تشخیص روزی حلال

پرسشگرگرامی؛ برای کسب روزی حلال ابتدا انسان باید به مسائل حلال و حرام آگاهی پیدا کند تا راه های تحصیل حلال از حرام را تشخیص دهد و بدین منظور بر هر فرد مسلمانی واجب است مسائل و احکام مورد نیاز خود را با تقلید از مرجع و با مراجعه به رساله های عملیه و کتاب های فقهی یاد بگیرد, امیرالمؤمنین بعضی از روزها وارد بازار می شدند و فریادمی زدند: «یا معشر التجار الفقه ثم التجاره ; ای پیشه وران و بازرگانان ابتدا احکام حلال و حرام را بیاموزید و سپس مشغول تجارت شوید تا نادانسته مرتکب درآمدهای نامشروع و حرام نشوید».در آمد انسان از راه کسب وکار وتجارت کالاهای مجاز در آمد حلال است.و در مرحله عمل سعی نماید از کارهایی که موجب شبهه ناک و حرام شدن درآمد می شود جدا پرهیز نماید و همیشه به یاد خدا باشد و از او روزی پاک و حلال بخواهد و در مرحله سوم اگر حقوقی از مردم در اموال اوست و حقوقی را که خدا در اموال او معین کرده مثل خمس و زکات بپردازد. و اگر برای کاری استخدام می شود به وظیفه شرعی و قانونی خود عمل نماید تا حقوق دریافتی حلال باشد.بر اساس روایات عبادت هفتاد جزء دارد که برترین جزء آن کسب روزی حلال است. بلکه در حدیث معراج آمده است که خدای متعال به رسولش فرمود: ای احمد! عبادت ده قسمت است که نه قسمت آن طلب روزی حلال می باشد، پس اگر خوراک و نوشیدنی ات پاک و حلال باشد در پناه و حمایت من هستی. فی حدیث المعراج: یا احمد! ان العباده عشره اجزاء تسعه منها طلب الحلال فإن اطیب مطعمک و مشربک فأنت فی حفظی و کنفی/ میزان الحکمه، ری شهری، عنوان «عباده» ذیل انواع العباده (باب 2494)البته همان طور که امام صادق (علیه السلام) فرمود: شمشیر زدن آسان تر از به دست آوردن مال حلال است. همان، عنوان حلال، ذیل «صعوبه طلب الحلال» (باب937)
دوست گرامی؛ مصداق روزی حلال را در چند محور بیان میکنیم:
1. روزی «حلال» یعنی آنکه از راه‌های‌ مشروع و در چهارچوب قوانین شرع به دست آمده باشد؛ یعنی در ضمن معامله شرعی، تجارت، و یا از راه کار و تلاشی که حاصل دست رنج انسان باشد. قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا»؛ و خداوند معامله را حلال و ربا را حرام کرده است.
2. رزق حلال درآمد مشروعی است که حقوق خدا که در آن مال است پرداخته شده باشد؛ مانند خمس، زکات و…: «وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبى وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ إِنْ کُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّه…»؛ بدانید هر گونه غنیمتى به دست آورید، خمس آن براى خدا، پیامبر، و… است.
3. روزی حلال مال و سرمایه‌‌ای است که حق الناسی در آن نباشد؛ یعنی مال حلالی که انسان از راه مشروع به دست آورده، اگر بدهکاری دارد، اعم از دیه، قرض و … و توانایی پرداخت آنها را دارد، باید پرداخت کند.
آنچه در موضوع روزی حلال مورد توجه است؛ این است که پیشوایان دین با گفتار و عمل خود همواره پیروان خویش را به تلاش برای به دست آوردن روزی حلال تشویق کرده و حلال بودن را شرط لازم و ضروری درآمدها دانسته‌اند. آنان کوشیده‌اند تا از این راه نظام مالی و اقتصادی سالم بر زندگی مردم و جامعه حکم‌فرما شود و راه‌های نامشروع کسب درآمد از بین رفته و یا به حداقل برسد. اهمیت این موضوع یعنی جایگزین کردن راه‌های مشروع در به دست آوردن روزی به اندازه‌ای است که این موضوع در منابع دینی به گونه‌های مختلف مطرح شده است. در این فرصت برخی از روایات را در این زمینه مطرح خواهیم کرد.
در دین اسلام، درآمدهای مشروع و کسب و کار و اموال حلال، جایگاه ویژه‌ای دارد، به گونه‌ای که در آموزه‌ها و تعالیم آن، تلاش برای کسب درآمد حلال جزو بهترین و با ارزش‌ترین عبادت‌ها به شمار رفته است:
«أَبِی جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله و سلّم) الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً أَفْضَلُهَا طَلَبُ الْحَلَالِ»؛ امام باقر(علیه السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) نقل می‌کند که عبادت هفتاد جزء دارد که بهترین بخش آن تلاش در راه کسب روزی حلال است.
امام علی(علیه السلام) و دیگر ائمه(علیهم السلام) در جایگاه پیشوایان دین، جهت کسب روزی حلال برای گذران زندگی خود از کار و تلاش دریغ نمی‌کردند.
در تاریخ آمده است: «وَ کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ(علیه السلام) یَخْرُجُ فِی الْهَاجِرَةِ فِی الْحَاجَةِ قَدْ کُفِیَهَا یُرِیدُ أَنْ یَرَاهُ اللَّهُ تَعَالَى یُتْعِبُ نَفْسَهُ فِی طَلَبِ الْحَلَالِ»؛ علی(علیه السلام) در شدّت گرما به دنبال حاجتى بیرون مى‌ شد که دیگران مى ‌توانستند انجام دهند، امّا مقصودش از این‌که خود اقدام کند و به دیگرى وانگذارد، این بود که خداوند شاهد باشد که براى روزى حلال خود را به زحمت انداخته و کار مى‌ کند.
و نیز حضرتشان یکی از ویژگی‌های انسان‌های مؤمن و با تقوا را تلاش برای روزی حلال می‌داند: «…وَ طَلَباً فِی حَلَال ».
«کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ یَقُولُ: الْحَلَالُ هُوَ قُوتُ الْمُصْطَفَیْنَ»؛ امام سجاد(علیه السلام) می‌فرمود روزی حلال از آن برگزیدگان است.
«فَقُلِ اللَّهُمَّ أَغْنِنِی بِحَلَالِکَ عَنْ حَرَامِک»؛ امام صادق(علیه السلام) می‌‌فرماید: بگویید خدایا ما را از راه حلال از درآمد نامشروع بی‌نیاز فرما.
حضرتش درجایی دیگر می‌فرماید: « … فَبَکِّرُوا فِی طَلَبِ الرِّزْقِ وَ اطْلُبُوا الْحَلَالَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ سَیَرْزُقُکُمْ وَ یُعِینُکُمْ عَلَیْهِ»؛ صبح زود برای به دست آوردن روزی اقدام کنید و روزی حلال را از خدا بخواهید که خداوند آن‌را به شما خواهد داد و در به دست آوردنش یاریتان خواهد نمود.
البته به دست آوردن روزی کاملاً حلال مشکلاتی نیز دارد؛ به همین دلیل امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مُجَادَلَةُ السُّیُوفِ أَهْوَنُ مِنْ طَلَبِ الْحَلَال »؛ نبرد با شمشیر از کسب روزی حلال راحت‌تر است. اینگونه است که پاداشی چون جهاد دارد.