، 1409ق، ج21، ص355).
9. مریم(19)، آیه 5 و 6.
10. آل‌عمران(3)، آیه 38.
11. مریم(19)، آیه 6.
12. احقاف(46)، آیه 15.
13. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالأنوار، بیروت : دار إحیاء التراث العربی، 1403ق، ج79، ص132.
14. شیخ صدوق، ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، قم : دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق ، ج3، ص481.
15. بحارالأنوار، ج100، ص86.
16. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام، 1409 ق، ج 21، ص 358.
17. بحارالأنوار، ج51، ص162.
18. وسائل الشیعة، ج21، ص355.