تعداد فرزندان

پاسخ کوتاه:
توصیه به فرزندآوری از زاویه فردی و خانوادگی به معنای توصیه تعداد خاصی فرزند برای همه خانواده‌ها نیست و هرگز نمی‌توان برای همه خانواده‌ها نسخه واحدی پیچید، چرا که شرایط، توانایی‌ها و امکانات خانواده‌ها با یکدیگر متفاوت است و ممکن است خانواده‌ای از عهده پرورش یک یا دو فرزند هم به دشواری برآید در حالی که خانواده دیگری فرزندان متعدد را بتواند به خوبی پرورش دهد و تربیت کند.

از ارتباط و حُسن اعتماد شما با «مجموعه پرسمان» صمیمانه تشکر می‌کنیم. به طور کلی در اسلام، فرزندآوری و فزونی جمعیت مسلمانان فی‌نفسه ارزشمند و امری مطلوب است. در روایات فرزندان در دنیا مایه زینت، (1) استعانت، قدرت و امداد (2) و در آخرت نیز مایة مباهات پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، (3) نعمتی از نعمت‌های الهی و گلی از گل‌های بهشت (4)، یار و مددکار انسان (5)، سبب آمرزش و شفیع والدین در حیات اخروی (6)، معرفی شده است. این توصیه‌ها، به روشنی گویای ارزشمندی فرزندآوری و تکثیر نسل و فزونی جمعیت مسلمانان خصوصاً شیعیان است.
علاوه بر این، در اسلام سقط جنین، فرزندکشی و جلوگیری از بارداری نکوهش شده است. در قرآن‌کریم فرزندکشی و امتناع از فرزنددار شدن، به دلیل ترس از فقر مورد نکوهش قرار گرفته است. (7) این امر دلیل روشنی بر تقبیح و نکوهش کنترل موالید و سقط جنین و یا جلوگیری از بارداری است. همچنین روایاتی به صراحت بیان می‌کنند که ترس از رسیدن رزق و روزی، نباید مانع از ازدواج و فرزندآوری شود؛ (8) زیرا خداوند روزی همگان را ضمانت کرده است.
در فرهنگ دینی و قرآنی، فرزندآوری و بچه‌دار شدن آن قدر اهمیت دارد که انبیاء و اولیای الهی برای بچه‌دار شدن دست به دعا می‌داشتند و از خداوند رحمان بارها طلب فرزند می‌کردند.
«فَهَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ وَلِیًّا یَرِثُنی وَ یَرِثُ مِنْ آلِ یَعْقُوب». (9) دعای حضرت زکریا (علیه‌السلام): «هُنالِکَ دَعا زَکَرِیَّا رَبَّهُ قالَ رَبِّ هَبْ لی مِنْ لَدُنْکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمیعُ الدُّعاءِ». (10)
بچه را باید از خدا خواست و برخی پیامبران که بچه نداشتند از خدا می‌خواستند و دعا می‌کردند. اولاد و نسل چیزی است که پیامبران و اولیای خدا هم به خاطر آن به زانو در می‌آمدند.
بعد قرآن می‌گوید: «وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِیًّا» (11)؛ یعنی نه هر بچه‌ای، بلکه بچه‌ای می‌خواهم که مورد رضایت تو باشد یا داریم که می‌گوید: «وَ أَصْلِحْ لی فی ذُرِّیَّتی» (12)؛ یعنی بچه و ذریة اصلاح شده، می‌خواهم.
در روایتی آمده است: یک روز حسن بصری که در دوران امام سجاد (علیه‌السلام) می‌زیست، می‌گفت: بچه چیز نحسی است برای اینکه زنده‌اش بار و زحمت است و مرگش غصه و ناراحتی است. امام زین العابدین (علیه‌السلام) این مطلب را شنیدند و فرمودند: خوب این نظر، نظر حسن بصری است. «کَذَبَ وَ اللَّهِ نِعْمَ الشَّیْ ءُ الْوَلَدُ إِنْ عَاشَ فَدَعَّاءٌ حَاضِرٌ وَ إِنْ مَاتَ فَشَفِیعٌ سَابِقٌ» (13)؛ «به خدا قسم دروغ می‌‌‌گوید، فرزند چیز خوبی است؛ زنده باشد یک دعایی است و اگر بمیرد و از دنیا برود روز قیامت پدر و مادرش را شفاعت می‌‌‌کند».
از نظر قرآن و اسلام، ازدواج نوعی عبادت محسوب می‌گردد و بچه که ثمره ازدواج است ذخیرة قیامت برای پدر و مادر معرفی شده است. بچه نشانة سعادت انسان و تحفه و هدیة الهی است. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «مِیرَاثُ اللَّهِ مِنْ عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الْوَلَدُ الصَّالِحُ یَسْتَغْفِرُ لَهُ» (14)؛ «ارث خداوند به بنده مؤمن‌اش، فرزند صالحی است که برای وی استغفار کند». ارثی که خدا به انسان مؤمن می‌دهد بچه خوب است. بچة خوب ارث خداست. همان طور که پدر برای بچه‌اش ارث می‌گذارد و مادر برای دخترش، خدا می‌گوید: من برای شما ارث گذاشته ام، ارث خدا اولاد صالح است.
رسول گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: «مِنْ سَعَادَةِ الْمَرْءِ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ وَ الْوَلَدُ الْبَارُّ» (15)؛ «از سعادت انسان این است که بچة نیکو داشته باشد. آن حضرت باز می‌فرماید: «الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیْحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَیْنَ عِبَادِه» (16)؛ «بچة خوب لطفی است، گلی است که خدا به بندة خوبش می‌دهد». امام حسن عسکری (علیه‌السلام) می‌خواست برای کسی دعا کند، فرمود: «اللَّهُمَّ ارْزُقْهُ وَلَداً یَکُونُ لَهُ عَضُداً» (17)؛ «خدایا به او بچه‌ای روزی کن که بازوی زندگی‌اش باشد».
فرزند سبب ازدیاد روزی و موجب خیر و برکت برای پدر و مادر است؛ روزی حضرت عیسی(علیه‌السلام) از کنار قبری می‌گذشت، دید که صاحب قبر عذاب می‌شود. از جانب خدا پیام آمد که ما عذاب را از او برداشتیم. پرسید: چرا عذاب را برداشتید؟ پیام آمد: این فردی که در قبر است به خاطر عمل زشتش در عالم برزخ عذاب می‌شد ولی او بچه‌ای داشت که او به یتیمی کمک کرد و جاده‌ای را صاف کرد جایی را روشن کرد و محلی را تمیز کرد و ما به همین خاطر عذاب را از پدرش برداشتیم. پس معلوم می‌شود که صدقات و کارهای خیری که بچه انسان انجام می‌دهد، باعث برداشته شدن عذاب از پدر و مادر او می‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «إِنِّی کُنْتُ زَاهِداً فِی الْوَلَدِ حَتَّى وَقَفْتُ بِعَرَفَةَ فَإِذَا إِلَى جَنْبِی غُلَامٌ شَابٌّ یَدْعُو وَ یَبْکِی وَ یَقُولُ یَا رَبِّ وَالِدَیَّ وَالِدَیَّ فَرَغَّبَنِی فِی الْوَلَدِ حِینَ سَمِعْتُ ذَلِکَ» (18)؛ «من علاقه‌اى به داشتن فرزند نداشتم تا اینکه روزى در عرفه جوانى را در کنار خود دیدم که دعا مى کرد و مى گریست و مى گفت: خدایا! پدر و مادرم، پدر و مادرم. از آن موقع که این را شنیدم به داشتن فرزند علاقه‌مند شدم».
باتوجه به آنچه گذشت، فرزندآوری یکی از نعمات الهی است که زنده و مرده‌اش برکات و ارزش زیادی در زندگی انسان دارد.
این نکته را نیز بدانید، گرچه اسلام به تکثیر موالید و فزونی جمعیت مسلمانان تأکید کرده است و رهبری فرزانه نیز اخیراً بر این امر توصیه و ترغیب نموده است، اما شواهد فراوانی نشان می‌دهد که تنها تکثیر کمی جمعیت در اسلام هدف نیست. فزونی کمّی و کیفی، هر دو باید مورد لحاظ قرار گیرد؛ به عبارت دیگر، آنچه پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به آن توصیه نمودند، تکثیر فرزندان شایسته و نیکو است؛ بنابراین توجه به کثرت عددی به معنای عدم جواز اعمال هرگونه کنترل و محدودیت نیست. البته صرف کمّیت و کثرت عددی در ایجاد اقتدار و عظمت برای مسلمانان در مقابل پیروان سایر ادیان دنیا مؤثر است؛ چرا که تا دهه‌های اخیر، رهبران سیاسی و عامه مردم همواره جمعیت زیاد را نشانه ثروت و قدرت می‌دانستند؛ اما تعبیراتی از قبیل «لأباهی بکم الأمم غداً» نشان می‌دهد که آنچه مورد مباهات پیامبر است، فزونی مسلمانان در جهان آخرت است. به هرحال، در سیاست افزایش جمعیت، توجه به تربیت و پرورش و کیفیت نیروی انسانی نیز مهم و ضروری است.
توجه داشته باشید که توصیه به فرزندآوری از زاویه فردی و خانوادگی به معنای توصیه تعداد خاصی فرزند برای همه خانواده‌ها نیست و هرگز نمی‌توان برای همه خانواده‌ها نسخه واحدی پیچید، چرا که شرایط، توانایی‌ها و امکانات خانواده‌ها با یکدیگر متفاوت است و ممکن است خانواده‌ای از عهده پرورش یک یا دو فرزند هم به دشواری برآید در حالی که خانواده دیگری فرزندان متعدد را بتواند به خوبی پرورش دهد و تربیت کند. لذا هر خانواده می‌بایست بر اساس موقعیت و شرایط خود، نسبت به تعداد موالید و فاصله آن‌ها تصمیم بگیرد. البته در این زمینه باید همه ابعاد و جوانب را در نظر بگیرد و معایب و مزایای پر جمعیت بودن خانواده را مدّ نظر قرار دهد و به طور صحیح آسیب‌شناسی کند؛ زیرا همان گونه که پر جمعیت بودن خانواده دشواری‌ها و محدودیت‌هایی را در خانواده به وجود می‌آورد، کم جمعیت بودن خانواده و اکتفا نمودن به یک یا دو فرزند نیز خانواده را از مزایا و امکاناتی محروم می‌کند. (19)
با این اوصاف، اگر شما مشکل خاصی در این خصوص ندارید و شما و همسرتان آمادگی و امکانات نسبی فرزندآوری به تعداد بیشتر را دارید، توصیه می‌شود در این خصوص اقدام نمایید و بر کثرت جمعیت مسلمانان بیفزایید. مشکلات اقتصادی، فقر و بی‌پولی هرگز نباید مانع این امر خیر شود. خصوصاً در سال‌های اخیر که رشد جمعیت و نیروری جوان به شدت کاهش یافته و مشکلات فراوانی را در راه پیشرفت و اقتدار کشور ایجاد خواهد کرد، پس همان طور که رهبری بارها اشاره نموده‌اند، کسانی که قدرت فرزند‌آوری به تعداد بیشتر دارند، باید در این زمینه تلاش کنند و بر مشکلات فائق آیند.
البته اگر کسی به هر علتی فرزند کمتری دارید و یا نمی خواهد فرزند بیشتری داشته باشد، گناهکار نیست.
همواره موفق و کامروا باشید.
پی‌نوشت‌ها:
1. «الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَالْبَاقِیاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرٌ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَخَیرٌ أَمَلًا» (کهف، آیه 46).
2. «وَیمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا» (نوح، آیه 12).
3. «أَ مَا عَلِمْتُمْ أَنِّی أُبَاهِی بِکُمُ الْأُمَمَ- یوْمَ الْقِیامَةِ حَتَّى بِالسِّقْطِ..» (کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج5، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1375، ص334).
4. «الْوَلَدُ الصَّالِحُ رَیحَانَةٌ مِنَ اللَّهِ قَسَمَهَا بَینَ عِبَادِه » (کلینی، محمدبن یعقوب، اصول کافی، ج6، ص2).
5. «وَیمْدِدْکُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِینَ وَیجْعَل لَّکُمْ جَنَّاتٍ وَیجْعَل لَّکُمْ أَنْهَارًا» (نوح، آیه 12).
6. «أَوْلَادَ الْمُسْلِمِینَ مَوْسُومُونَ عِنْدَ اللَّهِ شَافِعٌ وَ مُشَفَّعٌ …» (حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، قم : مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1409ق، ج21 ص355).
7. «وَ لا تَقْتُلُوا أَوْلادَکُمْ خَشْیةَ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَ إِیاکُمْ، إِنَّ قَتْلَهُمْ کانَ خِطْأً کَبِیراً» (اسراء، آیه31).
8. «کتبت إلى أبی الحسن (ع): إنّی اجتنبت طلب الولد منذ خمس سنین، و ذلک أنّ أهلی کرهت ذلک، و قالت: إنّه یشتدّ علَی تربیتهم لقلّة الشی‌ء، فما ترى؟ فکتب (ع) إلَی: «اطلب الولد، فإنّ اللّه یرزقهم» (حر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، قم : مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1409ق، ج21، ص355).
9. مریم(19)، آیه 5 و 6.
10. آل‌عمران(3)، آیه 38.
11. مریم(19)، آیه 6.
12. احقاف(46)، آیه 15.
13. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحارالأنوار، بیروت : دار إحیاء التراث العربی، 1403ق، ج79، ص132.
14. شیخ صدوق، ابن بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، قم : دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق ، ج3، ص481.
15. بحارالأنوار، ج100، ص86.
16. حر عاملى، محمد بن حسن ، وسائل الشیعة، قم : مؤسسة آل البیت علیهم السلام، 1409ق، ج21، ص358.
17. بحارالأنوار، ج51، ص162.
18. وسائل الشیعة، ج21، ص355.
19. ر.ک. زهره رجبیان؛ کنترل موالید از دیدگاه اسلام، مجله حوراء، فروردین و اردیبهشت 1386، شماره 24، ص16.