تنش روسیه و اوکراین

پاسخ کوتاه:
همزمان با مطرح شدن دوباره موضوع عضویت اوکراین در ناتو و ارتباطات نظامی اوکراین با برخی کشورهای ناتو و خریدهای تسلیحاتی کی یف از آنها، تنش میان دو کشور آغاز شد. مسکو حمایت فزاینده ناتو از اوکراین را – از نظر تسلیحات، آموزش و پرسنل – تهدیدی برای امنیت خود می داند. این کشور همچنین اوکراین را به افزایش تعداد نیروهای خود در آماده سازی برای تلاش برای بازپس گیری منطقه دونباس (دو استان در دست جدایی طلبان = لوهانسک و دونتسک) متهم کرده است، ادعایی که اوکراین آن را رد کرده است.پوتین خواستار توافق‌های حقوقی خاصی شده است که هرگونه گسترش بیشتر ناتو به سمت شرق به سمت مرزهای روسیه را منع کند و بارها تاکید کرده که غرب به تضمین‌های شفاهی قبلی خود عمل نکرده است. روسیه همچنین نگران تسلیح اوکراین با سلاح های پیشرفته ناتو است اما از دیدگاه دولت اوکراین که هم اینک به غرب نزدیک است، مسکو حق دخالت در مسایل داخلی اوکراین و تعیین خط مشی های سیاست خارجی این کشور را ندارد و دولت کی یف به عنوان یک کشور دارای استقلال و حق حاکمیت، مجاز و مختار است که هم پیمانان سیاسی و نظامی خود را انتخاب کند. موضع جمهوری اسلامی دعوت دو کشور به پرهیز از تشدید تنش ها و حل اختلافات از طریق گفت وگو و مخالفت با هر گونه مداخلات تحریک آمیز در این قضیه است.

تنش روسیه و اوکراین:تنش کنونی درمرز بین روسیه و اوکراین سابقه ای هشت ساله دارد. درگیری بین دو کشور از اواخر سال 2013 شروع شد. در آن زمان«ویکتور یانوکویچ» رییس جمهوری وقت اوکراین که طرفدار روسیه بود، مذاکرات بین کشورش با اتحادیه اروپا بر سر انعقاد اتحادیه تجاری و گمرکی را به حالت تعلیق درآورد.او پس از پیشنهاد پوتین برای انعقاد اتحادیه گمرکی با روسیه، بلاروس و قزاقستان، مذاکرات کشورش با اتحادیه اروپا برای امضای توافقنامه‌ای که این کشور را به اتحادیه اروپا نزدیک‌تر می‌کرد؛ لغو کرد.این اقدام یانوکویچ به مذاق غربگرایان اوکراینی که خواستار دوری جستن از روسیه و نزدیکی بیشتر به غرب هستند، خوش نیامد و غربگرایان اوکراین در شهر کی یف (پایتخت) و چند شهر دیگر اوکراین علیه یانوکویچ به خیابان ریختند و در نهایت در نتیجه گسترش اعتراض ها یانوکویچ مجبور به فرار از کشور شد و به روسیه رفت.غربگرایان اوکراین موفق شدند با اعتراضات، رییس جمهوری طرفدار مسکو را از کشورشان فراری دهند و بحراین بین اوکراین و روسیه از همین نقطه تشدید شد.
همزمان با ناآرامی های داخلی اوکراین از اواخر سال 2013 و 3 ماهه نخست سال 2014 که به فرار یانوکویچ به مسکو انجامید، گروه هایی شبه نظامی در شرق اوکراین (در 2 استان دونتسک و لوهانسک) علیه دولت مرکزی اوکراین سر به شورش برداشته و اعلام استقلال کردند.
کشورهای غربی، روسیه را متهم به حمایت و تجهیز از جدایی طلبان اوکراینی می کنند؛ اتهامی که از سوی مسکو رد می شود. از آن زمان کنترل دو استان شرقی اوکراین که هم مرز با روسیه هستند، در اختیار جدایی طلبان افتاده است.
از سوی دیگر دولت روسیه از فرصت استفاده کرد و با برگزاری یک همه پرسی در مارس سال 2014 شبه جزیره کریمه در جنوب شرق اوکراین را ضمیمه خاک خود کرد.
این همه پرسی که با حضور نیروهای روسیه برگزار شد، از سوی جامعه جهانی به رسمیت شناخته نشده است. قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل این اقدام را غیرقانونی خوانده است. شبه جزیره کریمه که 97 درصد از مردم آن روس زبان هستند، یک نقطه استراتژیک است زیرا ورودی مهمی به دریای سیاه است – منطقه ای که پوتین می خواست کنترل آن را در دست داشته باشد.
روسیه و اوکراین در سال 2015 با میانجیگری فرانسه و آلمان در شهر مینسک بلاروس یک توافقنامه آتش بس امضا کرده اند اما در 7 سال گذشته این توافقنامه بارها از سوی شبه نظامیان جدایی طلب و ارتش اوکراین نقض شده است.
در سال 2019 روسیه و اوکراین توافق مبادله زندانیان را بین شورشیان جدایی طلب شرق اوکراین و دولت کی یف اجرا کردند؛ اما تغییری در وضعیت آرایش نیروهای جدایی طلب و ارتش اوکراین در مناطق شرقی اوکراین حاصل نشد.
همزمان با 2021 و مطرح شدن دوباره موضوع عضویت اوکراین در ناتو و ارتباطات نظامی اوکراین با برخی کشورهای ناتو و خریدهای تسلیحاتی کی یف از آنها، روسیه بار دیگر احساس خطر کرده است.
در بهار امسال، روسیه در پاسخ به آنچه که تهدیدات ناتو توصیف کرد، شروع به تجمیع ده‌ها هزار نیرو در نزدیکی مرز اوکراین کرد، اقدامی که در ابتدا با واکنش گسترده بین المللی منجر به عقب نشینی تاکتیکی روسیه شد و روس ها بعدا اعلام کردند این نیروها را از منطقه خارج کرده اند.
اما از پاییز امسال دوباره ارسال نیروها و تجهیزات به مناطق مرزی اوکراین این بار با شدت بیشتری از قبل شروع شد و تا این لحظه نیز همچنان ادامه دارد.
روسیه بارها تاکید کرده این جابجایی نظامی معمول، تهدیدی برای هیچ کس نیست و اینکه این کشور نیروها را در خاک خود منتقل می کند نباید باعث نگرانی شود.
مسکو حمایت فزاینده ناتو از اوکراین را – از نظر تسلیحات، آموزش و پرسنل – تهدیدی برای امنیت خود می داند. این کشور همچنین اوکراین را به افزایش تعداد نیروهای خود در آماده سازی برای تلاش برای بازپس گیری منطقه دونباس (دو استان در دست جدایی طلبان = لوهانسک و دونتسک) متهم کرده است، ادعایی که اوکراین آن را رد کرده است.
پوتین خواستار توافق‌های حقوقی خاصی شده است که هرگونه گسترش بیشتر ناتو به سمت شرق به سمت مرزهای روسیه را منع کند و بارها تاکید کرده که غرب به تضمین‌های شفاهی قبلی خود عمل نکرده است.
روسیه همچنین نگران تسلیح اوکراین با سلاح های پیشرفته ناتو است و پوتین گفته است که استقرار تسلیحات پیشرفته ناتو در اوکراین – مانند سامانه‌های موشکی – از خط قرمز روسیه عبور می‌کند.
اما از دیدگاه دولت اوکراین که هم اینک به غرب نزدیک است، مسکو حق دخالت در مسایل داخلی اوکراین و تعیین خط مشی های سیاست خارجی این کشور را ندارد و دولت کی یف به عنوان یک کشور دارای استقلال و حق حاکمیت، مجاز و مختار است که هم پیمانان سیاسی و نظامی خود را انتخاب کند.
(www.asriran.com/fa/news/825614)
ماجرای مناطق دونتسک و لوهانسک:
دونباس یا دُنباس، یک منطقه تاریخی، اقتصادی و فرهنگی در جنوب شرق اوکراین است و از بخش‌های شمالی و مرکزی استان دونتسک، بخش جنوبی استان لوهانسک و منتهای شرقی استان دنیپروپتروفسک تشکیل می‌شود. در مارس 2014 در پی «یورو-میدان» (اصطلاحی که به موج اعتراضات و ناآرامی‌های مردمی در اوکراین اطلاق می‌شود که آغازگر آنها تظاهرات مردمی شب 21 نوامبر سال 2013 در کی‌یف، به منظور تحقق اتحاد و یکپارچگی بیشتر با اتحادیه اروپا بود) و انقلاب مردمی 2014 اوکراین، مناطق بزرگی از دنباس دچار ناآرامی شد. این ناآرامی‌ها بعدا به نبرد بین دولت پساانقلابی اوکراین و تجزیه‌طلبان جمهوری‌های خودخوانده دونتسک و لوهانسک تبدیل شد.
تا پیش از جنگ، دنباس پرتراکم‌ترین منطقه اوکراین پس از پایتخت این کشور، کی‌یف، بود.
استان دونتسک تا پیش از جنگ پنجمین شهر بزرگ اوکراین و پایتخت غیررسمی دنباس به‌شمار می‌رفت. دیگر شهرهای بزرگ این منطقه لوهانسک، ماریوپول، ماکیئیفکا، هورلیفکا، کراماتورسک، اسلوفیانسک، آلچفسک، سیورودونتسک و لیسیچانسک بودند. امروزه شهر کراماتورسک مرکز اداری موقت استان دونتسک و سیورودونتسک مرکز اداری موقت استان لوهانسک به‌شمار می‌روند.
در طرف تجزیه‌طلب نیز دونتسک، ماکیئیفکا و هورلیفکا بزرگ‌ترین شهرهای جمهوری خلق دونتسک و لوهانسک و آلچفسک، بزرگ‌ترین شهرهای جمهوری خلق لوهانسک هستند.
استان دنباس با حدود چهار و نیم میلیون نفر جمعیت پرجمعیت‌ترین استان اوکراین است و با مساحتی بالغ بر 26 هزار و 900 کیلومتر مربع تقریبا 4/4 درصد از مساحت کل اوکراین را تشکیل می‌دهد. مرکز این استان شهر دونتسک است. این استان که در جنوب شرق اوکراین واقع شده تا نوامبر سال 1961 به افتخار ژوزف استالین به نام استان استالینو شناخته می‌شده‌ و اکنون دو میلیون نفر جمعیت دارد.
حدود 57 درصد از مردم استان دونتسک از نژاد اوکراینی و 38 درصد روس‌تبار و حدود پنج درصد از سایر نژادها هستند. ولی به لحاظ زبانی که در آن صحبت می‌شود، حدود 75 درصد مردم استان دونتسک به زبان روسی صحبت می‌کنند و تنها 24 درصد به زبان اوکراینی حرف می‌زنند.
در شمال شرق آن، استان لوهانسک و در شمال غرب آن استان خارکیف قرار دارد. این استان از غرب با استان‌های دنیپروپتروفسک و زاپروژیا هم ‌مرز است. این استان در جنوب ساحلی با دریای آزوف دارد و از شرق با کشور روسیه هم مرز است.
در ادامه تحولات اوکراین در سال 2014 و پس از رای مردم شبه جزیره کریمه به جدا شدن آن از اوکراین، روز یکشنبه 11 ماه مه سال 2014 استان دونتسک هم‌زمان با استان لوهانسک شاهد برگزاری یک همه‌پرسی به منظور استقلال از کی‌یف بود. در این همه‌پرسی بیش از 89 درصد رای‌دهندگان به خودمختاری استان دونتسک رای دادند.
استان لوهانسک، به روسی (لوگانسک) از استان‌های شرقی اوکراین است. مرکز این استان شهر لوهانسک است.
در سال 2014 و پس از جدا شدن شبه جزیره کریمه از اوکراین، روز ششم آوریل 2014 هواداران روسیه در سه استان لوهانسک، دونتسک، و خارکیف اقدام به تصرف ساختمان‌های دولتی کرده و خواستار برگزاری همه‌پرسی در مورد پیوستن این استان‌ها به روسیه شدند.
در ادامه این تحولات در روز 11 ماه مه سال 2014، استان لوهانسک شاهد برگزاری همه‌پرسی کسب استقلال از کی‌یف بود که در این همه‌پرسی بیش از 96 درصد رای‌دهندگان به خودمختاری لوهانسک رای دادند. (www.isna.ir/news/1400120302067)
زورآزمایی آمریکا و غرب با روسیه بر سر مسأله اوکراین تشدید شده است. در این بین اگرچه روسیه و اوکراین به عنوان طرف‌های اصلی بار‌ها عدم تمایل خود برای درگیری نظامی را اعلام کرده اند، آمریکا به عنوان یک کشور غیرمنطقه ای، به جوسازی درباره قریب الوقوع بودن جنگ ادامه می‌دهد. به نظر می رسد این تلاش ها با دو هدف عمده دنبال می شود.نخست اینکه، آمریکا با بزرگنمایی تهدید روسیه تلاش می‌کند تا حدودی تنش راهبردی در اروپا ایجاد کند و با این کار امیدوار است کشور‌های اروپایی به ویژه کشور‌های اروپای شرقی و کشور‌های عضو شوروی سابق گوش به فرمان آن شوند. با این برنامه، آمریکا می‌تواند بر اوضاع امنیتی ژئوپولیتیکی در اروپا غالب شود و تلاش‌های اروپا برای دستیابی به استقلال امنیتی راهبردی را محدود کند.
دوم، بهره برداری آمریکا از جنگ افروزی و شعله ور نگه داشتن درگیری هاست. برابر گزارش ها، از آغاز تشدید بحران اوکراین، آمریکا علاوه بر ارسال شمار زیادی سلاح به اوکراین، با انتقال موشک‌ها و سلاح‌های ساخت آمریکا از سه کشور حوزه بالتیک به اوکراین موافقت کرده است. بدون تردید، منافع صنایع نظامی آمریکا هم در میان است.
به گفته کارشناسان، تهدید اخیر کاخ سفید به پایان دادن به پروژه خط گاز طبیعی نورد استریم 2 با هدف فشار بر اروپا برای قطع وابستگی انرژی به روسیه است تا شرایط افزایش صادرات انرژی آمریکا به اروپا فراهم شود. (www.iribnews.ir/fa/amp/news/3361672)
موضع جمهوری اسلامی دعوت دو کشور به پرهیز از تشدید تنش ها و حل اختلافات از طریق گفت وگو و مخالفت با هر گونه مداخلات تحریک آمیز در این قضیه است.
این موضع به صورت رسمی از سوی سخنگوی وزارت امور خارجه مطرح گردید که جمهوری اسلامی ایران تمام طرفها را به خویشتنداری دعوت، و معتقداست باید ازهرگونه اقدامی‌که به تشدید تنش ها منجر شود، اجتناب کرد و جمهوری اسلامی همه طرف ها را برای تلاش به منظور حل و فصل اختلافات از طریق گفتگو و در چارچوب مسالمت آمیز فرا می خواند. وی افزود: متاسفانه مداخلات و اقدامات تحریک آمیز ناتو با محوریت آمریکا شرایط را در این منطقه پیچیده تر کرده است.(mfa.gov.ir/portal/newsview/671144)