جمهوری اسلامی و جنگ اوکراین

پاسخ کوتاه:
موضع جمهوری اسلامی نسبت به این مسأله واقع گرایانه و بر اساس منافع ملی است. آنچه زمینه ساز تشدید این بحران شده است اقدامات تحریک آمیز آمریکا و ناتو بوده است. جمهوری اسلامی از اقدام نظامی روسیه طرفداری نکرده است، اما رویکرد دولت اوکراین نیز که به پشتوانه امریکا و ناتو موجب این شرایط شده است را نیز از نظر دور نداشته است.

موضع جمهوری اسلامی نسبت به این مسأله واقع گرایانه و بر اساس منافع ملی و اصول سیاست خارجی کشورمان است. آنچه زمینه ساز تشدید این بحران شده است اقدامات تحریک آمیز آمریکا و ناتو بوده است. جمهوری اسلامی از اقدام نظامی روسیه طرفداری نکرده است، اما رویکرد دولت اوکراین نیز که به پشتوانه امریکا و ناتو موجب این شرایط شده است را نیز از نظر دور نداشته است. چنانکه رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به قضایای اوکراین و عبرت‌های آن، این موضوع را نمونه‌ای آشکار از سیاست بحران‌سازی امریکا خواندند و افزودند: برخلاف مواضع دوگانه غربی‌ها موضع ثابت جمهوری اسلامی ایران همواره مخالفت با جنگ و تخریب در همه مناطق دنیا است و علاج بحران اوکراین و قضاوت درباره آن را منوط به شناخت ریشه‌های واقعی آن می‌دانیم. … ریشه بحران در اوکراین، سیاستهای آمریکا و غرب است که باید آن را شناخت و بر اساس آن قضاوت و اقدام کرد.(سخنرانی تلویزیونی رهبر انقلاب به مناسبت عید مبعث؛ 1400/12/10)موضع ایران در قبال بحران اوکراین: نه جنگ، نه سلطههمزمان با آغاز جنگ در اوکراین، وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی با دقت و حساسیت این بحران را مورد رصد قرار داده است. آیت­‌الله «سیدابراهیم رئیسی» در گفت­‌وگوی تلفنی با همتای روس خود، بر اصل حراست از منافع ملت­‌های منطقه در این بحران تاکید کرد.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امورخارجه هم در صفحه‌ توییتر خود نوشت: «بحران اوکراین ریشه در اقدامات تحریک آمیز ناتو دارد. ما توسل به جنگ را راه‌حل نمی‌دانیم. برقراری آتش بس و تمرکز بر راه‌حل سیاسی و دموکراتیک یک ضرورت است».
«علی بهادری جهرمی» سخنگوی دولت هم در واکنش به رویدادهای اوکراین در توییتی اصول اساسی مواضع ایران در قبال بحران اوکراین را مورد تاکید قرار داد و نوشت: «دغدغه‌های امنیتی درباره روند فزاینده و تحریک‌آمیز گسترش ناتو به شرق برای همه کشورهای مستقل و مخالف سلطه آمریکا قابل درک است. پایبندی به حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه و تکیه بر گفت‌وگو و دیپلماسی برای توقف درگیری‌ها ضروری است».
سعید خطیب­‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه هم گفته است: «جمهوری اسلامی ایران طرفین را به توقف درگیری‌ها و آتش بس برای مذاکره فوری به منظور حل و فصل سیاسی بحران دعوت کرده و ضرورت رعایت حقوق بین‌الملل و حقوق بشردوستانه در درگیری‌های نظامی را مجدانه یادآوری می‌کند.»
واقعیت آن است که جمهوری اسلامی، سال­‌هاست حضور و بلندپروازی­ آمریکا در منطقه را یکی از مهمترین دلایل بحران و آشوب در غرب آسیا می­‌داند و بر اساس همین دیدگاه هم، تکرار این حضور و ماجراجویی­‌ها در شرق اروپا را عامل بحران امروز.
اعتماد به آمریکا در هر سطحی از روابط، در دکترین جمهوری اسلامی با اما و اگرهای بسیاری روبرو است و آخرین تجربه رابطه ایران با آمریکا در پرونده هسته­‌ای و موضوع اقتصادی تحریم­‌ها نشان داده است که حتی در چنین سطحی هم نمی­‌توان به کاخ سفید اعتبار داد و اعتماد کرد.
در جنگ آغاز شده میان اوکراین و روسیه، ایران با حفظ موضع مستقل خود، از یک سو توسعه­‌طلبی­‌های ناتو و آمریکا را در شرق اروپا به عنوان محرک آغاز جنگ ارزیابی می­‌کند و از سوی دیگر جنگ را راه­‌حل هیچ بحرانی نمی­‌داند چون به عنوان کشوری که هشت سال طعم زهرآلود جنگ را چشیده، بیش از هر کشور دیگری متوجه تبعات و نگران و دغدغه­‌مند مردم است.
تاثیر بحران اوکراین بر منافع ایران
برخلاف پروپاگاندای رسانه‌­ای ایجاد شده علیه دولت در ساعات گذشته، آنچه در نگاه منصفانه به مواضع جمهوری اسلامی ایران در این جنگ مشهود است، عدم شتاب‌زدگی در بحرانی پیچیده است که طرفین آن نیز به دلیل همین پیچیدگی در هرگونه واکنشی محتاط هستند، اروپا و کاخ سفید قصدی برای اعزام نیروهای ناتو به اوکراین ندارند، دبیرکل سازمان ملل از روسیه می­‌خواهد به رسم انسان­‌دوستی جنگ را متوقف کند، چین هم از روسیه خواسته است بحران را از طریق گفت­‌وگو حل کند. شماری از کشورهای جهان هم با دقت و حتی بدون موضع‌­گیری در حال رصد تحولات هستند. با این همه انتظارات گروه­‌های خاصی از جمهوری اسلامی در اتخاذ مواضع تندتر در قبال این بحران، انتظاری خلاف رویه جهانی موجود است و دولت بی­‌آنکه تحت تاثیر این هیاهو قرار گیرد، در تلاش است تا بحران به وجود آمده را با هدف تامین منافع ملی مورد رصد و تحلیل قرار دهد.
«جواد لاریجانی» معاون بین‌الملل و دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه درباره هجمه رسانه‌ای اشاره شده علیه دولت در بحران اوکراین یادآور شده است: «برخی در داخل کشور گفته بودند چرا ما از حمله به اوکراین طرفداری کرده‌ایم که این نوع سوال نشان می‌دهد که آن‌ها موضع جمهوری اسلامی را نفهمیده‌اند چرا که ما به هیچ وجه از حمله نظامی طرفداری نکرده‌ایم اما در عین حال چشم خود را هم بر روی فتنه گری هایی که آمریکا و متحدین آنها در منطقه انجام می دهند نبسته‌ایم».
«منوچهر محمدی» معاون اسبق وزارت امور خارجه هم با «اصولی» توصیف کردن دیپلماسی فعال ایران در قبال بحران اوکراین گفت: جمهوری اسلامی همانطور که با جنگ موافق نیست، با پیشروی ناتو به سمت شرق هم موافق نیست و معتقدم خطر گسترش ناتو تهدیدی برای مرز شمالی ایران است.
«حمیدرضا آصفی» سخنگوی اسبق وزارت خارجه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل هم با بیان اینکه کشورها امنیت‌شان را به آمریکا گره نزنند گفت: ما باید در جریان جنگ روسیه و اوکراین موضع بی‌طرفی فعال داشته باشیم و به نوعی میانجگری کنیم؛ باید تلاش کنیم در اقدامی فوری شهروندان ایرانی در اوکراین زودتر خارج شوند.
«ابراهیم متقی» استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران هم با بیان اینکه اوکراین بدلیل بی توجه به سیاست قدرت مورد حمله نظامی قرار گرفت، گفت: معادله قدرت تقلیل یابنده است لذا جمهوری اسلامی در شرایطی می تواند موقعیت خود را در محیط منطقه ای شکل دهد که از اراده لازم برای مقابله با تهدیدات محیط همجوار برخوردار باشد.
در جنگ اوکراین، جمهوری اسلامی ابتدا باید از تاثیر مخرب آن بر منافع خود در بخش‌های مختلف پیشگیری کند و از سوی دیگر درپی اثرگذاری حداکثری باشد. یکی از مهمترین حوزه­‌های اثرگذار این بحران قطعا مذاکرات رفع تحریم­‌های ایران در وین خواهد بود که طرف‌های حاضر در آن، همان طرف­‌های بحران اوکراین هستند. تیم مذاکره کننده ایران با پیش­‌بینی احتمال درگیری بین روسیه و اوکراین، تلاش می‌کند تا هیچ­‌یک از طرف­‌های حاضر نتوانند مذاکرات وین را به حاشیه برده و به چیزی جز اصل آن پیوند بزنند. در وین هرآنچه منافع ملی ایران اقتضا کند در دستور کار تیم مذاکره کننده قرار خواهد گرفت تا گفت­‌وگوهای ایران برای رفع تحریم­‌ها کمترین تاثیر را از رویدادهای دیگر بپذیرد.
بحران آغاز شده در اوکراین، قیمت نفت و گاز را صعودی کرده است از سوی دیگر و با توجه به اینکه عمده گاز مورد استفاده اروپا از سوی روسیه تامین می­‌شود، تداوم این بحران اروپا را درگیر معضل تازه­‌ای از انرژی خواهد کرد. حضور و نقش آفرینی ایران در چنین برهه‌ای به عنوان یکی از اصلی­‌ترین دارندگان منابع گازی در جهان می­‌تواند در راستای منافع ملی، قدرت چانه­‌زنی ایران در جهان بالا برده و حتی آغاز راهی برای رساندن گاز ایران به اروپا، اهرمی برای کاستن از فشار غرب، عامل متوازن­‌ساز قدرت به نفع تهران و برجسته کننده نقش ایران به عنوان تامین کننده انرژی اروپا باشد. غرب در پاسخ به حمله روسیه به اوکراین پاسخی تحریمی در پیش گرفته است و به نظر می­‌رسد شدت تحریم­‌های اقتصادی و سیاسی علیه روسیه به بالاترین حدممکن افزایش یابد، در این حوزه هم رابطه قابل قبول ایران با مسکو می­‌تواند بازارهای روسیه را تاحدی در اختیار تولیدکنندگان ایران قرار دهد.
ایران در بحران اوکراین واقع­‌بینانه در راستای حفظ منافع خود حرکت می­­‌کند، جایگاه ایران در منطقه، همزمانی این جنگ با گفت­‌وگوهای رفع تحریم­‌ها و نیز تغییر توازن قدرت در جهان همگی از متغیرهایی هستند که می­‌توانند در این حرکت اثرگذار باشند. بر همین اساس موضع­‌گیری دولت به دور از هیجانات موجود، رصد صبورانه تحولات و تصمیم­‌گیری قاطع در واکنش به آن خواهد بود.(www.irna.ir/news/84662706)