عمروعاص – مالک اشتر نخعی – زهیر بن قین شهید

1- نبرد یرموک یرموک، وادیی است میان نهر اردن و بحر لوط واقع در شام است. در آن جا نبردی در سال پانزدهم هجرت در زمان ابوبکر ، میان مسلمانان و رومیان به وقوع پیوست و به پیروزی مسلمانان انجامید. جنگ یرموک اصلی‌ترین جنگ منطقه شام و فتح الفتوح آن سرزمین محسوب می‌شود.به نظر بسیاری از مورخان فرمانده نظامی مسلمانان در جنگ، خالد بن ولید بوده است.
یک سال پس از واقعه یرموک، مسلمانان موفق شدند بیت المقدس را به محاصره در آورند. در واقع جنگ یرموک اصلی‌ترین جنگ منطقه شام و فتح الفتوح آن سرزمین محسوب می شود. بلاذری، احمد بن یحیی، فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶۰.
==============
2- شرکت عمروعاص در نبرد یرموک
ابوبکر وی را با سپاهی برای فتح فلسطین فرستاد. روایات در مورد فتح فلسطین گوناگون هستند، اما از اکثر آن‌ها نقش عمرو در این فتح هویدا است. وی توانست نواحی غرب اردن را نیز مطیع خود کند و در جنگ‌های اجنادین، یرموک و فتح دمشق نیز حضور داشت.
شهرت عمرو بیشتر به خاطر فتح مصر است که گفته می‌شود با مسئولیت خودش سپاهی را به آنجا برد. اما احتمال زیاد این سپاه باید از عمر بن خطاب فرمان گرفته باشد و تحت نظارت وی بوده باشد. مدتی بعد لشکری به فرماندهی زبیر به کمک عمرو فرستاده شد. جزئیات فتح مصر به این صورت است که در تابستان ۱۹ هجری/۶۴۰ میلادی لشکر بیزانس در هلیوپلیس شکست خوردند و در سال ۲۰ هجری/۶۴۱ میلادی، اعراب، بابل را فتح کردند و در ۲۱ هجری/۶۴۲ میلادی، اسکندریه نیز تحت امر اعراب قرار گرفت. عمرو علاوه بر فتح مصر، احکام اسلامی در حکومت آنجا برپا نمود و مالیات برای آنجا وضع کرد و شهر فسطاط که بعداً به مصر و در قرن ۴ تا ۱۰ هجری به قاهره معروف گشت را تأسیس کرد.
ابن سعد، الطبقات الکبرى، ج ۷، ص۳۴۲ ، تاریخ طبری، ج۴، ص۳۵۶ دائرة المعارف اسلام، A. J. WENSINCK، ذیل مدخل «AMR B. AS»، ج۱، ص۴۷۳. و دائرة المعارف اسلام، A. J. WENSINCK، ذیل مدخل «AMR B. AS»، ج۱، ص۴۷۳.
===============
3- شرکت مالک اشتر در نبرد یرموک
مالک در نبرد و جنگ یرموک حضور داشت .
مالک اشتر بهترین سرباز جنگ یَرموک بود او با شجاعت بسیار در حالی که قرآن می خواند، به پهلوان لشگر رومیان حمله برد و او را کشت. رومیان چون دیدند که بزرگ آنها کشته شد، گردنه عقاب را تخلیه کرده، فرار کردند.
در تاریخ دمشق به نقل از ابو حُذَیفه اسحاق بن بِشْر، درباره واقعه یَرموک نقل شده که: خالد [بن ولید ] به دنبال بخش اصلى سپاه دشمن بود تا آن که در گردنه عُقاب( گردنه عُقاب، گردنه اى مُشرف به دشت دمشق است و کسى که از دمشق به حِمْص مى رود، از آن مى گذرد (معجم البلدان : ج 2 ص 85).) به آنها رسید و گردنه اى که دامنه آن از غرب به سوى دشت دمشق کشیده شده بود، جایگاه اصلى دشمن بود.
وقتى سپاهیان خالد به این دسته از سپاهیان روم رسیدند، رومیان پیش آمده و از بالاى کوه بر سرشان، سنگ ریختند. در این هنگام، مالک اشتر با عده اى از مسلمانان، به سوى آنان تاختند که ناگهان به مردى نیرومند از سپاه رومیان برخورد کردند.
مالک به سوى آن مرد رفت و هر دو بر روى صخره اى صاف قرار گرفتند. آنان یکدیگر را با شمشیر زدند و اشتر، دست آن مرد رومى را قطع کرد و رومى با شمشیرش ضربه اى به اشتر زد؛ امّا آسیبى به او نرسید. پس گلاویز شده و روى صخره افتادند و سپس هر دو به پایین غلتیدند و اشتر، در همان حال که به آن مرد چسبیده بود و رهایش نمى کرد، شروع به خواندن این آیه کرد : «قُلْ إِنَّ صَلاَتِى وَنُسُکِى وَمَحْیَاىَ وَمَمَاتِى لِلَّهِ رَبِّ الْعَــلَمِینَ * لاَ شَرِیکَ لَهُ وَ بِذَ لِکَ اُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِینَ»؛ (بگو که نماز و عبادت و زندگى و مرگم براى خدا ، پروردگار جهانیان است * شریکى ندارد و به این، امر شده ام و من، نخستین مسلمانم).سوره الأنعام، آیات 162 و 163 .
مالک، پیوسته این [آیه] را مى خواند تا [از بالاى کوه] به قرارگاه لشکر و جایى هموار رسیدند. وقتى آرام شد به سمت آن مرد حمله کرد و او را کشت و در میان لشکر فریاد زد: «عبور کنید». و رومیان، چون دیدند که بزرگ آنها کشته شد، گردنه را تخلیه کرده، فرار کردند . [ تاریخ طبرى، ج 4، ص 401. ]
گفته اند که: اشتر، بهترین سرباز جنگ یَرموک بود. تاریخ دمشق، ج 56 ص 379 . گردآوری از کتاب: دانش نامه امیرالمؤمنین، محمد محمدی ری شهری، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، چاپ اوّل، ج 13، ص523.
بر گرفته از :https://makarem.ir/main.aspx?lid=
===========================
4- حضور عمروعاص در جنگ اعراب با ایرانیان
حضور عمروعاص در فتح ایران قابل اثبات نیست زیرا او در ایام فتح ایران ( 16- 20 ) هجری در منطقه شامات و اردن و فلسطین و دمشق حضور داشت .
====================
5- حضور مالک اشتر نخعی در جنگ اعراب با ایرانیان
حضور مالک در فتوحات و در نبرد یرموک قابل اثبات است اما حضور او در فتح ایران قابل اثبات نیست . اگر در فتح ایران حضور داشت نقش مهم و قابل توجه ( فرماندهی ) نداشت .
مالک اشتر در جنگ قادسیه که با امپراطوری ساسانی ایران بود٬ نیز شرکت داشت. ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۸ق، ج۵۶، ص۳۸۰.
مالک اشتر٬ حکیمی٬ ص۱۱
منابع تاریخی اهل سنت ، خبر از شرکت افرادی مانند مالک و سلمان و…. در فتوحات در زمان خلفا داده اند .تاریخ طبری ، ج ۳ ص ۳۸۹ _ الکامل فی التاریخ ، ج ۲ ص ۵۱۴ _ تاریخ مدینه دمشق ، ج ۲ ص ۱۳۱
امام خمینی به این نقلها ، با دیده شک و تردید نگریسته و می گوید ؛
« حضور برخی از اصحاب خاص امیر مومنان ع در فتوحات ، ثابت نیست تا چه برسد به امام حسن ع و درباره حضور برخی از اصحاب اگر هم ثابت باشد ، از سر ناچاری بوده چرا که آنان تمکن از مخالفت از امر متصدیان خلافت نداشته اند » کتاب البیع ، ج ۳ ص ۱۰۵
=================
6- حضور زهیر بن قین در جنگ اعراب با ایرانیان
حضور زهیر بن قین در فتوحات قابل اثبات نیست ،گرچه برخی از حضور او در برخی فتوحات اسلامی نام برده ا ند که افتخاراتی بزرگ به ثبت رساند. علامه سماوی در این باره می نویسد: «له فی المغازی مواقف مشهوره و مواطن مشهوده » سماوی، محمد، إبصارالعین فی أنصار الحسین (ع)، ص۱۶۱. در جنگها مواضع مشهور و جایگاه مشهودی داشته است.
زهیر عثمانی مسلک و مذهب بود ( طرفدار عثمان بود ) اما در تغییر و تحولی بزرگ در سال 61 به امام حسین ع پیوست و جزو شهدای کربلا گردید.
زُهَیر بن قَین بَجَلی از شهدای کربلا و از بزرگان قبیله بجیله؛ او عثمانی مذهب بود ولی پس از ملاقات با امام حسین(ع) چند روز قبل از واقعه کربلا، به او پیوست و در روز عاشورا به شهادت رسید. وی از مردان شریف و شجاع شهر کوفه و قوم خود شمرده می‌شد و به واسطه حضور در جنگ‌ها و فتوحات بسیار، جایگاه رفیعی به دست آورده بود. در برخی از منابع از قین -پدر زهیر- به عنوان یکی از اصحاب رسول خدا(ص) نام برده شده است.
================
7- اصالت و نسب مالک اشتر ( آیا مالک ایرانی بود )
مالک اشترنخغی مذحجی یمنی ، ایرانی بودن مالک و قبیله نخع و قبیله مذحج که یمنی های اصیل بودن قابل اثبات نیست . مگر این که یمن را بخشی از ایران در برخی از دوران بدانیم .
اما بعدها برخی از نوادگان مالک اشتر بعدها در سراسر ایران پراکنده شدند .
مالک از طایفه بنی نخع بود که شاخه‌ای از قبیله مذحج در یمن محسوب می‌شوند و در یمن نیز به دنیا آمد. ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۹۵۹ق، ج۱۵، ص۹۸.
مالک اشتر از قبیله نخع بود که نخع تیره‌ای از قبیله مذحج بود. نسب مالک طبق گفته ابن ابی الحدید چنین است: مالک بن حارث بن عبد یغوث بن مسلمة بن ربیعة بن خزیمة بن سعد بن مالک ابن نخع بن عمرو بن علة بن خالد بن مالک بن أدد. مالک در رجز خود در جنگ صفین خود را از قبیله مذحج معرفی کرده است. ابن مزاحم٬ وقعة صفین٬ ۱۴۰۴ق٬ ج۱ ٬ ص۳۹۵
تاریخ و مکان ولادت مالک اشتر، نامشخص است؛ اما شکی نیست که وی در سرزمین یمن بزرگ شده است و سپس در سال ۱۱ قمری یا سال ۱۲ قمری (۶۳۲ یا ۶۳۳م) از آنجا مهاجرت کرده است. وی از دلیران بزرگ و رئیس قومش بود و جاهلیت را درک کرد. در کوفه ساکن شد و از پشت او نسلی در کوفه زیستند. وقتی در جنگ یرموک از ناحیه چشم آسیب دید به وی لقب اشتر دادند. شهیدی، علی از زبان علی، ۱۳۷۷ش، ص۱۵۳.
مدخل «ابراهیم بن مالک اشتر نخعی، دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم».