علم پیشین خدا و تقدیر افعال ما

پاسخ کوتاه:
علم و تقدیر خدا نسبت به امور از جمله خوشی ها و ناخوشی ها ربطی به انتساب آن به خدا و نعوذ بالله انتساب شرور و بدیها به خدا ندارد. به عبارت دیگر، تقدیر الهی و علم پیشین خدا نسبت به اعمال ما مستلزم جبر و سلب اختیار و مسئولیت ما و انتساب آن به خدا نیست؛ زیرا خدا از افعال ما آگاه است که چگونه ما آنها را با اختیار انجام مى دهیم، نه اینکه چون او مى داند، ما مجبور به انجام دادن آن باشیم. به عبارت سوم خداوند موجودى است غیر زمانى و براى او قبل و بعدى نیست و همه زمان ها نزد او یکسان است و گذشته و آینده و حال نزد او مساوى است. پس همین طور که علم دیگران به اعمال ما در حال انجام یا بعد از آن یا قبل از آن رافع اختیار از ما نیست علم قبلى خداوند به اعمال ما رافع اختیار نیست. علم خدا به افعال انسان قبل از خلقت به این معنا نیست که او تقدیر کرده انسان چنین اعمالى را انجام دهد؛ بلکه تقدیر و مشیت الهى بر این قرار گرفته است که انسان اعمالش را از روى اراده و اختیار خودش انجام دهد و خدا نیز علم دارد که هر کسى با اراده و اختیار خودش چه کارهایى را انجام خواهد داد و این مساوى با اراده و اختیار انسان است. آگاهى خداوند نسبت به آینده انسانها مطلبى قطعى و مبرهن است، زیرا گذشته، حال و آینده نسبت براى ما که محاط به زمان هستیم مطرح است در هر مرحله از زمان اجزاء پسین و پیشین آن از ما غایب است، لیکن براى خداوند که موجودى غیر زمانى، بلکه خالق زمان و مکان است، گذشته و آینده اى نیست و تمام هستى با همه ابعاد و امتدادات زمانى مکانى اش نزد او حاضراست. بنابراین حوادث آینده براى ما آینده است و حوادث گذشته از نظرما گذشته است و در مورد ذات اقدس احدى این مطالب راه ندارد. راننده‌ای را تصور کنید که با سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت در حال حرکت درجاده می‌باشد این جاده دارای پیچ تندی می‌باشد که تنها با سرعت ۵۰ کیلومتر بر ساعت به پایین می‌توان از این پیچ عبور کرد والا ماشین واژگون خواهد شد، حال اگر شما از طریق علم فیزیک علم داشته باشید که این ماشین با سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت در صورت گذشتن از پیچ دچار واژگونی می‌‌گردد، آیا این علم شما باعث سلب اختیار از راننده می‌گردد؟ طبیعتاً جواب شما خیر است. در بحث مذکور نیز علم الهی سلب اختیار از انسان نمی‌کند، بلکه خداوند علم دارد که انسان با اختیار خودش چه رفتاری می‌کند.بنابراین اگر منظور این باشد که چون خدا مى داند پس کنشهاى ما از ازل مقدر شده و سرنوشت هرکسى رقم خورده و کسى قادر به تغییر آن نیست، به عبارت دیگر انسان در افعال خود مجبور است. با دقت در بیان فوق، بخوبى روشن مى شود که علم الهى هرگز موجب جبر و نمایشى خواندن افعال بشرى نیست، زیرا زمانى علم الهى موجب جبر است که علم او سبب و علت کنش و رفتار ما باشد، و به تعبیر دیگر، چون او مى داند که ما انجام مى دهیم، در حالیکه برعکس چون ما چنین مى کنیم خدا مى داند واگر غیر از این مى کردیم آن را مى دانست.

علم و تقدیر خدا نسبت به امور از جمله خوشی ها و ناخوشی ها ربطی به انتساب آن به خدا و نعوذ بالله انتساب شرور و بدیها به خدا ندارد. به عبارت دیگر، تقدیر الهی و علم پیشین خدا نسبت به اعمال ما مستلزم جبر و سلب اختیار و مسئولیت ما و انتساب آن به خدا نیست؛ زیرا خدا از افعال ما آگاه است که چگونه ما آنها را با اختیار انجام مى دهیم، نه اینکه چون او مى داند، ما مجبور به انجام دادن آن باشیم. به عبارت سوم خداوند موجودى است غیر زمانى و براى او قبل و بعدى نیست و همه زمان ها نزد او یکسان است و گذشته و آینده و حال نزد او مساوى است. پس همین طور که علم دیگران به اعمال ما در حال انجام یا بعد از آن یا قبل از آن رافع اختیار از ما نیست علم قبلى خداوند به اعمال ما رافع اختیار نیست. علم خدا به افعال انسان قبل از خلقت به این معنا نیست که او تقدیر کرده انسان چنین اعمالى را انجام دهد؛ بلکه تقدیر و مشیت الهى بر این قرار گرفته است که انسان اعمالش را از روى اراده و اختیار خودش انجام دهد و خدا نیز علم دارد که هر کسى با اراده و اختیار خودش چه کارهایى را انجام خواهد داد و این مساوى با اراده و اختیار انسان است. آگاهى خداوند نسبت به آینده انسانها مطلبى قطعى و مبرهن است، زیرا گذشته، حال و آینده نسبت براى ما که محاط به زمان هستیم مطرح است در هر مرحله از زمان اجزاء پسین و پیشین آن از ما غایب است، لیکن براى خداوند که موجودى غیر زمانى، بلکه خالق زمان و مکان است، گذشته و آینده اى نیست و تمام هستى با همه ابعاد و امتدادات زمانى مکانى اش نزد او حاضراست. بنابراین حوادث آینده براى ما آینده است و حوادث گذشته از نظر ما گذشته است و در مورد ذات اقدس احدى این مطالب راه ندارد. راننده‌ای را تصور کنید که با سرعت 100 کیلومتر بر ساعت در حال حرکت درجاده می‌باشد این جاده دارای پیچ تندی می‌باشد که تنها با سرعت 50 کیلومتر بر ساعت به پایین می‌توان از این پیچ عبور کرد والا ماشین واژگون خواهد شد، حال اگر شما از طریق علم فیزیک علم داشته باشید که این ماشین با سرعت 100 کیلومتر بر ساعت در صورت گذشتن از پیچ دچار واژگونی می‌‌گردد، آیا این علم شما باعث سلب اختیار از راننده می‌گردد؟ طبیعتاً جواب شما خیر است. در بحث مذکور نیز علم الهی سلب اختیار از انسان نمی‌کند، بلکه خداوند علم دارد که انسان با اختیار خودش چه رفتاری می‌کند.بنابراین اگر منظورشما این باشد که چون خدا مى داند پس کنشهاى ما از ازل مقدر شده و سرنوشت هرکسى رقم خورده و کسى قادر به تغییر آن نیست، به عبارت دیگر انسان در افعال خود مجبور است. با دقت در بیان فوق، بخوبى روشن مى شود که علم الهى هرگز موجب جبر و نمایشى خواندن افعال بشرى نیست، زیرا زمانى علم الهى موجب جبر است که علم او سبب و علت کنش و رفتار ما باشد، و به تعبیر دیگر، چون او مى داند که ما انجام مى دهیم، در حالیکه برعکس چون ما چنین مى کنیم خدا مى داند واگر غیر از این مى کردیم آن را مى دانست. پس همانطور که وقتى ما عملى را در برابر دیدگاه کسى انجام دهیم هیچکس نمى گوید چون فلانى مى بیند پس عمل فاعل جبرى است. در رابطه با علم الهى بر افعال ما در زمانهاى گذشته نیز نباید چنین گفت زیرا زمانهاى گذشته چنانکه بیان شد، نسبت به ما گذشته است و نسبت به خدا گذشته و حال و آینده یکسان مى باشد و فرقى بین علم خدا در زمانهاى سه گانه نیست. همانگونه که از این لحاظ فرقی بین علم خدا و علم ما نیست، اگر علم شما علت و سبب انجام و تحقق معلوم می گردد، علم خدا هم همین طور است و پرواضح است که علم ما هیچ اثرگذاری خارجی ندارد. در عین حال باید توجه داشت که هر انسانى تمام قواى لازم براى افعالش را از ناحیه خدا دارد و اختیارش هم از ناحیه اوست. لیکن جبر، زمانى است که خداوند مستقیما در کنشهاى ما دخالت داشته و قدرت گزینش را از ما سلب کرده باشد در حالیکه وجدانا مى یابیم که در کنشهاى خود انتخابگریم، و اراده حق تعالى به این تعلق گرفته است که ما با آزادى کامل و در پى هدایتهاى فطرت و عقل و انبیاء هر یک از دو راه سعادت و شقاوت را که توانستیم برگزینیم لیکن پس از پیمودن هر یک نتایج آن دیگر به اختیار ما نیست و سرنوشت محتوم ما بر اساس همان رقم زده خواهد شد.