اشعث بن قیس
اشعث بن قیس کندی کیست؟
یکى از افرادى که در تاریخ اسلام از آن یاد مى شود «اشعث بن قیس» است. نام اصلى او «معدیکرب»، لقبش «اشعث» است و اشعث به معناى ژولیده مو مى باشد(ریحانة الادب، ج 1، ص 129/الاستیعاب، ج 1، ص 133/الاصابة فى تمییر الصحابه، ج 1، ص 87).پدر اشعث، قیس، جدّ اولش معدیکرب، جدّ دومش معاویة بن جبله و کنیه اش ابومحمد است.(الاستیعاب، ج 1، ص 133).
در سال دهم هجرت که همه ى قبایل و طوایف عرب، دین اسلام را پذیرفتند، طایفه ى کِنده هم که طایفه اشعث بن قیس است، اسلام آورد. هیئتى از طایفه ى کِنده به ریاست اشعث بن قیس در مدینه نزد پیامبر آمد و مسلمان بودن طایفه کنده را اعلام کردند و اشعث در آن روز مسلمان شد(تاریخ طبرى هشت جلدى، ج 2، ص 394/سیره ى ابن هشام، ج 4، ص 223/حیاة محمد(ص)، نوشته محمد حسین هیکل، ص 457).
پس از وفات پیامبر، طایفه کِنده و خود اشعث بن قیس مرتدّ شدند و از اسلام برگشتند(رجال الطوسى، شیخ طوسى، ص 4)
و در زمان ابوبکر، نیروهاى اسلامى با مرتدان جنگیدند و آنان را شکست دادند. در این جنگ ها اشعث بن قیس اسیر شد، او را نزد ابوبکر آوردند. اشعث از ابوبکر درخواست کرد که مرا نکش، براى جنگ هایت نگهدار و خواهرت ام فروه را به همسرى من درآور. ابوبکر هم او را نکشت، آزاد کرد و خواهرش ام فروه را که نابینا بود، به او تزویج کرد(الاستیعاب، ج 1، ص 133 به بعد/الاصابة، ج 1، ص 87 به بعد و منابع دیگر).
این اشعث یک بار هم قبل از اسلام اسیر شد و داستان آن از این قرار است که پدر او را کشتند و او براى گرفتن انتقام خون پدر قیام کرد، ولى خودش هم اسیر شد و با دادن سه هزار شتر خود را آزاد کرد. على(ع) به این دو اسارت اشاره کرد و فرمود: الله لقد أَسَرکَ الکُفرُ مَرّةً و الاسلام اخرى و در همین سخنان فرمود: علیک لعنة الله و لعنة اللاعنین؛(ریحانة الادب، ج 1، ص 129). اشعث بن قیس جزو نفرین شده هاست. شیخ طوسى درباره او آورده است: اشعث بن قیس الکندى در کوفه ساکن شد، پس از پیامبر اکرم مرتّد گردید و عاقبتش این شد که خارجى و ملعون گردید(نهج البلاغه دشتى، خطبه 19، ص 64).
ابوبکر در مرض موت خود مى گفت: کاش سه کار را نمى کردم و سه کار دیگر را مى کردم. آن سه کارى که نکردم و کاش مى کردم یکى این بود که کاش آن روز که اشعث بن قیس را به عنوان اسیر پیش من آوردند، او را مى کشتم و زنده نگه نمى داشتم(رجال الطوسى، ص 4).
بر اساس برخى از مآخذ، اشعث بن قیس در قتل حضرت على(ع) هم دست داشت(منتهى الامال، ج 1، چاپ هجرت، ص 324/ریحانة الادب، ج 1، ص 129/قاموس الرجال، ج 2، ص 157).
– اشعث بن قیس چند پسر داشت که یکى از آن ها محمد بود(همه مآخذ).
– محمد بن اشعث مادرش امّ فروه خواهر ابوبکر است(همه مآخذ).
– این محمد بن اشعث همان است که در کوفه از سوى عبیدالله بن زیاد مأمور شد تا با مسلم بن عقیل که نماینده امام حسین(ع) در کوفه بود، بجنگد و همین محمد بن اشعث مسلم را پس از زخمى شدن دستگیر کرد(منتهى الامال، ماجراى مسلم بن عقیل).
– وقتى که مختار قیام کرد و قاتلان خاندان پیامبر را به کیفر مى رسانید، محمد بن اشعث فرار کرد و به عضویت نیروهاى مصعب بن زبیر درآمد و در موقع جنگ با نیروهاى مختار، کشته شد(قاموس الرجال، ج 9، ص 123.).
– امّ فروه خواهر ابوبکر علاوه بر محمد، اسماعیل و اسحاق را هم به دنیا آورد(قاموس الرحال، ج 2، ص 155).
– پسر دیگر اشعث بن قیس، قیس است. این قیس، در کربلا حاضر بود و جزو قاتلان خاندان پیامبر است. عصر تاسوعا که نیروهاى عمر بن سعد به سوى خیمه هاى امام حسین(ع) هجوم آوردند، امام حسین(ع) برادرش ابوالفضل(ع) را فرستاد تا از آنان مهلت بخواهد. یکى از کسانى که به عمر بن سعد گفت: مهلت بده همین قیس بن اشعث است(تاریخ طبرى هشت مجلدى، ج 4، ص 316). در سازمان دهى نیروهاى عمر بن سعد در کربلا، قیس بن اشعث فرمانده طایفه ربیعه و کِنده بود. در تارخى طبرى نام این شخص را به این صورت آورده است: قیس بن اشعث بن قیس و این عبارت به خوبى نشان مى دهد که پسر همان اشعث ملعون و نفرین شده است (تاریخ طبرى هشت مجلدى، ج 4، ص 320).
امام حسین(ع) در روز عاشورا با صداى بلند گفت: اى شبث بن ربعى، اى حجّار بن ابجر، اى قیس بن اشعث و اى یزید بن حارث! مثل شما نبودید که براى من نامه نوشتید؟! قیس بن اشعث گفت: اى حسین بن على! در برابر حکومت پسرعمویت یزید تسلیم باش. چون آنان راحتى تو را مى خواهند. امام حسین(ع) در جواب او گفت:انتَ اَخو اخیکَ أَتُرید اَنْ یَطلُبَکَ بنوهاشم بِأَکثَرَ مِن دَمِ مُسلم بن عقیل؛(تاریخ طبرى هشت مجلدى، ج 4، ص 323).
این عبارت مى رساند که قیس بن اشعث، همان اشعث نفرین شده و برادر محمد بن اشعث است. مسلم بن عقیل را محمد بن اشعث دستگیر و تحویل عبیدالله بن زیاد داد. در قاموس الرجال آمده است: محمد بن اشعث به مسلم بن عقیل امان داد، ولى به عهد خود وفا نکرد. روز عاشورا امام حسین(ع) به برادر او قیس بن اشعث فرمود: تو برادر همان محمد هستى، آیا مى خواهى بنى هاشم تو را به بیش از خون مسلم بن عقیل تعقیب کنند(تاریخ طبرى هشت مجلدى، ج 2، ص 157).
نویسنده قاموس الرجال عبارت قال الحسین یَومَ الطَفّ لاخیه قیس بن الاشعث را آورده و به صراحت برادر بودن قیس بن اشعث با محمد بن اشعث را آورده است. در مآخذ دیگر هم شواهدى وجود دارد که قیس بن اشعث که در کربلا حاضر بود، برادر محمد بن اشعث است. اشعث بن قیس در سال چهلم هجرت و پس از چهل روز از شهادت على(ع) مُرد(الاستیعاب، ج 1، ص 134/ریحانة الادب، ج 1، ص 129).
از آن چه گذشت به دست آمد که اشعث بن قیس که رئیس طایفه کِنده است، صحابه پیامبر بود و در سال دهم هجرت اسلام آورد و پیامبر را خیلى کم ملاقات کرد. این صحابى، پس از وفات پیامبر مرتد و ملعون گردید، پسرش محمد در کوفه مسلم بن عقیل را به کشتن داد. پسر دیگرش قیس در کربلا از قاتلان امام حسین(ع) و خاندان آن حضرت است و دخترش جُعده امام حسن(ع) را مسموم کرد و به این ترتیب خاندان اشعث، همه جزو نفرین شده ها هستند.
توجه داشته باشیم که قیس بن اشعثِ دیگرى هم داریم. این قیس بن اشعث، قیس بن اشعث بن سواد است که از اصحاب امام حسن(ع) است و غیز از قیس بن اشعث حاضر در کربلاست(معجم رجال الحدیث، ج 15، ص 94).
به این نکته هم اشاره کنیم که حضرت على(ع) قیس بن سعد بن عباده ى خزرجى را به عنوان والى و حاکم به آذربایجان ایران فرستاد. وقتى که جنگ صفین بر پا شد، امام او را از آذربایجان آورد. قیس بن سعد بن عباده از صحابه پیامبر و از اصحاب حضرت على(ع) و امام حسن(ع) است و جزو مؤمنان و مخلصان است. این قیس در سال 60 هجرى قمرى وفات کرد و در مدینه دفن شد(قیس بن سعد بن عباده، ص 118، 120 و 168، محمد رضا الحکیم).
اشعث بن قیس