پهلوی و تاسیس دانشگاه

پاسخ کوتاه:
صرف وجود چند دانشگاه در کشور را نمی توان از دستاوردهای دوره پهلوی برشمرد، آنچه بیانگر دستاورد در حوزه دانشگاهی و علمی است، میزان دانشگاه‌ها، تعداد دانشجویان،جایگاه دانشگاه‌ها در رتبه بندی علمی جهانی و جایگاه کشور در رتبه علمی جهانی است که آنچه پس از انقلاب اسلامی در این زمینه انجام شده قابل مقایسه با پیش از آن نیست.

صرف وجود چند دانشگاه در کشور را نمی توان از دستاوردهای مهم دوره پهلوی برشمرد. با توجه به وابستگی پهلوی به بیگانگان و تبدیل کردن ایران به کشوری تک محصولی با اقتصاد وابسته به درآمدهای نفتی و بازار مصرف نمودن آن برای بیگانگان، الگوی مورد نظر حکومت پهلوی، توسعه نمادین بود. در این مدل با گرفتن برخی وجوه ظاهری جوامع مدرن از پوشش گرفته تا ساخت چند میدان، ورزشگاه، دانشگاه و…، صرفا مانور تجدد داده می شد اما به زیر ساخت های کشور، گسترش سوادآموزی و تحصیلات و پرورش نیروی انسانی متخصص توجه نمی شد. چنانکه دکتر یرواند آبراهامیان استاد دانشگاه شهر نیویورک، آمار وحشتناکی را در خصوص وضعیت پزشکان و تحصیل در زمان پهلوی دوم بیان می کند که نشان از اوضاع بسیار بد کشور داشته است:«انقلاب سفید محمدرضاشاه پهلوی و در پی آن رونق درآمد نفت به جای پاسخگویی به انتظارات عمومی، موجب افزایش نارضایتی های گسترده شد. درست است که اجرای برنامه های اجتماعی در بهبود وضعیت آموزشی و امکانات بهداشتی بسیار موثر بود، اما این نکته نیز صحت دارد که ایران پس از دو دهه یکی از بدترین کشورها در بخش مرگ و میر کودکان و نسبت پزشک به بیمار در خاورمیانه بود. یکی از پایین ترین نرخ های آموزش عالی مربوط به این کشور بود. افزون بر این، 68 درصد از جمعیت بزرگسال بی سواد بودند، 60 درصد از کودکان نمی توانستند دوره دبستان را به صورت کامل طی کنند و تنها 30 درصد از داوطلبان کنکور می توانستند وارد دانشگاهها شوند. در این میان شمار افراد متقاضی تحصیل در خارج از کشور رو به رشد بود. در دهه 1970/1350 شمار پزشکان ایرانی مستقر در نیویورک بیشتر از شهرهای غیر از تهران بود. اصطلاح “فرار مغزها” نخستین بار برای ایران به کار گرفته شد..» (یرواند آبراهامیان، تاریخ ایران مدرن، ترجمه محمد ابراهیم فتاحی، ص 255-253)
در عرصه پیشرفت علمی یک کشور آنچه بیانگر دستاورد در حوزه دانشگاهی و علمی است، میزان دانشگاه‌ها، تعداد دانشجویان،جایگاه دانشگاه‌ها در رتبه بندی علمی جهانی و جایگاه کشور در رتبه علمی جهانی است که آنچه پس از انقلاب اسلامی در این زمینه انجام شده قابل مقایسه با پیش از آن نیست که به گوشه هایی از آن اشاره می کنیم.
تا سال 57 تعداد کل دانشجویان کشور 157 هزار و 672 نفر بود که این تعداد امروز بالغ بر 5 میلیون نفر دانشجو و بیش از 80 هزار استاد فرهیخته و عضو هیات‌های علمی دانشگاهی است. درحال حاضر دانشجویان در مقطع کارشناسی به بیش از 3 میلیون نفر رسیده است. دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد هم اکنون به حدود 700 هزار نفر رسیده است.
علاوه بر این، براساس آخرین آمار منتشر شده در نظام آموزش عالی، تعداد دانشجویان در مقطع دکتری هم اکنون به 100 هزار نفر رسیده است. تعداد دانشجویان دکتری تخصصی با رشد 60 برابری به 580 هزار و 638 نفر رسیده است. براساس آمار اعلام شده در آموزش عالی، رشته‌های تحصیلی در دانشگاه‌های کشور هم اکنون به بیش از 3000 رشته رسیده است.
پس از انقلاب اسلامی هر ساله دانش‌آموزان و دانشجویان ایرانی در دستیابی به مقامات جهانی و مدال‌های رنگارنگ در المپیادهای علمی در رشته‌های مختلفی مانند فیزیک، ریاضی، شیمی، کامپیوتر و …. در رقابت با کشورهای پیشرفته علمی موفق هستند که یکی از شواهد رشد و توسعه علمی کشور است؛ این درحالی است که قبل از انقلاب اسلامی، دانش‌آموزان ایرانی در المپیادهای جهانی شرکت نداشتند.
جایگاه رتبه‌بندی دانشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران
اکنون دانشگاه‌های کشور در نظام‌های رتبه‌بندی بین‌المللی حضور دارند و تنها در یک نظام رتبه‌بندی تایمز 8 دانشگاه ایرانی قرار دارند و همچنین 14 دانشگاه جامع، 10 دانشگاه و موسسه تحقیقاتی علوم پزشکی، 8دانشگاه صنعتی، 2 دانشگاه غیرمتمرکز و یک پژوهشگاه از جمهوری اسلامی ایران در جمع موثرترین دانشگاه‌ها و موسسات تحقیقات جهان قرار دارند.
برای بررسی نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌های ایران به خصوص در سال‌های اخیر علاوه بر رتبه‌بندی تایمز به رتبه‌بندی لاین وکیواس هم می‌توان اشاره داشت. همچنین براساس گزارش سال 2018 نظام «رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه عملکرد علمی» یا «یورَپ»، 22 دانشگاه ایرانی در میان 2500 دانشگاه برتر جهان هستند. ایران بین کشورهای اسلامی به لحاظ بیشترین تعداد حضور با 29 دانشگاه حائز رتبه اول شده است.
جایگاه رتبه‌بندی علمی جمهوری اسلامی ایران
رشد تولید علم در ایران برمبنای مدارک و مقالات ثبت شده در پایگاه‌های معتبر جهانی طی سال‌های 2012 تا 2017 صعودی بوده است، به گونه‌ای که در سال 2017 در مقایسه با سال 2012 رشد 34 درصدی را تجربه کرده است. بنابراین سرعت پیشرفت علمی در ایران براساس گزارش محافل علمی بین‌المللی، 11 برابر سرعت متوسط رشد علم در جهان است.
این عدد نشان می‌دهد که ایران با چه سرعت بالایی در حال کم کردن فاصله خود نسبت به کشورهای پیشرفته جهان بوده و با این سرعت می‌تواند در آینده‌ای نزدیک از تمامی کشورها در عرصه تولید علم جلو بزند. اکنون ایران در جایگاه دوازدهم علم جهان قرار دارد. به نقل از معتبرترین پایگاه استنادی جهان ISI ، جمهوری اسلامی ایران رتبه نخست تولید علم را در جهان اسلام کسب کرده و بیش از 22 درصد از کل تولیدات علمی کشورهای اسلامی را به خود اختصاص داده است.
همچنین جمهوری اسلامی ایران با ثبت بیش از 25 هزار و 500 مدرک در پایگاه استنادی ISI توانست برای نخستین بار، در زمره 15 کشور برتر دنیا از منظر تولید علم قرار گیرد. با بررسی انجام شده در پایگاه جهانی ISI سهم وزارت علوم در تولید مقالات علمی ایران در سال 2014 و 2015 حدود 56 درصد، سهم وزارت بهداشت 27 درصد و سهم دانشگاه آزاد حدود 19 درصد بوده است و حدود 2 درصد مقالات نیز در سه دستگاه همپوشانی داشته است و تعداد اختراعات ثبت شده جهانی ایرانیان تا سال 2015، 13 هزار و 683 مقاله بوده است که نسبت به قبل از انقلاب 213 برابر است.
طبق آمارهای ISI ایران در سال 2018 از نظر تولید علم در رتبه 16 جهان و از نظر مقالات کلیدی و استنادی برای دیگر پژوهش‌ها در رتبه 17 جهان قرار گرفت. مطابق اعلام پایگاه ISI ایران در پنج سال اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای از نظر تولید مقالات منتشر شده در مجلات چارک اول دنیا داشته، به طوری که این تعداد از 6500 مقاله در سال 2012 به 8250 مقاله در سال 2016 رسیده است.
پارک‌های علم و فناوری که تقریبا تا دو دهه قبل، تشکیلاتی کاملا جدید در زیست بوم علم و فناوری ایران محسوب می‌شدند، اکنون یکی از شناخته‌شده‌ترین ساختارها برای تقویت فعالیت‌ها و اشتغال دانش‌بنیان و کسب ثروت از دانش در مسیر تحقق اهداف دانش‌بنیان به شمار می‌آیند. همچنین در سال 2012 هیچ شرکت دانش‌بنیانی در پارک‌ها و مراکز رشد وجود نداشت؛ چراکه قانون دانش‌بنیانی در سه ماهه دوم سال 1391 به تصویب رسید، اما خوشبختانه هم اکنون بیش از 1100 شرکت دانش‌بنیان در پارک‌ها و مراکز رشد مستقر شده‌اند.
(https://www.isna.ir/amp/99112216548)
دانشگاه‌های کشور از 223 دانشگاه در سال 57 به 2859 دانشگاه در سال 94، هموار شده است. از 223 دانشگاه سال 57 تنها 27 دانشگاه جامع در کشور موجود بود، اما امروز 200 دانشگاه جامع در وزارت علوم و 60 دانشگاه جامع در وزارت بهداشت در کشور فعال هستند. ایران قبل از انقلاب هیچ دانشگاهی در رتبه‌بندی جهانی نداشت، اما براساس رتبه‌بندی تایمز در سال 2018، ایران اسلامی دارای 18 دانشگاه برتر در میان دانشگاه‌های برتر بین‌المللی دنیاست. 98درصد تولید علم دانشگاه تهران بعد از انقلاب محقق شده است؛ یعنی تنها دو درصد تولید علم این دانشگاه در قبل از انقلاب بوده است و در دانشگاه شریف نیز تنها یک درصد تولید علم قبل از انقلاب صورت گرفته و 99درصد این تولید بعد از انقلاب بوده است.
قبل از انقلاب از آمار دانشمندان در سطح یک درصد جهان اطلاعی نداشتیم، اما به برکت انقلاب اسلامی امروز 200 دانشمند در سطح دانشمندان برتر دنیا داریم. بعد از انقلاب اسلامی با تاسیس بنیاد ملی نخبگان توجه ویژه‌ای به این قشر صورت گرفت، به‌طوری که امروز 12 هزار نخبه مورد حمایت این بنیاد است. قبل از انقلاب اسلامی تنها 180 هزار دانشجو در کشور وجود داشت که از این تعداد نیز 40 درصد در دانشگاه‌های خارج از کشور تحصیل می‌کردند، اما بعد از انقلاب اسلامی از جمعیت بیش از چهار میلیونی دانشجویان کشور تنها یک درصد در خارج از کشور تحصیل می‌کنند که از این تعداد نیز تنها یک درصد در دانشگاه‌های برتر دنیا مشغول تحصیل هستند؛ یعنی بهترین دانشجویان کشور در داخل مشغول تحصیل هستند.
قبل از انقلاب اسلامی رتبه علمی ایران در جهان 52 بوده، در حالی که امروز ایران دارای رتبه 16 جهانی و اول منطقه است. برای مقایسه این موضوع، کشور ترکیه در سال 2016 رتبه 26 جهان و دوم منطقه را دارا بود که در سال‌های اوایل انقلاب نیز این رتبه را داشت یا کشور مصر در سال‌های اولیه انقلاب دارای رتبه 40 جهان و 3 منطقه‌ای بود که امروز نیز در سطح جهان 40 است و در منطقه به 5 رسیده است و این نشان می‌دهد که با گذشت زمان پیشرفت‌های علمی حاصل نمی‌شود.
(https://farhikhtegandaily.com/news/24208/%DB%B3)
به طور کلی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ضمن آنکه نرخ سواد در کل کشور و در کل گروه‌های سنی افزایش یافته، به طور ویژه آموزش جمعیت زنان و جمعیت روستاییان مورد تأکید قرار گرفته است و باعث شده اختلاف نرخ سواد بین مردان و زنان و بین مناطق شهری و روستایی به مقدار زیادی کاهش پیدا کند و همچنین ایران در دوران پس از پیروزی انقلاب اسلامی تمام تلاش خود را معطوف بر این داشته است تا در عرصه جایگاه علمی در منطقه خاورمیانه و سراسر جهان از موقعیت قابل ملاحظه و شایسته ای برخوردار باشد که براساس آمارهای بین‌المللی به نسبت بسیار زیادی در این امر موفق بوده است و این را نباید فراموش کرد که تمام دستاوردهای ایران در دوران پس از انقلاب در شرایطی بدست آمده است که بسیاری از کشورهای صاحب علم و قدرت تمام تلاش شان را با اعمال تحریم و ترور دانشمندان ایرانی انجام دادند تا ایران نتواند به جایگاه های رفیع علمی دست یابد؛ اما به خواست الهی و با تلاش غیور مردمان ایران زمین، دشمنان ناکام ماندند و ایران در حال حاضر جزء قدرت های علمی در دنیا شناخته می شود‌.