توبه و جبران گناه
در سخنرانی اقای پناهیان نگاه میکردم که میگفت یکی از یاران امام صادق ع به نام زراره یه دوست داشت که بسیار گناه کار و مال حرام خور بود یه روز زراره به دوستش میگه که توبه کنه و اون در جواب میگه اگه امام صادق میتونه بهم کمک کنه باشه … . زراره پیش امام صادق میره و جریان رو بهش میگه و امام صادق در جواب بهش میگه به دوستت بگو که امام صادق وعده میده که از حالا به بعد گناه نکن و مال حرام نخور و کاری به گذشته ات نداشته باش من گذشته تو رو تضمین میکنم... . حال سوال اینجااست که مگه نمیگن که توبه در صورتی قبول میشه که جبران گذشته کنی پس چرا امام صادق اینجوری گفتن… ؟ ایا این وعده امام صادق فقط برای اون شخص بود یا شامل همه توبه کنندگان میشه… ؟
وعده امام صادق علیه السلام به او ، شخصی بوده است و ظاهرا حق الناس نداشته است و یا آنکه جوری بوده که میتوانسته آن را به زودی جبران کند و در هر صورت این وعده امام صادق علیه السلام به فرد معلوم و مشخصی بوده است و نمی توان از این وعده، قاعده کلی برای دیگران نیز ساخت . در هر صورت مسلم است که راهی برای توبه برای هرکسی هست و نمی تواند چنین باشد که باب توبه برای کسی بسته شده باشد. اما راجع به جبران گناه!
جبران گناه تفاوت می کند چون گناه با گناه تفاوت دارد ! معنی توبه همین است که هرگناهی را با توجه به خودش جبران کرد مثلا جبران غیبت این است که از کسانی که از آنها غیبت کرده ایم حلالیت بطلبیم و رضایتشان را بدست آوریم و در جبران غیبتی که کرده ایم خوبیها و محاسنش را به همان کسانی که بدیش را گفتیم ، باز گو نماییم !
و یا مثلا جبران نمازهایی را که نخوانده ایم این است که علاوه بر استغفار و طلب بخشش ، قضای نمازهای خوانده نشده بجا آورده شود ! و یا مثلا جبران روزه های قضا شده این است که قضای آن بجا آورده شود و یا… . خلاصه هر گناهی را به قدر خودش باید جبران کرد !
همچنین جبران شکستن توبه ، توبه مجدد است و راه جبرانش این است که این بار توبه پایدارتری را انجام دهی ! یعنی اراده ات را قوی تر کن و با خودت حدیث نفس کن که دیگر به این گناه بر نمی گردی!
گناهی که شخص انجام می دهد، اگر هر باری که توبه می کند واقعا توبه کند، از گناه خارج می شود ، ولی شکستن توبه و دوباره گناه را کردن ، بسته به گناهی که می کند ممکن است کبیره و یا صغیره باشد؛ پس توبه کردن خوب و ممدوح است اما این شکستن توبه است که از آن باید حذر کرد ، چون اگر کسی نتواند اراده بازدارندگی خودش را در مقابل انجام گناه ، تقویت کند ، شخص سست اراده ای خواهد شد که تا گناهی را دید بدون تامل به آن وارد می شود و بعد از ورود و یا ارتکاب پشیمان .
شکستن توبه بد است ولی بدتر از آن ناامیدی از اصلاح خود است ، ناامیدی از خدا و توجه اوست ، از اینکه در تصمیم بر توبه شکست خورده اید ناامید نشوید اکنون جا دارد که «مدیریت شکست» را برای شما بیان کنیم:
– شکست کلمه آشنایی برای بیشتر ماست ، نمی توان کسی را پیدا کرد که حداقل یک بار در طول زندگی طعم شکست را نچشیده باشد. و بی جهت نیست که همه انسان های موفق ؛ با تکیه بر شکست هایشان قادر به رسیدن به آرزوهایشان شده اند. اما اغلب مردم شکست را یک واقعیت می دانند و نه نتیجه اعمالشان. شکست نه یک واقعیت بلکه فرصت دوباره ای برای رسیدن به موفقیت است.
– مراتب زیر رابه دقت پیگیری کنید:
الف) به طور قطع خدای رحمان ما را در رسیدن به اهدافمان یاری می کند . این سنت الهی است ( کلا نمد هولاء و هولاء من عطاء ربک )(1)
این وعده پروردگار است که هر کس اهل تلاش باشد در مسیری که پیش گرفته , خدا او را یاری خواهد کرد ؛ که البته امدادهای ویژه پروردگار از آنِ متقین است .
ب ) ممکن است گاهی اوقات ما با محاسبات و اندیشه ی خویش در تشخیص خیر , دچار اشتباه شویم ؛ لذا به هر میزان که انسان با کلام وحی الهی در ارتباط باشد کمتر دچار خطا و اشتباه می شود . انسان در زندگی نیازمند به شخصی بصیر است تا او را راهنمایی کند و چه کسی بصیرتر از خدای سبحان ( انه بکل شی بصیر ) . خدای متعال از طریق وحی , عقل و اهل بیت عصمت و طهارت ( علیهم السلام ) راه صحیح را به بشر نشان داده است . قرآن کریم درباره ی این که معیار کارها باید خیر باشد و خیر را هم وحی تبیین می کند این چنین می فرماید : «عسی ان تکرهوا شیئا ً و هو خیر لکم و عسی ان تحبوا شیئا ً و هو شر لکم و الله یعلم و انتم لا تعلمون» چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید , حال آنکه خیر شما در آن است و یا چیزی را دوست داشته باشید حال آنکه شر شما در آن است و خدا می داند و شما نمی دانید . (2)
[ در اینجا دو نکته استفاده می شود : یکی اینکه مبنای انتخاب کارها , باید خیر باشد و دِیگر اینکه آن چیز برای حقیقت آدمی , جان و فطرت خیر باشد نه جسم و نیروهای جسمانی او . ذات اقدس اله در آیه ی مورد بحث می فرماید , قتال و جنگ با دشمن برای شما تلخ است اما خیر شما در آن است ] (3) لذا ممکن است خیر شما در نرسیدن به هدف مورد نظرتان باشد .
خلاصه اینکه اگر انسان خود را در محضر خدای علیم و قادر ببیند ( ان الله بکل شی علیم , انفال / 75) ( الم یعلم بان الله یری , علق / 14 ) هیچ گاه احساس استقلال نکرده , اگر مسیری را بر طبق وحی و عقل , خیر تشخیص داد تلاشش را در آن مسیر می کند حال اگر خدای متعال بر اساس حکمتش مصلحت ندانست که در آن مسِر به هدف مورد نظر برسد , مطمئن باشد که خدای متعال راهی بهتر برایش در نظر گرفته و او را بدان سو رهنمون خواهد کرد . ( و من یتق الله یجعل له مخرجا، آل عمران / 26 ) مهم اینست که انسان همواره در مسیر حق تلاش کند و نتیجه و اثر را واگذار کند به خدای مهربانی که همه خیرات به دست اوست و قادر به هر کاری است ( بیدک الخیر انک علی کل شی قدیر ) (4)
[ خدا چون حکیم محض است کار او سراسر حکمت و با هدف است و چون غنی صرف است , کار را برای خود نمی کند , بلکه خود چون کمال محض است کار از او نشئت می گیرد . ] (5)
پی نوشت ها:
(1) اسراء / 20
(2) سوره ی بقره / 216
(3) تفسیر موضوعی قرآن کریم / ج 10 / ص 255
(4) سوره طلاق / 2
(5) تفسیر موضوعی قرآن / ج 10 / ص 67
توبه و جبران گناه