روح در سوره قدر

در اینکه مقصود از روح در دو آیه مورد سوال چیست در تفاسیر نظریات مختلفی آمده است در تفسیر نمونه ذیل آیه سوره قدر امده است :در اینکه منظور از روح کیست؟ بعضى گفته اند:” جبرئیل امین” است که” روح الامین” نیز نامیده مى شود، و بعضى” روح” را به معنى” وحى” تفسیر کرده اند، به قرینه آیه 52 سوره شورى”” و کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا”:” همانگونه که بر پیامبران پیش وحى فرستادیم بر تو نیز به فرمان خود وحى کردیم”.
بنا بر این مفهوم آیه چنین مى شود:” فرشتگان با وحى الهى در زمینه تعیین مقدرات در آن شب نازل مى شوند”.
در اینجا تفسیر سومى وجود دارد که از همه نزدیکتر به نظر مى رسد، و آن اینکه” روح” مخلوق عظیمى است ما فوق فرشتگان، چنان که در حدیثى از امام صادق ع نقل شده است که شخصى از آن حضرت سؤال کرد:” آیا روح همان جبرئیل است”؟ امام ع در پاسخ فرمود:”
جبرئیل من الملائکة، و الروح اعظم من الملائکة، ا لیس ان اللَّه عز و جل یقول: تنزل الملائکة و الروح”؟
” جبرئیل از ملائکه است، و روح اعظم از ملائکه است، مگر خداوند متعال نمى فرماید: ملائکه و روح نازل مى شوند”؟ .
یعنى به قرینه مقابله، این دو با هم متفاوتند، تفسیرهاى دیگرى نیز براى کلمه” روح” در اینجا ذکر شده چون دلیلى براى آنها نبود از آن صرفنظر گردید
وذیل آیه سوره نحل امده است :
در اینکه منظور از” روح” در این آیه چیست؟ مفسران گفتگوى بسیار کرده اند، ولى ظاهر این است که منظور از آن، وحى و قرآن و نبوت است که مایه حیات و زندگى انسانها است.
گرچه بعضى از مفسران، وحى را از قرآن، و هر دو را از نبوت در اینجا جدا کرده اند و به صورت سه تفسیر بیان داشته اند، ولى ظاهر این است که همه به یک حقیقت باز مى گردد.
و به هر حال” روح” در اینجا جنبه معنوى دارد، و اشاره به هر چیزى است که مایه حیات دلها است و سبب تربیت نفوس و هدایت عقلها مى گردد، همانگونه که در آیه 24 سوره انفال مى خوانیم: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اسْتَجِیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْیِیکُمْ:” اى کسانى که ایمان آورده اید اجابت کنید دعوت خدا و پیامبرش را هنگامى که شما را به چیزى فرا مى خواند که مایه حیات و زندگى شما است”.
و در سوره غافر آیه 15 مى خوانیم یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ:” او روح را به فرمانش بر هر کس از بندگانش که بخواهد القا مى کند” و در سوره شورى آیه 52 چنین آمده: وَ کَذلِکَ أَوْحَیْنا إِلَیْکَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا ما کُنْتَ تَدْرِی مَا الْکِتابُ وَ لَا الْإِیمانُ:” این گونه، روحى را به فرمان خود بر تو وحى فرستادیم، تو پیش از آن، از کتاب و ایمان آگاه نبودى”! روشن است که” روح” در این آیات به معنى” قرآن” و” محتواى وحى”و” فرمان نبوت” است.
گرچه روح در سایر آیات قرآن به معانى دیگرى نیز آمده است ولى با توجه به قرائنى که ذکر شد مفهوم روح در آیه مورد بحث، قرآن و محتواى وحى مى باشد.
ذکر این نکته نیز لازم است جمله” عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ” (بر هر کس از بندگانش بخواهد) هرگز به این معنى نیست که موهبت وحى و نبوت بى حساب و کتاب است، زیرا” مشیت” الهى هرگز از” حکمت” او جدا نمى باشد، و به مقتضاى حکیم بودنش این موهبت را در محل شایسته و لایق قرار مى دهد: اللَّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ:” خداوند مى داند رسالت خود را در کجا قرار دهد” (انعام- 124). تفسیر نمونه، ج 11، ص: 154