مقاومت و دفاع و جنگ در اسلام

مقاومت و دفاع از جان، مال، سرزمین ، حقوق، شخصیت و مقدسات از ابتدایی ترین حقوق انسان است. هم انسان ها و ملت ها ، دفاع مشروع را حق مسلم خود دانسته و ایستادگی در برابر متجاوزان را لازم می دانند. دین اسلام نیز این حق مسلم بشری را تایید و جهاد را که معنا و مفهوم مقدس دارد و با تلاش و استقامت ایثار و فداکاری همراه است ، تشریح نموده و آن را یکی از عبارت های بزرگ شمرده است. در قرآن کریم ده ها آیه و در منابع حدیثی صدها روایت در بیان ارزش و فضیلت جهاد ، انواع ، اقسام حدود و مقررات آن به چشم می خورد که نشانه اهمیت این واجب بزرگ الهی است. وجوب دفاع از سرزمین های اسلامی از ضروریات فقه اسلام است و فقیهان شیعه و سنی در آثار فقهی خود در مبحث جهاد بدان پرداخته اند. هر چند چون مسئله از واضحات بوده، به صورت گذرا از آن عبور کرده اند. اما در پاره ای از مقاطع به لحاظ آنکه سرزمین های اسلامی و استقلال مسلمین در معرض هجوم دشمنان قرار گرفته، فقها به تناسب شرایط زمانی بدان پرداخته، رساله ها، بیانیه ها و فتاوایی از خود بجا نهاده اند. علاوه بر تبیین احکام و مسائل جهاد دفاعی مردم را به ایستادگی و مقاومت در برابر دشمنان اسلام و مسلمین تشویق و ترغیب نموده اند. هر چند سرزمین های اسلامی هیچگاه از خطر هجوم دشمن در امان نبوده و از زمانی که اقتدار اسلام و مسلمین در عرصه جهانی نمودار گشته، مسلمانان هماره در معرض تهاجم بوده اند، اما در بعضی از مقاطع که دشمنان عملا وارد میدان شده و سرزمین های اسلامی را در معرض تاخت و تاز خود قرار داده اند، علمای اسلامی با احساس مسؤولیت بیشتر وارد عرصه شده، هم خود در صفوف مقدم جهاد و مبارزه و دفاع از کیان اسلام و سرزمین های اسلامی قرار گرفته اند و هم مردم را به مقاومت تحریض کرده اند. امروز نیز یکی از مقاطع حساس تاریخ اسلام بشمار می رود، از این جهت که دشمنان اسلام از بیم گسترش نفوذ و اقتدار مسلمین در عرصه بین المللی به صورت علنی تر مسلمانان را از هر مرام و مکتبی تهدید کرده و به دنبال سیطره بر بلاد اسلامی و چپاول منابع و ثروت های آنان بر آمده اند. فلسطین، افغانستان و عراق نمونه های بارزی از این هجوم در دوران ماست. مستکبران جهان از بیداری اسلامی و تسلط ملت های مسلمان بر سرنوشت خود بیمناکند و از اتحاد و یکپارچگی آنان به شدت در هراسند و مصمم اند تا به هر قیمتی مانع ظهور دوباره تمدن اسلامی شوند. شرایط جدید جهانی ایجاب می کند که مسلمانان به ویژه نسل جوان بیش از پیش با ظرفیت های فراوانی که در مکتب و فرهنگ دینی آنان وجود دارد، و نیز با پیشینه پر افتخار خود آشنا شوند واز عزت و شرافت و استقلال خود دفاع کنند. در میان مباحث متنوعی که در این عرصه قابل توجه است، بحث «دفاع از سرزمین های اسلامی » جایگاه ویژه ای دارد. هر چند وجوب آن از مسائل ضروری اسلام است و جای هیچ گونه تردیدی در آن نیست، اما آشنایی با اهمیت و ارزش دفاع، از یک سو، احکام و مسائل آن از سوی دیگر، همچنین کارنامه مسلمانان در این زمینه در شرایط کنونی حایز اهمیت است.
هیچ فردی و هیچ قوم و ملتی تسلیم در برابر متجاوز را نمی پسندد. مردم با هر عقیده و آئینی، دفاع از سرزمین خود را امری مقدس و قابل تحسین می دانند. دستور به مقاومت در برابر متجاوزان اختصاص به مکتب اسلام ندارد، بلکه هر ملتی آن را مشروع و حق مسلم خود می داند. در مکتب قرآن، حیات بشری و بقای اعتقادات مذهبی و اماکن مقدس مرهون حس فطری بشر در دفاع دانسته شده است. قرآن در این باره می گوید:
«اذن للذین یقاتلون بانهم ظلموا و ان الله علی نصرهم لقدیر، الذین اخرجوا من دیارهم بغیر حق الا ان یقولوا ربنا الله و لو لا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا و لینصرن الله من ینصره ان الله لقوی عزیز»
در این آیه، خداوند سبحان به کسانی که تحت ظلم و ستم قرار گرفته اند، اذن جنگ و جهاد داده است. شان نزول آیه مسلمانانی بودند که از شهر و دیار خود – مکه – اخراج شده و اموالشان توسط مشرکان آن دیار مصادره شد. از این رو مصداق مظلومان در این آیه، کسانی هستند که به ناحق از سرزمینشان – تنها به جرم آنکه دعوت حق را لبیک گفته و به اسلام گرویده و خداوند سبحان را پروردگار خود خواندند – بیرون رانده شدند.
از این آیه به خوبی بر می آید که اولا: بیرون راندن مردم از سرزمینشان از مصادیق آشکار ظلم است. ثانیا: جنگ با دشمن مهاجم و ستمگر حق مشروع ستمدیدگان است. «بانهم ظلموا» ; از این رو حتی اگر عده ای غیر مسلمان تحت ستم قرار گیرند و به ناحق از خانه و کاشانه و سرزمینشان اخراج شوند، حق جهاد دفاعی برای آنان محفوظ است. بخش دوم آیات تبیین فلسفه این جهاد دفاعی است. در منطق قرآن اگر پیروان ادیان توحیدی در برابر مهاجمان و متجاوزان ایستادگی نمی کردند، عبادتگاه های آنان منهدم شده و از بین می رفت. از این بیان معلوم می شود که ادیان الهی برای حفظ موجودیت خود و حراست از اعتقادات دینی و مراکز عبادی خود از حق دفاع برخوردارند. پس یکی از فلسفه های مشروعیت جهاد دفاعی حفظ و حراست از معابد و مراکز دینی است و این امر اختصاص به مسلمانان ندارد. حق دفاع در همه مکاتب آسمانی رسمیت دارد.
ی سبیل الله الذین یقاتلونکم و لا تعتدوا ان الله لا یحب المعتدین و اقتلوهم حیث ثقفتموهم و اخرجوهم من حیث اخرجوکم و الفتنة اشد من القتل و لا تقاتلوهم عند المسجد الحرام حتی یقاتلوکم فیه فان قاتلوکم فاقتلوهم کذلک جزاء الکافرین »
آیه نخست ظهور روشنی در وجوب جهاد دفاعی دارد و مجوز جنگ با کفار محارب است. شان نزول آیه نیز مربوط به پس از صلح حدیبیه است. مشرکان بر اساس صلح حدیبیه متعهد شدند که از سال آینده مکه را به مدت سه روز در اختیار مسلمانان قرار دهند تا برای زیارت خانه خدا به مکه سفر کنند. رسول خدا به وعده کفار اطمینان نداشت، احتمال می داد که خلف وعده کنند و راه مکه را مسدود نمایند. و پیامبر از اینکه در ماه حرام با آنان روبه رو شده و مجبور به جنگ شود، ناخشنود بود. این آیه به همین مناسبت نازل شد و دستور جنگ با کسانی را که با مسلمانان می جنگند، صادر کرد و البته هشدار داد که از حدود تعیین شده در این جهاد دفاعی تجاوز نکنید.
در آیه دوم فتنه گری مشرکان را مهم تر از جنگ در ماه های قتال شمرده و بدین وسیله نگرانی پیامبر را برطرف ساخت. محقق اردبیلی حتی احتمال شمول آیه نسبت به «دفاع شخصی از جان و مال در برابر محارب » را نیز مطرح کرده است. از نظر وی آیه ظهور در جهاد دفاعی دارد و حتی حرم بودن محل جنگ یا ماه حرام بودن زمان وقوع جنگ در جهاد دفاعی بلامانع است.

دین مقدس اسلام هیچ گونه سلطه ای را که کافر بر مسلمان پیدا کند، به رسمیت نشناخته، بلکه ولایت وعزت اسلام و مسلمین را بر همه ملت ها و مکتب ها مطرح ساخته است. «ولله العزة و لرسوله و للمؤمنین » . به طور طبیعی مسلمانان مجاز نیستند سلطه کافران را بر خود و سرزمین های اسلامی بپذیرند. و بدین وسیله دستور خدا و پیامبرش را نقض کنند. گرچه هر انسانی تکوینا آزاد است، اما مسلمان تشریعا حق پذیرش سلطه کافر را ندارد. سیره اولیای دین و فقها نیز چنین بوده، در برابر هر قانون، سیاست و حرکتی که از آن بوی سلطه کفار بر مسلمانان و زیر پا رفتن شرف و استقلال و عزت مسلمانان به مشام می رسیده، عکس العمل نشان داده اند.
بدیهی است که هجوم دشمن به سرزمین های اسلامی به تسلط آنان بر شؤون مختلف زندگی مسلمانان منتهی می شود و به حکم این روایت نامشروع است و دفاع در برابر این هجوم واجب می باشد. چه اینکه تسلیم در برابر چنین هجومی، که عزت و شرافت و برتری مسلمین را خدشه دار می کند، مجاز نبوده و از نظر قرآن و روایات محکوم است. مسلمانی وظایف و مسؤولیت هایی را به همراه دارد و یکی از مهم ترین آنها دفاع از دین، مکتب، جامعه و سرزمین های اسلامی و جان و مال و ناموس مسلمان هاست، هر چند دفاع از سرزمین، شرف، استقلال، جان و مال و زن و فرزند برخاسته از فطرت انسان است و در هر مرام و مکتبی ضرورت دارد.

بدیهی و منطقی است هر گونه کوتاهی مسلمین در دفاع از خود و کیان اسلام موجب تسلط دشمن و پیروزی ظاهری او به هدایت و راهنمایی شیطان خواهد شد .

1-مبانی فقهی دفاع از سرزمین های اسلامیسید جواد ورعی نشریه: حکومت اسلامی » تابستان 1382 – شماره 28 صفحه – از 42 تا 71)
2 .مبانی فقهی جهاد ، نویسنده سید جواد ورعی ، ناشر : بوستان کتاب