(القاب امام کاظم (علیه السلام

برای امام کاظم(علیه السلام) در کتاب های تاریخ و سیره، القاب متعددی ذکر شده است که هر کدام به گوشه ای و جلوه ای از شخصیت با عظمت آن حضرت(علیه السلام) اشاره دارد. در اینجا نمونه ای از آن القاب و مشهورترین و شناخته شده ترینشان را یادآور می شویم و در ضمن، علت مُلقّب شدن امام(علیه السلام) به این القاب نیز مشخص می گردد.
این نکته را نباید نادیده گرفت که هرچند لقب دادن افراد در فرهنگ عرب نوعی احترام گذاشتن به اشخاص و نشانه تکریم و تعظیم محسوب می شده، اما درباره بعضی ائمه(علیه السلام) که در تقیه شدید زندگی می کردند و از هر جهت در مضیقه و تنگنا بودند، تنها این معنا مورد توجه نبوده است. بلکه بعضی از القاب و کُنیه های ایشان جنبه سیاسی و تقیه ای داشته و یاران و دوستان آن امام(علیه السلام) برای پنهان کاری و حفظ جهات امنیتی ارتباط خود با ایشان، به جای استفاده از نام ها و القاب مشهور، لقبی خاص را بین خود رواج می دادند و به کار می بردند. ازاین رو، می توان گفت که بعضی از القاب امام کاظم(علیه السلام) به همین جهت برای حضرت(علیه السلام) به کار برده می شده است و علاوه بر بُعد احترام و شخصیت شناسی، جنبه تقیه ای نیز داشته است.
بعضی از القاب امام کاظم(علیه السلام) عبارتند از:
«صابر»؛ به جهت شکیبایی ایشان در برابر انواع سختی ها و آزارهای دستگاه حکومت عباسی.
«زاهد»؛ به معنای درخشنده. چرا که امام(علیه السلام) چهره درخشان اخلاق و فضیلت و علم و عظمت و تداعی گر خورشید شخصیت جدّش رسول الله(صلی الله علیه و آله و سلم) بود.
«عبد صالح»؛ لقبی که راویان حدیث در رساندن سند روایت به امام کاظم(علیه السلام) از آن استفاده می کردند و این یکی از همان القابی است که هم به بُعد عبادی و طاعت و بندگی حضرت(علیه السلام) اشاره دارد و هم در شرایط تقیه به جای نام صریح امام(علیه السلام) می نشسته است.
«سید»؛ شاعر بلندآوازه عرب «ابوالفتح» امام کاظم(علیه السلام) را با لقب «سید» این گونه مدح و ستایش کرده است:
من بَرده آن سید و بزرگـــوار هستـــم هر جا که باشم، سلامم را به او برسان
و هرگاه برده چنین انسان شریفی باشم در واقع من آزادم و روزگار غلام من است[ اخبارالدول، ص 113.]
«امین»؛ این واژه با همه مفهوم و مضمون خود، تجسّم بخش شخصیت امام(علیه السلام) در تبلیغ و تبیین شریعت الهی و عمل به احکام و آموزه های دین اسلام است.[ حیاة الامام موسی بن جعفر، ج 2، ص 260.]
درباره دو لقب «کاظم» و «باب الحوائج» به جهت معروفیت و زبان زد بودنشان، به طور جداگانه و مفصل تر مطالبی را ذکر می کنیم:

به تمام معنا کاظم

پُرکاربردترین لقب امام هفتم ما شیعیان موسی بن جعفر(علیه السلام)، «کاظم» است که هم در کتب روایی و تاریخی، هم در بین عامه مردم شهرت و کاربرد بسیار دارد. کاظم در لغت یعنی کسی که خشم و عصبانیت خود را بروز نمی دهد و ساکت می ماند. لقب «کاظم» با این معنا، اگر از جهت اخلاقی و رفتار با مردم عادی به آن نگاه کنیم، نمی تواند از القاب خاص هفتمین امام(علیه السلام) به شمار آید و کسی بگوید که آن حضرت بیش از همه امامان(علیهم السلام) از مردم بدی و آزار دید و بیش از همه بردباری و صبر و تحمل پیشه کرد و کظم غیظ نمود. آری امام کاظم(علیه السلام) همچون اسلاف نیک روش خود، با مردم نرم خو و مهربان بود و در مقابل بدی هایی که از آنان می دید، به خشم نمی آمد و تندی و سرسختی از خود نشان نمی داد. اما شُهرت یافتن ایشان به «کاظم» بی شک فراتر از یک مفهوم و عمل محدود اخلاقی، گویای شرایط خاص دوران زندگی امام کاظم(علیه السلام) و گویای عکس العمل و رفتار خاصی است که وی در آن برهه از خود نشان داده است. واقعیت این است که زندگی موسی بن جعفر(علیه السلام)، یعنی امامت ایشان، در سخت ترین دوران ها آغاز گردید. پس از روزگار امام سجاد(علیه السلام) هیچ دورانی به سختی و بُغرنجی دوران امام کاظم(علیه السلام) نبود. حاکمیت هر صدا و حرکت اعتراضی را در هر گوشه از ممالک اسلامی به شدت سرکوب و خاموش می کرد و هیچ یک از مبارزان و شورشیان علوی و مرتبط با اهل بیت(علیهم السلام)، از آزار و شکنجه و قتل و آوارگی در امان نبودند. از کشته ها، پُشته ها ساخته می شد و امام موسی بن جعفر(علیه السلام) به عنوان بزرگ و پیشوای علوی ها، هدف اصلی همه فشارها و تهدیدها و قتل ها و اختناق ها بود. اما امام(علیه السلام) همه این تلخی ها و ناگواری ها را می دید، می چشید و خم به ابرو نمی آورد. مشکلات و مصائب و دشمنی ها نتوانست آن حضرت را از جاده حق و عدالت و اعتدال بیرون ببرد و به خشم و عصبانیت بی جا و رفتارهای غیرمنطقی وادار نماید. شاید بتوان گفت که بخشی از صفت کظم غیظ در وجود آن امام(علیه السلام) و سکوت ظاهری ایشان در قبال ظلم و بیداد خلفای جور، جلوه ای دیگر از سلوک تقیه آمیز وی در تعامل با شرایط تحمیلی از سوی دستگاه عباسی بود. هرچند که امام کاظم(علیه السلام) حتی با دشمنان و مخالفان خود نیز از سر خشم و نفرت و تلافی جویی برخورد نمی کرد و هرگز اهل انتقام گرفتن و در پی تشفّی خاطر خود نبود. بنابراین، امام(علیه السلام) به تمام معنا انسانی «کاظم» بود. هم در روابط اخلاقی و فردی، و هم در مواجهه با تنگناهای نفس گیر سیاسی.

دستگیر همگان

لقب «باب الحوائج» در میان عامه مردم، بیشترین شهرت و استعمال را دارد و ایشان معمولاً به هنگام توسل به امام موسی بن جعفر(علیه السلام)، وی را با تعبیر «یا باب الحوائج» مورد خطاب قرار می دهند و او را به فریادرسی می طلبند. همگان حتی خواص از اهل دانش و ایمان و فرزانگان به این امر مُعترف اند که هرگاه کسی در گرفتاری و مصیبت و اندوه خود به امام کاظم(علیه السلام) توجه نماید و به او متوسل گردد، به یقین خداوند گرفتاری اش را برطرف می سازد و اندوهش را می زداید و پناه بردن به بارگاه ملکوتی آن حضرت(علیه السلام)، مایه حاجت روایی و رفع دل نگرانی ها و اضطراب هاست. ابن شهرآشوب نقل می کند که در بغداد زنی را دیدند که سراسیمه می دوید. به او گفتند: کجا می روی؟ گفت: به زیارت قبر موسی بن جعفر(علیه السلام) تا از او بخواهم فرزند زندانی ام را نجات دهد. یکی از مخالفان، با تمسخر گفت: موسی بن جعفر، خود در زندان از دنیا رفت. زن دست به دعا برداشت و گفت: خداوندا! به حرمت آن کشته شده در زندان، قدرت خود را به من بنمایان. چیزی نگذشت که فرزند آن زن، آزاد شد و فرزند همان مرد که مسخره کرده بود، به کیفر رسید[ المناقب، ج 4، ص 305.].
باور به «باب الحوائج» بودن امام کاظم(علیه السلام)، یک باور عمیق و عمومی است که تا امروز نیز به قوت و حقانیت خود باقی مانده و در هر زمان، قضایا و کرامت های حضرت(علیه السلام)، آن را تأکید و تأیید نموده است. نه تنها شیعیان، که همه مسلمانان با گرایش های گوناگون، این امر را مسلّم دانست و بعضاً تجربیاتی در این زمینه از آنان نقل شده است. ابوعلی خلال، پیشوا و رهبر روحی و معنوی حنبلی ها، می گوید: در هر گرفتاری و سختی که جهت رفع آن به مرقد موسی بن جعفر رفتم و به او متوسل شدم، آن گونه که می خواستم، خداوند گره از کارم می گشود[ تاریخ بغداد، ج 1، ص 133.].
امام شافعی، پا را فراتر نهاده، درباره امام کاظم(علیه السلام) و منزلت او می گوید: قبر موسی بن جعفر، نوش دارویی ست مُجرّب[ پیشوایان هدایت، ج9، ص 45 به نقل از: تحفة العالم، ج 2، ص 20.].