برادری و خواهری دینی

از جمله آیاتی که در قرآن کریم در مورد اخوت و برادری بحث کرده آیه دهم سوره حجرات است که می فرماید: «مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید باشد که مشمول رحمت او شوید!» پیامبراکرم(صل الله علیه و آله) بعد از تلاوت آیه «انّما المؤ منون اِخوَة» فرمودند: تمام افراد مسلمین برادر و برابر و خون و جان همه آنها در یک سطح و مساوی با هم است و هر گونه تعهد و پیمانی که یک فرد از مسلمانان با کفار داشته باشد از نظر همگی محترم است اگر چه آن یک فرد از نظر موقعیت اجتماعی و یا مالی در سطح پائین تری باشد. (تفسیر کنز الدقائق ج8 ص264)هرچند عقد اخوّت یک مفهوم دینی است که برادری معنوی میان مؤمنین ایجاد می کند و باعث تقویت روابط دینی و عاطفی بیشتری میان مؤمنین می شود؛ اما برخی فقها معتقدند که چنین عقدی تنها مخصوص آقایان است، اما گروهی آن را برای بانوان نیز مجاز می‌دانند با این استدلال که عقد اخوت درصدد ایجاد نسبت و خویشاوندی بین دو نفر نیست، تا گفته شود جنسیت طرفین آن باید حتماً مذکر باشد، بلکه بیشتر به جهت ایجاد انس و الفت و تعهدی انسانی است که بین دو زن نیز قابل اجراست.بنابراین، هر چند الفاظ عقد اخوت مربوط به آقایان بوده و بین دو مرد خوانده‌ می‌شود، ولی به لحاظ دعا بودن صیغه این عقد، اگر بانوان نیز این عقد را بخوانند، اشکالی ندارد. می توان صیغه عقد اخوت را با زبان فارسی نیز خواند ولی در صورتی عربی خوانده می شود باید ضمایر متن صیغه را به گونه متناسب تغییر داده شود..
در هر حال، چه این عقد برادری مأثور در مورد بانوان قابل اجرا باشد و یا نباشد، بر اساس آیه «المؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض…» بانوان با ایمان نیز مانند آقایان می‌توانند در دین و دنیا، یار و یاور یکدیگر باشند و حتی این موضوع را ضمن عهد و عقدی به یکدیگر اعلام کنند هرچند متن آن پیمان را خودشان به هر زبانی تنظیم کرده و مستند به روایتی نسازند.

پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت به این سؤال، چنین است:
– حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (مد ظله العالی):
عقد اخوت بین دو مرد خوانده می‌شود.
– حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
اشکال ندارد و عقد اخوت دعای محض بوده و موجب هیچ نسبتی نمی‌شود.
– حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
عقد مذکور ثابت نیست.
– حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
زن‌ها نیز می‌توانند عقد خواهری بخوانند.
– حضرت آیت الله العظمی نوری همدانی(مد ظله العالی):
عقد اخوت مختص به مردان است.
در پایان لازم است نکاتی درباره عقد اخوت را ذکر کنیم:
1. این عقد حقوقی مانند ارث و محرمیت در افراد ایجاد نمی‌کند. بنابراین این افراد از هم ارث نمی‌برند و هیچ‌گونه رابطه محرمیت میان وابستگان آن‌ها ایجاد نمی‌شود.
2. این عقد، فقط میان دو مرد یا دو زن بسته می‌شود و هیچ زن و مردی نمی‌توانند این عقد را بین خود جاری کنند و خواهر و برادر شوند.
3. لازم نیست صیغه عقد اخوت حتماً به عربی خوانده شود، بلکه اگر آن را به فارسی یا زبان دیگری هم جاری کنند صحیح است؛ اما باید الفاظی را بکار برند که معنی این عقد را برساند.
4. اگر دو خانم، بخواهند با هم عقد خواهری برقرار کنند در صورت خواندن عقد به عربی، باید ضمیرهای مذکر را تبدیل به ضمیر‌های مونث کنند.
با توجه به نکات گفته شده مضمون این عقد رعایت برخی امور معنوی نسبت به یکدیگر در دنیا و پس از مرگ است. مثلاً برادران متعهد می‌شوند که در دنیا همدیگر را از دعا فراموش نکنند و در آخرت هم اگر از اهل نجات و شفاعت باشند، همدیگر را شفاعت کنند.