دین و اندیشه

تحلیل کتاب تاریخ طبری

پرسش و پاسخ

چرا طبری سال های۲۹۳ تا ۲۹۶ را در کتابش ننوشته است؟

جواب اجمالی : دلیل خاصی برای عدم ذکر و یا اختصار تحولات تاریخ در سالهای 290-302 ( 310 وفات طبری ) ذکر نشده است . شاید کهولت و پیری و یا اشتغال طبری به تفسیر طبری و یا عدم وجود تحولات تاریخی مهم در این دوران از دیدگاه طبری و یا پیدایش حکومت های غیر عباسی در سایر بلاد و ضعف خلافت عباسی و… از ادله ضعف گزارش های طبری در تاریخ طبری در سالهای پایان عمر او در در سالهای 290- 302 دانست .

توضیح بیشتر :
تاریخ طبری یکی از معروف‌ترین منابع تاریخی اسلام و ایران بخصوص در بین اهل سنت است .
ابوجعفرمحمدبن جریربن یزیدبن کثیربن غالب طبری مشهور به جریر طبری (زادهٔ ۲۲۴ در آمل – درگذشتهٔ ۳۱۰ هجری قمری در بغداد) (۲۱۸–۳۰۱ هجری خورشیدی) (۸۳۹-۹۲۳ میلادی) مورخ، مفسر و فیلسوف ایرانی،مؤلف کتاب تاریخ طبری مشهور به پدر علم و تاریخ و تفسیر است. طبری در ۲۸ شوال ۳۱۰ هجری قمری مصادف با ۳۰۱ شمسی در شهر بغداد درگذشت.

نام کتاب طبری ،تاریخ الرسل و الملوک یا تاریخ الامم و الملوک است که معروف به تاریخ طبری است .
تاریخ طبری، تاریخی است، عمومی (از آغاز آفرینش تا ۳۰۲) که به زبان عربی که توسط ابوجعفر محمدبن جریر طبری (متوفی ۳۱۰)نوشته شده است .

این کتاب به سبب تفصیل ، قدمت و روش خاص مؤلف ، اثری منحصر به فرد و معتبر است . تاریخ دقیق آغاز تألیف آن معلوم نیست ، ولی مسلّم است که طبری پس از نوشتن جامع البیان فی تفسیر القرآن به تألیف آن پرداخته است (طبری ، چاپ بیروت ، مقدمة محمدابوالفضل ابراهیم ، ج 1، ص 22ـ23). وی تفسیر خود را از 283 تا 290 بر شاگردانش املا می کرده (یاقوت حموی ، ج 18، ص 42) و سپس اجازة روایت تاریخ خود را تا حوادث 294، یعنی تا پیش از روی کار آمدن مقتدر (295ـ320)، به شاگردانش داده است (همان ، ج 18، ص 70). به نوشتة یاقوت حموی متوفی در قرن هفتم ، تألیف تاریخ طبری در 303 به پایان رسیده است (همان ، ج 18، ص 44).

تاریخ طبری از دو بخش تاریخ جهان و تاریخ اسلام تشکیل می‌شود.
قسمت اعظم این اثر، یعنی بخش تاریخ اسلام آن، به ترتیبِ سالشمار هجری و منحصر به رویدادهای سیاسی و شرح جنگهاست .
بخش تاریخ جهان ترتیب سالشمار ندارد و ترتیب آن، موضوعی است، اگر چه در تنظیم مطالب تقدم زمانی حفظ شده است.
طبری گفته است که هدفش در این کتاب ذکر تاریخ شاهان، از عاصی و مطیع، و نیز تاریخ پیامبران است و تاریخ و زمان را به شب و روز تعیین کنند و درست به همین سبب، کتابش را با بحث درباره زمان و ماهیت و مقدار آن از ابتدای خلق آدم آغاز نموده و در این خصوص بعد از نقل گزارشهای مفصّل از راویان اخبار، به عقاید ادیان و امتهای گوناگون و آرای زردشتیان استناد کرده است.
طبری مسلماً اولین کسی نبوده که وقایع نگاری را بر اساس سالشمار تنظیم کرده، اما می‌توان گفت که این روش را به کمال رسانده است.

نقاط ضعف تاریخ طبری
تاریخ طبری به اندازه اهمیت خود از موافقان و مخالفانی برخوردار است . موافقان بر نقاط قوت تاریخ طبری و مخالفان بر نقاط ضعف تاریخ طبری تاکید می کنند .
قسمت اعظم تاریخ طبری مجموعه ای از روایات گوناگون از راویان مختلف است که به شکلِ معمولِ روایتِ خبر، نقل شده است، بدین صورت که ابتدا سلسله راویان و سپس خبر گزارش می‌شود؛ بنابراین، تاریخ طبری صرفاً نقلی است و مؤلف دخل و تصرفی در منابع خود نکرده و مطالب را بدون درنظر گرفتن صحت و سقم آن‌ها ضبط نموده است.
وی از یکسو با امانتداری کامل و در نوع خود بی نظیر، روایات متعدد و متنوع راجع به هر واقعه را آورده و از این طریق به حفظ منابع اسلامی از خطر نابودی خدمتی شایان کرده است، اما از سوی دیگر، مطالب غیرواقعی و افسانه های حماسی و نیز خلط و سهوهایی در کتابش دیده می‌شود؛ ازینرو باید محتوای هر روایت بررسی و با روایات دیگر مقایسه شود و مختصات و مسائل آن معلوم گردد

یکی از ضعف های تاریخ طبری، اختصار تحولات تاریخی در سالهای پایانی عمر او است .
کهولت طبری را باید دلیل اختصار گزارش‌های حوادث معاصرش دانست، طبری هشت سال قبل از فوتش، امیدوار بود که تاریخش را ادامه دهد، در واقع قطع تألیفش را بیش‌تر می‌توان به سبب کهولت و بیماری دانست.

زیرا وی منابع خود را در شکل «ذُکِرَ»، «ذَکَرَ لی بعضُ اصحابی »، «اخبرنا جماعةٌ من اهل الخبر» می نویسد و کمتر نام راویان را ذکر می کند. بعلاوه وقایع این سالها به اختصار گزارش شده است . می توان گفت که از زمان خلافت معتصم فقط حوادث بسیار مهم و دامنه دار، مثل قیام بابک خرمدین در آذربایجان یا قیام زنگیان در خوزستان و بین النهرین ، بتفصیل گزارش شده است . در واقع ، به سبب ضعف دستگاه خلافت ، حوزه و مقر خلافت ، دیگر منشأ جریانهای سیاسی جهان اسلام نبود، بلکه اکثر امور سیاسی مهم ، راجع به ایالات و حکومتهای محلی بود که مسلماً در بغداد به اختصار انتشار می یافت . با توجه به این نکات نمی توان صرفاً کهولت طبری را دلیل اختصار گزارشهای حوادث معاصرش دانست .

برگرفته از منابع مختلف مدخل های دایره المعارف ها و دانشنامه ها
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ طبری»، شماره۳۱۱۴.

تحلیل کتاب تاریخ طبری

guest
0 نظرات
تازه‌ترین
قدیمی‌ترین بیشترین رأی
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
دکمه بازگشت به بالا