خشم مقدس و مثبت

دوست گرامی. با وجود اینکه اسلام در بسیاری از موارد خشم را نکوهش کرده و به فروخوردن آن سفارش نموده، اما در مواردی هم خشم را یک امر پسندیده تلقی نموده است؛ چراکه برخی غضب‌ها، هدف مقدسی را دنبال می‌کنند، حدود معینی دارند و برای رویارویی با کار خلافی به وجود می‌آیند، این‌گونه غضب‌ها قطعاً ممدوح هستند.[1]حدیثی از امیرالمؤمنین علی (ع) درباره پیامبر اکرم (ص) وارد شده که مؤید این مطلب است: پیامبر خدا (ص) برای دنیا به خشم نمی‌آمد، اما هرگاه حق، او را به خشم می‌آورد، هیچ کس او را نمی‌شناخت و هیچ چیز نمی‌توانست جلوی خشم او را بگیرد تا آنگاه‌که انتقام حق را می‌گرفت.[2]به‌طورکلی، قوه غضب اگر به افراط گراید، تهور، اگر به تفریط روی آورد، جبن و اگر در حد اعتدال باشد، شجاعت، نام دارد.[3]حد افراط در هنگامی است که انسان به‌اندازه‌ای خشمگین شود که از فرمان عقل و دین خارج شود و اختیارش سلب گردد و حد تفریط آن در صورتی است که انسان قوه انتقام نداشته باشد، یا اینکه در او چنین قوه‌ای کم باشد، نسبت به خودش، ناموسش و دیگران بی‌تفاوت و بی‌غیرت می‌شود.[4]حد اعتدال وظیفه انسان در حالت عصبانیت این است که قدرت و صولت غضب را بشکند وان را تضعیف نماید تا از بروز آثار بد آن جلوگیری کند. بدین‌صورت که جایی که غضب لازم است، بروز دهد و جایی که حلم لازم است انسان بتواند بردبار باشد. آنچه مورد رضای خدا است همین است؛ یعنی غضب تحت سیطره عقل انسان باشد.[5] خداوند متعال در صفات مؤمنان می‌فرماید مؤمنان بر کافران سختگیر و با خود مهربان هستند.[6] این نیرو خشم در راه خدا و در برابر کافران صورت می‌گیرد که مقدس، مثبت و پسندیده است.
اما خشم ناپسند، همان خشمی است که منشأ بسیاری از شرارت‌ها و حوادث تلخ، خشونت‌ها و درگیری‌ها در جامعه می‌شود و فرد با آن خود و دیگران را به مشکلات بسیار جسمی و روحی مبتلا می‌کند و موجب خسارات فراوان می‌گردد. اسلام این نوع خشم را نکوهش کرده و انسان باید همواره در کنترل آن بکوشد. امیرالمؤمنین (ع) فرموده‌اند: خشم شر است، اگر از آن فرمان بری ویران می‌کند.[7] همچنین می‌فرماید: آغاز خشم دیوانگی و پایانش پشیمانی است.[8][1] مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج 3، ص 97.
[2] محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 9، ص 4339.
[3] شفیعی مازندرانی، پرتوی از اخلاق اسلامی، ص 278.
[4] فیض کاشانی، حقایق، ص 162.
[5] شبر، الاخلاق، ص 249.
[6] فتح، آیه 29.
[7] محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج 9، ص 4329.
[8] نوری، مستدرک الوسایل، ج 12، ص 13.