دین و اندیشه

سند حدیث شریف کساء

پرسش و پاسخ

سندیت کسا

در باره حدیث کسا سخن مختلف است: آیة الله مکارم شیرازی در توضیحى درباره حدیث کِسا در مفاتیح نوین می نویسد :اصل حدیث کِسا میان شیعه و اهل سنّت بسیار مشهور و معروف است و جاى هیچ گونه تردیدى نیست که رسول خدا (صلى الله علیه و آله) در منزل حضرت زهرا (علیها السلام)، و یا در خانه خودش زیر پارچه اى شبیه عبا قرار گرفت و حضرت على و حضرت فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) را زیر آن جاى داد و از آنان به عظمت و بزرگى یاد نمود و آن جمع را مصداق آیه: «اِنَّما یُریدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهیراً؛ همانا خداوند مى خواهد پلیدى و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد»، معرّفى کرد.آنچه در اینجا به عنوان حدیث کِسا نقل مى شود، حدیث مشروح و مفصلى است که برابر روایتى، خواندن آن به این نحو، داراى پاداش و آثار و برکات فراوانى است. و در ذیل آن آمده است: «در هر محفلى که شیعیان و علاقه مندان ما این حدیث را بخوانند، رحمت الهى بر آنان نازل مى شود، فرشتگان براى آن ها استغفار مى کنند، اندوهِ غم زدگان برطرف مى شود و حاجات روا خواهد شد».
این حدیث نخستین بار در کتاب «منتخب طریحى» (متوفاى 1085) از علماى قرن یازدهم آمده است. محدّث بزرگوار مرحوم حاج شیخ عباس قمى در منتهى الآمال، در شرح زندگانى امام حسین (علیه السلام) پس از بیان این نکته که «حدیث اجتماع خمسه طیبه (علیهم السلام) تحت کِسا» از احادیث متواتره است، مى نویسد: «اما حدیث معروف به حدیث کسا که در زمان ما شایع است، به این کیفیّت در کتب معتبر و معروف و اصول حدیث و مجامع متقنه محدّثین دیده نشده، مى توان گفت از خصایص کتاب «منتخب» است».
از این رو، جناب ایشان آن را در مفاتیح الجنان نیاورده است و ناشران برخلاف میل آن بزرگوار آن را در پایان مفاتیح اضافه کرده اند.
پس از کتاب «منتخب»، این حدیث در کتاب «عوالم» آمده است. صاحب کتاب عوالم (شیخ عبدالله بحرانى) از شاگردان مرحوم علاّمه مجلسى و از علماى قرن دوازدهم است. در این کتاب براى این حدیث سندى ذکر کرده است که از جهاتى جاى تأمل دارد:
الف) سند این حدیث مطابق نسخه خطى موجود در کتابخانه یزد، در متن کتاب نبوده است، بلکه در حاشیه آن آمده است و خط آن نیز با خطّ متن که دست خطّ صاحب عوالم است، متفاوت مى باشد.
ب) برخى از افراد سلسله سند، حدود هشتاد سال با یکدیگر فاصله دارند که قاعدتاً یکى از آن ها نمى تواند از دیگرى نقل حدیث نماید.
ج) بعضى از افراد این سند در کتب رجالى توثیق نشده اند.
ولى از آنجا که محتواى حدیث اشکال خاصّى ندارد و بعضى از علما به قرائت آن اهمیّت مى دادند و با توجه به «احادیث من بلغ» مى توان آن را به «قصد رجا» و به امید برآورده شدن حاجات خواند. (1)
آقای حسین استاد ولی در تحقیقش در باره سند حدیث کسا می نویسد :
روایتی که متن حدیث کسا را از حضرت زهرا علیهماالسلام نقل می کند یک روایت بیش نیست و سند آن از مرحوم علامه ی متتبع سید هاشم بحرانی رحمه اللَّه متصلا به شیخ کلینی رحمه اللَّه می رسد، بدین شرح:
سید هاشم بحرانی از سید ماجد بحرانی، از حسن بن زین الدین شهید ثانی، از مقدس اردبیلی، از علی بن عبدالعالی کرکی، از علی بن هلال جزایری، از احمد بن فهد حلی، از علی بن خازن حائری، از علی بن محمد مکی شهید اول، از پدرش شهید اول، از فخر المحققین فرزند علامه ی حلی، از پدرش علامه ی حلی، از محقق حلّی، از ابن نما حلّی، از ابن ادریس حلّی، از ابن حمزه ی طوسی صاحب کتاب ثاقب المناقب، از ابن شهرآشوب، از طبرسی صاحب کتاب احتجاج، از حسن بن محمد فرزند شیخ طوسی، از پدرش شیخ طوسی، از شیخ مفید، از ابن قولویه قمی، از شیخ کلینی، از علی بن ابراهیم، از پدرش ابراهیم بن هاشم، از احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، از قاسم بن یحیی جلاء کوفی، از ابوبصیر، از ابان بن تغلب، از جابر بن یزید جعفی، از جابر بن عبداللَّه انصاری، از حضرت فاطمه ی زهرا علیهماالسلام. (2)
چنانکه ملاحظه می شود: در سند این حدیث قاسم بن یحیی جلاء کوفی است که نامی از وی در کتب رجالی دیده نمی شود و بدین جهت مجهول است. از طرف دیگر این خبر، خبر واحد است و با روایات فراوان دیگر نیز در ذکر محل حادثه معارض است.
علامه ی معاصر حاج سید مرتضی عسکری می فرماید: این روایت واحده با روایات گذشته از نظر سند و متن برابری نمی کند. (3)
آنچه اشکال را برطرف می سازد و ما را در نقل حدیث مجاز می نماید آن است که:
الف) گرچه قاسم بن یحیی جلاء کوفی مجهول است؛ ولی سند روایت صحیح است؛ زیرا از کلینی تا ابن ابی نصر بزنطی صحیح است، و ابن ابی نصر از اصحاب اجماع است که طائفه ی امامیه احادیث منقول آن ها را صحیح می دانند؛ علی رغم آن که راویان واسطه ی میان آنان و امام را نشناسند، زیرا اصحاب اجماع قطعا از غیر موثق نقل نمی کنند، حتی مراسیل اصحاب اجماع در حکم مسانید است، یعنی اگر اصحاب اجماع نامی هم از راویان واسطه نبرند، سخن خودشان سند است و احادیثشان پذیرفته است.
ناگفته نماند که سید شهاب الدین حسینی تبریزی که از معاصران مرحوم حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی و ساکن قم بوده است، جزوه ای به زبان فارسی در بیان سند حدیث کساء نوشته که در سال 1356 ق چاپ شده است. (4)
ب) این متن را غیر از صاحب عوالم برخی از علمای شیعه نقل نموده و بر آن تکیه کرده اند مانند:
1) حسن بن محمد دیلمی (قرن هشتم) مولف کتاب ارشاد القلوب در کتاب غرر الاخبار و درر الآثار فی مناقب الاخیار.
2) فخرالدین طریحی (م 1078 ق) صاحب کتاب مجمع البحرین در کتاب المنتخب ،ص 186.
3) شیخ علی بن نقی احسائی در کتاب نهج المحجة فی فضائل الائمة. (5).
4) محمد جواد رازی مازندانی در کتاب نور الآفاق.
البته روشن است که نقل این بزرگان بر طریق روایت نمی افزاید و آن را از خبر واحد بودن بیرون نمی کند؛ ولی می توان گفت که: عمل آن ها موجب جبران ضعف سند و وحدت آن است با آن که گفتیم سند ضعیف نیست. بلکه صحیح است.
ج) اصل اختلاف مضمون این خبر با روایات گذشته تنها در محل حادثه است و برخی از فقرات اضافه جنبه ی تکمیلی دارد نه تعارضی؛ ولی در اصل پیام حدیث که نزول آیه ی تطهیر در شأن خمسه ی طیبه است با سایر روایات اتفاق دارد، و همین کافی است.
د) از اینها گذشته، چنانکه گفتیم حدیث کساء دعا نیست که بخواهیم روی یکایک الفاظ آن تکیه کنیم، بلکه منظور از خواندن حدیث کساء در جمع دوستان و شیعیان اهل بیت، بازگو کردن آن و بیان نزول آیه ی تطهیر در شان آن بزرگواران و تحقیق در تعیین اشخاص اهل بیت و ذکر فضیلت آنان است، از این رو الزامی نیست که حتما همین متن خوانده و بازگو شود، بلکه به یقین می توان روایاتی را که از کتب شیعه و اهل سنت درباره ی حدیث کساء در این تحقیق نقل شده برای جمع خواند و نتیجه ی مطلوب را گرفت. زیرا آنچه آثار گذشته را در پی دارد و موجب رضای حضرت حق و برآورده شدن حاجات و رفع هموم و غموم می شود، ذکر فضائل اهل بیت است به ویژه این فضیلت؛ نه صرف بازخوانی الفاظ روایتی خاص.
در پایان پاسخی را هم از مرحوم آیه الله سید محمد کاظم یزدی صاحب عروه الوثقی که به سوالی در این زمینه داده اند نقل می کنیم :
حجة الإسلاما! چه مى‌فرمایید در خصوص حدیث کسائى که از حضرت فاطمه زهراء سلام اللّٰه علیها روایت شده، سند آن حدیث شریف، ضعیف است یا صحیح؟صحت و ضعف آن را به دو کلمه مرقوم و به خاتم شریف مزین فرمائید، خصوصا چند کلمه ذیل خبر که پیغمبر اکرم (صلى اللّٰه علیه و آله) سوگند یاد مى‌کند و مى‌فرماید‌: «یا علی! و الذی بعثنی بالحق نبیا‌ إلى آخر الخبر» صدق است یا کذب؟ جزء حدیث است یا الحاق است؟ صدق و کذب و جزئیت و الحاقى بودن و عدم آن را نیز به دو کلمه مرقوم و به خاتم مبارک مزین فرمائید که عند اللّٰه و عند الرسول بى اجر نخواهید بود.
جواب: بسم اللّه الرحمن الرحیم اصل قضیه کسائیه فی الجمله از معلومات است. چنانچه از اخبار کثیره از آن چه در خصوص آیه تطهیر وارد است؛ (6) مستفاد مى‌شود که از جمله آن ها خبر منتخب است . (7)
و آن هر چند مرسل است، لکن در عداد آن اخبار است که بسیارى از آن ها ضعیف است و ارسال آن مضر نیست. و اما مکان وقوع این قضیه، پس اخبار در آن مختلف است. از چند خبر مستفاد مى‌شود که در خانه ام سلمه بوده است. و از خبرى بر مى‌آید که در خانه زینب، زوجه حضرت پیغمبر صلى اللّٰه علیه و آله بوده است و از خبرى استفاده مى‌شود که در مسجد بوده .
در عرض خبر منتخب این است که:
در خانه صدیقة طاهره علیها السلام بوده .
و ممکن است رفع منافات ما بین آن ها به این که:
این قضیه چند دفعه واقع شده، یا پیش از نزول آیه تطهیر یا بعد از آن.
و ممکن است استفاده تعدد وقوع آن از اختلاف اخبار در جامه اى که زیر آن رفته‌اند. چنانچه از جمله اى از اخبار بر مى‌آید که کساء خیبرى بوده ، و در بعضى تعبیر به فدکى شده ، و از بعضى بر مى‌آید که کساء کوفى بوده، چنانچه در خبرى است که امیر المؤمنین علیه السلام مى‌فرماید در مقام تعدد مناقب خود‌ : ” و ألقى علینا عباء قطوانیة، فأنزل اللّٰه تبارک و تعالى فینا إِنَّمٰا یُرِیدُ اللّٰهُ …” إلى آخر الآیة. و قطوان موضعى است در کوفه ینسب إلیه الأکسیة، کما فی القاموس.
و در بعضى تعبیر شده است به خمیصه سوداء . و در بعضى دارد‌: ” التفع علیهم بثوبه و قال إِنَّمٰا یُرِیدُ اللّٰهُ، إلى آخر الآیة” . و در خبر منتخب، کساء یمانیه است. پس از این اختلافات، ممکن است استفاده تعدد وقوع این قضیه که یک دفعه آن ها در خانه فاطمه (سلام اللّٰه علیها) بوده. (8)
اما راجع به فضیلت قرائت آن بزرگانی مانند مرحوم آیت الله بهجت عنایت و توجه زیادی به این حدیث داشتند؛ از این رو برای گرفتن حاجت های دنیوی و اخروی و دفع بلا و مریضی توصیه می کردند و می فرمودند : هر وقت یکی از افراد خانوداه مریض شد، شب هنگام افراد خانواده را جمع کنید و با هم حدیث کسا بخوانید.
پاورقی:
1. مفاتیح نوین ، آیه الله مکارم شیرازی ، چاپ پنجم ، ص 1165 .
2. فاطمةالزهراء بهجة قلب المصطفی: 293-292 به نقل از ملحقات احقاق الحق، ج 2، ص 554 و آن به نقل از عوامل العلوم، علامه شیخ عبداللَّه بحرانی (ج 11، ص 642-638).
3. حدیث الکساء فی کتب مدرسة الخلفاء و مدرسة اهل البیت علیهم السلام بخش دوم، ص 15.
4. الذریعة، ج2 ، ص 378.
5. به نقل شیخ آقا بزرگ تهرانی در الذریعة، ج24، ص 424.
حدیث کسا با تحقیق حسین استاد ولی ؛ چاپ و نشرمحبان فاطمه علیهاالسلام
6. براى مطالعه این روایات که بسیارى از آنها از طریق عامة نقل شده است، ر. ک: فضائل الخمسة من الصحاح السنة، سید مرتضى حسینى فیروزآبادى آبادى، چاپ بیروت، مؤسسه اعلمى، ج 1، ص 270 تا 289، و بحار الأنوار، ج 35، ص 206، باب آیة التطهیر.
7. فخر الدین طریحى، المنتخب، چاپ حیدرى، نجف، مجلس ثانى از جزء 3، ص 259.
8. یزدى، سید محمد کاظم طباطبایى، سؤال و جواب (للسید الیزدی)، در یک جلد، مرکز نشر العلوم الإسلامی، تهران – ایران، اول، 1415 ه‍ ق

سند حدیث شریف کساء

دیدگاه شما برای ما ارزشمند است

نظر شما چیه؟ منتظر نظرات ارزشمند شما هستیم *

دکمه بازگشت به بالا