انواع صورت در قیامت

پاسخ کوتاه:
ظواهرآیات و روایات حاکی از زنده شدن انسان در قیامت به شکل دنیوی است. جسم در برزخ نوعی تعلّق به عالم مادّه دارد. از دنیا حسنات یا سیئات اعمال خود را دریافت می دارد. قیامت، بساط دنیا برچیده و برزخی نیست. صُوَرِ اصلی اهل آخرت به طور کلّی بریکی از چهار قسم کلّی عقل، شهوت، وهم یا غضب خواهد بود.

ظواهر آیات و روایات حاکی از آن است که در قیامت انسان به شکل جسم دنیوی زنده می شود. زنده شدن مردگان و خروج آن ها از قبرهایشان در آیات بسیاری از قرآن کریم بیان شده است، یک سوم آیات قرآن مربوط به معاد است. علامه طباطبائی مجموع آیات معاد را حدود دو هزاردانسته است.
برخى از آیات معاد:
الف) . در آیه 68 سوره زمر مى فرماید: وَ نُفِخَ فِى الصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِى السَّموتِ وَ مَنْ فِى الأَرْضِ إلاّ مَنْ شآءَ اللّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیه أُخْرَى فَإِذاهُمْ قِیامٌ یَنْظُرُونَ; و در «صور» دمیده مى شود، پس همه کسانى که در آسمان ها و زمینند مى میرند، مگر کسانى که خدا بخواهد، سپس بار دیگر در «صور» دمیده مى شود، ناگهان همگى به پا مى خیزند و در انتظار -حساب و جزا- هستند.از این آیه و آیات دیگر استفاده مى شود که براى مردن و زنده شدن انسان ها، دوبار در «صور» (شیپور)، دمیده مى شود: یک بار در پایان دنیا که همه خلایق مى میرند و بار دیگر در آستانه رستاخیز که همه مردگان به نواختن آن زنده مى شوند.
ب) . قرآن کریم مى فرماید: (کَما بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ); -بدانید- همان گونه که در آغاز شما را آفرید بار دیگر در رستاخیزباز مى گردید.
ج) . خداوند متعال در قرآن مجید صحنه هاى واقعى از چگونگى زنده شدن مردگان را براى ما بیان فرموده اند. (1)،
توضیح بیشتر:
– جسم مادّی یعنی جسمی که مقیّد و محدود به مادّه شده و به همین سبب، متحرّک (تدریجی الوجود) و زماندار شده است.
– جسم مثالی (برزخی) حرکت فلسفی ندارد، لذا زماندار هم نیست. جسم برزخی می تواند عالم مادّه را مشاهده کند و در عالم مادّه کار انجام دهد، البته اگر از جانب خدای متعال اذن داشته باشد.
– جسم اخروی همان جسم برزخی بدون هرتعلّقی به عالم مادّه است. (2)،
– طبق آیات و روایات و تصریح و تفسیر حکما و عرفا نیز صورت اخروی انسان ، متناسب با اعتقادات ، خلقیّات و نیّات و اعمال او خواهد بود.(3)،
– اصناف کلّی اهل بهشت که صورت انسانی دارند ، هشت است. اصناف کلّی اهل جهنّم که صورت غیر انسانی دارند ، هفت است. امّا تعداد صور افراد هر دو گروه ، به تعداد تمام انسانها و بلکه بیش از آن است.
– برخی از اهل جهنّم به کلّی پشت به خدا نموده اند. چهره هاشان ، بر خلاف اهل بهشت سیاه و نامه اعمالشان را از پشت دریافت می کنند.
– برخی از اهل جهنّم پشت به خدا و در مسیر عکس تلاش وافر داشته بر ضدّ خدا اقدام می نمودند. وجودشان پشت به خدا بلکه وارونه و منکوس نیز می باشد.
– در آخرت گروهای فراوانی به صورتهای بسیار متنوّع محشور و شمار آنها شاید بیش از اصناف شیاطین و حیوانات است.
-فهم اینکه صاحب هر گناهی به کدام صورت نمودار خواهد شد، حقیقتاً دشوار است. اطّلاع دقیق از تعداد یا ویژگیهای حیوانات همینطور تطبیق و تناسب رفتار هر انسان با کدام موجود خارج از توان ماست. مگر مواردی که در شرع مقدس یاد شده است.
بطور نمونه:
1ـ « مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوها کَمَثَلِ الْحِمارِ یَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ ـــ کسانى که مکلف به تورات شدند ولى حق آن را ادا نکردند، مانند الاغی هستند که کتابهایى حمل مى کند، گروهى که آیات خدا را انکار کردند مثال بدى دارند، و خداوند قوم ستمگر را هدایت نمى کند.» (4)،
از این آیه ی شریفه می توان چنین استفاده نمود که صورت باطنی عالمان بی عمل یا عالمانی که تنها به ظواهر کتب آسمانی قناعت نموده و در آیات آن تفکّر نکرده و عملشان سطحی و جاهلانه است ؛ همچون الاغ می باشند. و آخرت نیز ظرف ظهور باطن هاست.
2ـ « وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذی آتَیْناهُ آیاتِنا فَانْسَلَخَ مِنْها فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطانُ فَکانَ مِنَ الْغاوینَ ؛ وَ لَوْ شِئْنا لَرَفَعْناهُ بِها وَ لکِنَّهُ أَخْلَدَ إِلَى الْأَرْضِ وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ الْکَلْبِ إِنْ تَحْمِلْ عَلَیْهِ یَلْهَثْ أَوْ تَتْرُکْهُ یَلْهَثْ ذلِکَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذینَ کَذَّبُوا بِآیاتِنا فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ ــــــ و بر آنها بخوان سرگذشت آن کس را که آیات خود را به او دادیم؛ ولى(سرانجام) خود را از آن تهى ساخت و شیطان در پى او افتاد، و از گمراهان شد ؛ و اگر مى خواستیم، (مقام) او را با این آیات بالا مى بردیم؛ لکن او به زمین چسبید ، و از هواى نفس پیروى کرد. مثل او همچون سگ است که اگر به او حمله کنى، دهانش را باز، و زبانش را برون مى آورد، و اگر او را به حال خود واگذارى، باز همین کار را مى کند؛ این مثل گروهى است که آیات ما را تکذیب کردند؛ این داستانها را(براى آنها) بازگو کن، شاید بیندیشند!» (5)،
از این آیه شریفه نیز می توان استفاده نمود که صورت مثالی افرادی که حقیقت را فهمیده ولی باز از آن رویگردان می شوند مانند سگ می باشد.
3ـ وَ اقْصِدْ فی مَشْیِکَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمیر ـــــ (پسرم!) در راه رفتن، اعتدال را رعایت کن؛ از صداى خود بکاه(و هرگز فریاد مزن) که زشت ترین صداها صداى خران است.» (6)، از این آیه شریفه نیز شاید بتوان استفاده نمود که جناب لقمان علیه السلام صورت مثالی انسانی را که هنگام سخن گفتن فریاد می زند ، به شکل الاغ در حال صدا کردن می بیند.
4ـ از براء بن عازب روایت شده که معاذ بن جبل نزدیک رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله در منزل ابو ایّوب انصارى نشسته بود پس معاذ گفت یا رسول اللَّه آیا قول خداى تعالى که میفرماید: «یَوْمَ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ فَتَأْتُونَ أَفْواجاً» را دیده اى؟ پس پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: اى معاذ از امر بزرگى سؤال کردى آن گاه چشمان مبارکش را فرو بست سپس فرمود: ده طائفه از امّت من به طور پراکنده محشور می شوند. خداوند آنها را از میان مسلمین، مشخّص فرموده و صورت بعضى از آنها به شکل میمون و بوزینه و برخى را به صورت خوک و بعضى هیکلشان منکوس و وارونه است پاهایشان بالا و صورتشان پائین آنگاه به صورتشان بر روى زمین کشیده می شوند ؛ و بعضى از آنها نابینایند و رفت و آمد می کنند و بعضى کر و گنگ هستند ؛ و بعضى زبان هاى خود را می جوند پس چرک از دهانشان جارى می شود که اهل محشر از بوى گند آن ناراحت می شوند ؛ و بعضى دست و پایشان بریده و بعضى از ایشان، بر شاخه هایى از آتش آویزانند ؛ و بعضى از آنها عفونتشان از مردار گندیده بدتر است ؛ و بعضى از ایشان به لباسهایى از مس گداخته شده در آتش که چسبیده به بدنشان است ملبوسند. امّا آنهایى که به صورت میمون هستند آنها سخن چینان از مردمند.
و امّا آنهایى که بر صورت خوکند ، پس آنها حرام خوارنند که از راه حرام کسب می کنند ؛ و امّا آنها که وارونه اند آنها ربا خورانند. و نابینایان قاضیانی هستند که در حکمشان ستم می کنند ؛ و کر و لالها افرادى هستند که به اعمال خود مغرورند و آنهایى که زبان خود را می جوند دانشمندانى هستند که به علمشان عمل نکرده اند و نیز قاضى هایى هستند که اعمالشان مخالف گفتارشان بوده ؛ و دست و پا بریده آنهایى هستند که همسایگان را اذیّت می کردند و دار آویختگان بر شاخه هاى آتش افرادی هستند که در میان مردم و حکومت (حکومت طاغوت) سعایت کرده (و پرونده سازى نموده و مردم را به زندان و تبعید و اعدام مبتلاء می نمودند) ؛ و آنهایى که عفونتشان از مردار بدتر است افرادی هستند که از شهوات و لذّتهاى حرام کامیاب می شدند و حقوق مالى خدا را (از زکاة و خمس و …) نمى پرداختند ؛ و آنهایى که لباسشان از مس گداخته در آتش است آنها اهل کبر و مفاخرت می باشند.»(7)،
5ـ امام صادق علیه السلام فرمودند: « إِنَّ الْمُتَکَبِّرِینَ یُجْعَلُونَ فِی صُوَرِ الذَّرِّ یَتَوَطَّؤُهُمُ النَّاسُ حَتَّى یَفْرُغَ اللَّهُ مِنَ الْحِسَابِ ـــ همانا متکبّرین ، مانند مورچه قرار داده می شوند و مردم آنها را زیر پا له می کنند تا حساب مردم به دست خدا خاتمه یابد.» (8)
6ـ رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: « مَرَرْتُ لَیْلَةَ أُسْرِیَ بِی بِقَوْمٍ تُقْرَضُ شِفَاهُهُمْ بِمَقَارِیضَ مِنْ نَارٍ فَقُلْتُ مَنْ أَنْتُمْ قَالُوا کُنَّا نَأْمُرُ بِالْخَیْرِ وَ لَا نَأْتِیهِ وَ نَنْهَى عَنِ الشَّرِّ وَ نَأْتِیه ـــ شب معراج بر قومی گذشتم که لبانشان با قیچی های آتشین بریده می شد ؛ گفتم شما کیستید؟ گفتند: ما به خیر دعوت می نمودیم ولی خود به آن عمل نمی کردیم و از بدی نهی می کردیم ولی خود از آن اجتناب نمی نمودیم.» (9)،
تناسب وجودی درمسخ دنیوی نیز بین نیّات و درونیّات افراد و صورت مسخ شده آنها برقرار بوده است.
ــــــ
(1). آیت الله ناصر مکارم شیرازى، پیام قرآن، ج 5، ص 17.
(2). جسم در برزخ نوعی تعلّق به عالم مادّه دارد. از دنیا حسنات یا سیئات دریافت می کند. همین ارتباط گرفتن رنگ دنیایی برای جسم برزخی و غفلت ازآخرت را در پی دارد. در قیامت، بساط دنیا برچیده و برزخی نیست. (واسطه بودن بین عالم مادّه و عالم عقول مجرّده نیست.) بدن بخشی از عالم آخرت می شود. سطح ادراکش از امور نیز بالاتر و افزایش خواهد یافت.
(3). صور اصلی اهل آخرت به طور کلّی بریکی از چهار قسم کلّی عقل، شهوت، وهم و غضب خواهد بود.
(4). سوره مبارکه الجمعة/ آیه شریفه 5.
(5). سوره مبارکه الأعراف/ آیات شریفه 175 ، 176.
(6). سوره مبارکه لقمان/ آیه شریفه 19.
(7). ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن ، ج 26، ص 2239.
(8).بحار الأنوار ، ج 70 ،ص219.
(9). بحار الأنوار ، ج 69 ،ص224 .