همسران و فرزندان امام کاظم(علیه السلام)

در کتب علمای سیره و نسب شناسان، در موضوع تعداد فرزندان امام کاظم(علیه السلام) اعم از پسر و دختر، یک قول ثابت و مطمئن و متقن وجود ندارد. حداقل عدد، 30نفر و حداکثر 60نفر در این تألیفات، نام برده شده اند و اختلاف و تفاوت علاوه بر تعداد، در نام ها و عناوین نیز دیده می شود[ حیاة الامام موسی بن جعفر(علیه السلام)، ج 2، ص 252.]. مسلّم این است که هنوز کسی درباره فرزندان موسی بن جعفر(علیه السلام) و نام و تعداد آنها آخرین سخنِ مستند به شواهد و قرائن و منابع متقن را بر زبان نیاورده است.
با توجه به این اختلاف و تشتّت آراء، به نتیجه رسیدن در این باب، کار آسانی نخواهد بود. خصوصاً اگر بدانیم در آن روزگاران به رسم بزرگان و اشراف عرب، هر نوزادی به دنیا می آمد، پدر و مادرش هم نام خاصی بر او می نهادند و هم لقب و کُنیه ای برایش مشخص می کردند که نمایان گر وصف و ویژگی برجسته ای در او بود. با توجه به این نکته، باید گفت که چه بسا مورخین و سیره نگاران و رجال نویسان، در شماره تعداد فرزندان امام کاظم(علیه السلام)، گاه یک نفر را به ملاحظه اسم و لقب و کنیه اش، سه نفر به شمار می آوردند و در نتیجه تکرار این امر، عددی غیرقابل قبول در این زمینه ارائه می شده است. با این همه اگر بخواهیم قولی را در تعداد این امامزادگان بپذیریم، شاید آنچه از خودِ امام موسی(علیه السلام) در روایت مربوط به علت تشیع مأمون، نقل شده، به واقع نزدیک تر باشد. در آن روایت، مأمون می گوید: وقتی موسی بن جعفر(علیه السلام) بر پدرم هارون وارد شد، پدرم او را فراوان احترام گذاشت و یکی از سؤالاتی که از آن حضرت پرسید، این بود که چندنفر عائله و نان خور دارند. امام کاظم(علیه السلام) در پاسخ هارون فرمود: بیش از پانصدنفر. هارون گفت: آیا همه این ها، فرزندان شمایند؟ فرمود: نه. من سی و چند فرزند بیشتر ندارم[ عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج 1، ص 88.].
جناب شیخ مفید نیز در کتاب «الارشاد» خود، می گوید: «ابوالحسن موسی(علیه السلام) سی و هفت فرزند پسر و دختر داشت» و آن گاه نام نوزده فرزند پسر و هیجده فرزند دختر را برای آن حضرت شماره می کند[ همان، ص 302.].
وجود این تعداد فرزند، خواه ناخواه، مسئله تعدد همسرانِ امام کاظم(علیه السلام) را پیش می آورد. آنچه در تحقیق و بررسی زندگی امام موسی بن جعفر(علیه السلام) در رابطه با تعداد همسرانِ ایشان به دست می آید این است که آن مُخدّرات نُه تن و اکثراً کنیز بوده اند؛ از جمله «نجمه خاتون» مادر بزرگوار و با فضیلت امام رضا(علیه السلام).
حال ممکن است این پرسش مطرح شود که امام کاظم(علیه السلام) این تعداد فرزند را برای چه منظوری می خواسته و تربیت می کرده است؟ در این باره، این نکته مهم را باید در نظر گرفت که هدف مشترک همه خلفای اموی و عباسی جز این نبود که می خواستند ریشه درخت طیبه سادات و نسل معصومین(علیهم السلام) را از بیخ و بن برکنند و فردی از آنها را باقی نگذارند. نمونه اش کشتار سادات حسنی و بنی هاشم به دست منصور عباسی است که پس از مرگ وی، انباری پُر از اسکلتِ آن کشته ها کشف و معلوم گردید. در چنین فضایی که پیوسته کسانی از نسل پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) کشته و نابود می شدند، ازدواج های متعدد و ازدیاد فرزندان، مقابله ای منطقی و به جا با این توطئه بود تا خاندان رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) یکسره رو به نابودی و اضمحلال نرود و حاملان اندیشه ناب اسلامی، از صفحه روزگار محو نشوند.
آری، قصد امام کاظم(علیه السلام) از تکثیر فرزندانش این بود که با تعلیم و تربیت آنها بر نیرو و توان تشیع بیفزاید و آنان را در راه تبلیغ آیین اسلام، راهی سرزمین های دور و نزدیک اسلامی کند تا پیام حق اهل بیت(علیهم السلام) را به اقصی نقاط عالم برسانند و زمینه ساز اعتراض و مبارزه علیه خلفای ظالم در هر نقطه دنیا شوند. و در واقع وظیفه ای را به انجام رسانند که امام(علیه السلام) به خاطر محصور و محبوس بودن، خود امکان انجام آن را نداشت. و این چیزی بود که به گواهی تاریخ، به واقعیت پیوست: شماری از فرزندان موسی بن جعفر(علیه السلام) در جهت سعادت و نیک بختی انسان های دربند، علیه دستگاه ظلم و ستم عباسی قیام کردند و به شهادت رسیدند. گروهی دیگر در راه نشر علوم اسلامی و احادیث اهل بیت از جان خود مایه گذاشتند و عده ای شان، در عبادت و پیمودن مدارج معنوی، گوی سبقت را از همگان ربودند و با خُلق و خوی و اطاعت و تعالی روحی خود، مکتب تشیع و حقانیت آل پیغمبر(صلی الله علیه و آله و سلم) را به اثبات رساندند[ حیاة الامام مویس بن جعفر(علیه السلام)، ج 2، ص 250.].