قبض و بسط روح

دوست گرامی. کمال انسان در یک بستر تدریجی صورت می گیرد و این قبض و بسط ها چه بسا برای او لازم است و مانند رفت و برگشت هایی می ماند که روح سالک را به تدریج به حالت ثبوت می رساند و او را برای تحمل مراتب بالاتری آماده می نماید. اساساً روح آدمی به‌گونه‌ای است که برخی از اوقات دچار قبض و بسط می‌شود و جز خداوند؛ همگان کم‌وبیش این حالت رادارند. از سوی دیگر تمام رفتار و حتی اندیشه‌های انسان در شخصیت او متبلور گشته و نمایان می‌شوند. بعضی از اعمال موجب صیقلی شدن روح و طهارت آن می‌شود و بعضی از اعمال و حالات موجب زنگار آلود شدن آن می‌شوند. از اموری که موجب قبض روح آدمی و ملال آن می‌شود می‌توان به ستم کردن بر بندگان، غفلت، عدم کنترل زبان، حرام‌خواری، پرده‌دری در حق دیگران و نام برد و از اموری که موجب بسط و نشاط روح می‌شوند اموری از قبیل ذکر و توجه به خداوند، ترک گناه و معصیت، توبه، شب‌زنده‌داری، کمک به مستمندان و ضعفا و رعایت عفت و پاک‌دامنی و هر مسئله‌ای که موجب صیانت نفس و تقوای آدمی شود نام برد. لذا حالات قبض و بسط می تواند آدم را به سرحد خیر و یا شر برساند.
حالت بسط
سالک در حال بسط سراپا عشق است. بانشاط و سبک‌بال است. دوست دارد بدود و ره صدساله را یک‌شبه طی کند. ذکر می‌گوید، دعا می‌خواند، نماز به پا می‌دارد، اشک می‌ریزد، به اهل طریق خدمت می‌کند و هیچ احساس خستگی و گذر زمان نمی‌کند. حالی بس خوش دارد. او در این حال از شوق و عشق سرمست است و گاه آن‌قدر خود را به محبوب نزدیک می‌بیند که به ادلال می‌پردازد و بر او ناز می‌فروشد. سالک، عاشق این حال است و دوست دارد آن را هیچ‌گاه از دست ندهد، ولی ممکن نیست.
حالت قبض
بایست باور داشت که؛ سالک اگر در بسط مطلق بماند می‌سوزد و به همین دلیل باید به قبض بیفتد و می‌افتد. در حال قبض، عشق بر سالک غلبه ندارد، آتش شوقش فروکش کرده است، بی‌حال است، خود را کسل می‌بیند، جان را خسته و روح را افسرده می‌یابد، یاد حق و اذکار و اوراد برای او سنگین جلوه می‌کند و گاه ممکن است خیال و توهّم نرسیدن به مقصود آزارش دهد. سالک خام قبض را نمی‌پسندد و برنمی‌تابد و برای رسیدن به حالت بسط لحظه‌شماری می‌کند. البته سالک در قبض مطلق هم نمی‌ماند؛ زیرا مایه ناامیدی او می‌گردد و از راه می‌ماند.
عاشقم بر لطف و بر قهرش به جدّ
ای عجب من عاشق این هر دو ضدّ
انسان مؤمن پس از آغاز سلوک کم‌کم با دو حال قبض و بسط آشنا می‌شود. البته برخی سالکان پیش از سلوک نوعی قبض و بسط شبه سلوکی را تجربه کرده‌اند. اینان کسانی هستند که پیش از آغاز رسمی‌در سلوک الی الله، حالاتی معنوی دارند. پیدایش این حالات در این‌گونه اشخاص معمولاً ناشی از عواملی همانند صفای نفس ذاتی، گذشتن از گناهی چشم‌گیر، انجام طاعتی چشم‌گیر، برخورد با مصیبتی دردآور و می‌باشد.