قدیمی ترین ماخذ در باره سقط محسن

منابع شیعی، علت مرگ محسن را سقط شدن دانسته‌اند؛ اما در کیفیت، زمان و مسبب آن اختلاف دارند. همه منابع شیعه محسن را به‌عنوان فرزند حضرت فاطمه(س) آورده‌اند، که برخی از آنها به ترتیب تاریخ تالیف عبارتند از:
یعقوبی (م292 ق) درتاریخ یعقوبی.[2]مسعودی (م346 ق) درمروج الذهب.[3]محمد بن سلیمان کوفی(زنده در سال 300 ق) در کتاب مناقب امیرالمؤمنین.[4]خصیبی (م334 ق) درالهدایة الکبری.[5]قاضی نعمان صاحب دعائم (م363 ق) در شرح الاخبار.[6]شیخ مفید (م 413ق)الارشاد.[7]علی بن محمد علوی عمری (م حدود 460 ق) درالمجدی فی انساب الطالبیین.[8]طبرسی (م548 ق) دراعلام الوری.[9]ابن شهر آشوب (م 588ق) مناقب آل ابی طالب.[10]اربلی (م693ق) درکشف الغمة فی معرفة الائمة.[11]منابع اهل سنت
منابع اهل سنت که محسن را جزء فرزندان حضرت فاطمه(س) شمرده‌اند عبارتند از:
احمد حنبل (م 241ق) در مسند.[12]بخاری (م 256ق) درالادب المفرد.[13]ابن قتیبه (م276 ق) درالمعارف.[14]بلاذری (م279 ق) درانساب الاشراف.[15]دولابی (م310 ق) الذریة الطاهرة.[16]طبری (م310 ق) تاریخ الرسل و الملوک.[17]ابن حبان بستی(م354ق) در کتابالثقات.[18]حاکم نیشابوری(م405ق) در المستدرک علی الصحیحین.[19].ابن حزم اندلسی(م456 ق) در جمهره انساب العرب.[20]بیهقی (م458 ق) درالسنن الکبری.[21]ابن عبد البر قرطبی (م463 ق) در استیعاب.[22]شهرستانی(م548ق) در ملل و نحل.[23]ابن عساکر دمشقی(م571 ق) در تاریخ دمشقدر شرح حال امام حسن و امام حسین.[24]ابن عساکر، ترجمة الإمام الحسین علیه‌السلام من تاریخ.[25]ابن اثیر(م630 ق) دراسد الغابه.[26] و در کامل[27]سبط ابن الجوزی (م654ق) در تذکرة الخواص.[28]محب الدین طبری(م694 ق) ذخائر العقبی.[29]ابوالفداء(م732ق) در المختصر فی اخبار البشر.[30]شهاب الدین نویری (م733 ق) در نهایة الارب.[31]شمس الدین ذهبی (م748 ق) در سیر اعلام النبلاء.[32]ابن کثیر (م 774 ق)البدایة و النهایة.[33]زرندی (م750 ق) درنظم درر السمطین.[34]هیثمی (م807 ق) در مجمع الزوائد.[35]ابن حجر عسقلانی(م852 ق) در الاصابه.[36]ابن دمشقی (م871 ق) در جواهر المطالب.[37]صالحی شامی (م942 ق) در سبل الهدی و الرشاد.[38]قندوزی (م1294 ق) درینابیع المودة.[39]صفوری شافعی در نزهة المجالس و منتخب النفائس.[40]منابع اهل سنت غالبا خبر درگذشت او را با عبارت «مات صغیرا»، «مات و هو صغیر» و یا چیزی شیبه این آورده‌اند.[41] که دلالت بر زنده به دنیا آمدن او دارد و ابن حزم عبارت «مات صغیرا جدا إثر ولادته؛ بسیار کوچک و بلافاصله پس از ولادت از دنیا رفت» را آورده است.[42] برخی هم گفته اند محسن سقط شد
نحوه شهادت
بسیاری از منابع شهادت محسن را مصادف با حمله به بیت حضرت زهرا(س) در جریان بیعت گرفتن از حضرت علی(ع) دانسته‌اند.[43] شهرستانی (م 548ق) در کتابالملل و النحل به نقل از ابراهیم بن سیار معروف به نظام (م230 ق) یکی از بزرگان معتزله نقل می‌کند که ضربه در به پهلوی فاطمه(س) در آن روز موجب سقط محسن شد، وی می‌گوید:
ضرب بطن فاطمه یوم البیعه حتی القت الجنین من بطنها وکان یصیح احرقوا دارها بمن فیها[44]روز بیعت چنان بر شکم فاطمه زدند که بچه‌اش سقط شد و فریاد می‌زد: خانه‌اش را با هر کس داخل آن است بسوزانید!
نظام به دلیل این عقیده و برخی عقاید دیگر از سوی برخی از اهل سنت تکفیر شده است.[45]همچنین ابن ابی الحدید نیز در داستان مناظره با استادش ابوجعفر نقیب به سقط محسن در جریان بیعت اشاره می‌کند.[46
تاریخ دقیق سقط شدن محسن مشخص نیست. ولی با تفحص در گزارش‌های تاریخی می‌توان نتیجه گرفت، این واقعه پس از رحلت پیامبر(ص) با فاصله یک ماه یا بیشتر صورت گرفته‌است. بدین جهت آنچه مشهور است که هجوم به خانه حضرت علی(ع) با فاصله چند روزه از رحلت رسول اکرم(ص) اتفاق افتاده، صحیح نیست.
محل دفن
هیچ‌یک از منابع معتبر و دست اول تاریخی و مقاتل، به محل دفن محسن(ع) اشاره نکرده‌اند؛ اما در روایتی آمده است که حضرت علی(ع) به فضه خادم حضرت زهرا فرمود بدن محسن را در آستانه خانه دفن کند.[47]عذاب قاتل وی
ابن قولویه در کامل الزیارات حدیثی نقل می‌کند که طبق آن، اولین شخص از اولاد رسول خدا(ص) که در قیامت به پرونده‌اش رسیدگی می‌شود محسن است، سپس قاتلش مورد مواخذه قرار می‌گیرد. پس از آن نوبت به قنفذ می‌رسد.[48
پانویس
یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج 2، ص213↑ مسعودی، مروج الذهب، ج 3، ص63↑ کوفی، مناقب امیرالمؤمنین، ص221 و ص253↑ خصیبی، الهدایة الکبری، ص392 و ص417↑ قاضی نعمان، شرح الاخبار، ج 3، ص88↑ شیخ مفید، الارشاد، 1413ق، ج1، ص354-355.↑ عمری، المجدی، ص12↑ طبرسی، اعلام الوری، ج1، ص395↑ ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج3، ص133↑ اربلی، کشف الغمة، ج2، ص67↑ أحمد بن حنبل، مسند، ج1، ص98↑ بخاری، الأدب المفرد، ص177↑ ابن قتیبة، المعارف، ص211↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج2، ص411، ج3، ص361↑ دولابی، الذریة الطاهره، ص61-62↑ طبری، تاریخ طبری، ج4، ص118↑ ابن حبان بستی، الثقات، ج2، ص142↑ حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج3، ص165 و 168↑ ابن حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، 1403ق، ص16.↑ بیهقی،السنن الکبری، ج6، ص166، ج7، ص63↑ ابن عبد البر، استیعاب، ج4، ص448↑ شهرستانی، الملل والنحل، ج1، ص77↑ ابن عساکر، ترجمة الإمام الحسن بن علی بن أبی طالب علیهما السلام من تاریخ مدینه مشق. ص16↑ ابن عساکر، مدینة دمشق، ص28، 29↑ ابن اثیر, اسد الغابة، ج4، ص308↑ ابن اثیر، الکامل، ج3، ص397↑ سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ص57↑ طبری، احمد بن عبد الله، ذخائر العقبی، ص119↑ ابو الفداء، المختصر فی اخبار البشر، 1417ق، ج1، ص252.↑ نویری، احمد بن شهاب، نهایة الارب (فارسی)، ج5، 257–258↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج3، ص425↑ ابن کثیر، البدایة والنهایة، 1408ق، ج7، ص367.↑ زرندی، نظم درر السمطین، ص37↑ هیثمی، مجمع الزوائد، ج 8، ص52↑ ابن حجر العسقلانی، الاصابه، 1415ق، ج6، ص191.↑ ابن دمشقی، جواهر المطالب، 1415ق، ج2، ص121↑ شامی، سبل الهدی و الرشاد، ج 6، ص358، ج11، ص50، 55↑ قندوزی، ینابیع المودة، 1416ق، ج2، ص67، 142.↑ صفوری شافعی، نزهة المجالس، ج 2 ص177↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، 1403ق، ج16، ص37؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه، 1415ق، ج2، ص244؛ ابو الفداء، المختصر فی اخبار البشر، 1417ق، ج1، ص252؛ قندوزی، ینابیع المودة، 1416ق، ج2، ص67؛ ابن دمشقی، جواهر المطالب، 1415ق، ج2، ص121؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، 1408ق، ج7، ص367؛ طبری، تاریخ الامم والملوک، ج4، ص118؛ ابن اثیر، اسد الغابة، ج3، ص397؛ ابن قتیبه، المعارف، ص211؛ طبری، ذخائر العقبی، ص55؛ بلاذری، انساب الاشرف، ج2، ص411؛ سبط بن الجوزی، تذکرة الخواص، ص57؛ شامی، سبل الهدی والرشاد، ج1، ص50؛ ابن صباغ، الفصول المهمة ص125.↑ ابن حزم الاندلسی، جمهرة انساب العرب، 1403ق، ص16.↑ شهرستانی، الملل والنحل، ج1، ص57-58؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج14، ص192–193.↑ شهرستانی، الملل والنحل، ج1، ص57-58↑ شهرستانی، الملل والنحل، ج1، ص57–58↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، ج14، ص192–193↑ سبزواری، جامع النورین، ص206↑ ابن قولویه، کامل الزیارات، النص، ص334↑( ویکی شیعه )
در فروع کافی ج 6 ص 18 ح 2 باب الاسماء و الکنی ، چاپ اسلامیه به سقط شدن محسن پرداخته است . برای آگاهی کاملتر به “رنجهای زهرا “ترجمه کتاب “ماساه الزهراء “نوشته سید جعفر مرتضی عاملی لبنانی مراجعه کنید .