زن در خطابات آیات قرآن
در ماه رمضان، قرآن مى خوانم؛ اما این سؤال برایم پیش مى آید که چرا خطاب آیات قرآن، بیشتر به مردان است؟ مگر خانم ها نیمى از جمعیت را تشکیل نمى دهند؟
قرآن پژوهان، خطاب هاى قرآن را به دو دسته تقسیم کرده اند: 1. خطاب ویژه مرد یا زن؛ مانند: «وَ الْوالِداتُ یُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ…»؛ بقره (2)، آیه 233. و «کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتالُ…»؛ همان، آیه 216.. 2. خطاب مشترک که دو گونه است: گاهى با عنوان فراگیرى مانند واژه «ناس»، «انسان» و «مَنْ» عموم انسان ها را خطاب مى کند؛ مانند: «یا أَیُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ وَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ»؛ بقره (2)، آیه 21. و «یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِى خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً کَثِیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِى تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً»؛ نساء (4)، آیه 1. و… گاهى نیز در ظاهر از لفظ مذکر استفاده مى کند؛ ولى اشاره به همگان دارد؛ مثل: «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»؛ همان، آیه 136.، «یا أَیُّهَا الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتاب»؛ همان، آیه 47.، «لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِى رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ»؛ احزاب (33)، آیه 21. و… . درباره شیوه اخیر باید به نکاتى توجه کرد:
یکم.
دستورها و معارف قرآنى در مورد مرد و زن یکسان است؛ گرچه صیغه هاى آن مذکر است. این مسئله به جهت قاعده ادبى «تغلیب» است. در زبان هایى مانند عربى – که براى مرد و زن، دو گونه فعل (مذکر و مؤنث) وجود دارد در مواردى که جمع مورد نظر باشد، صیغه مذکر به کار مى رود. بنابراین «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»هم شامل زنان مى شود و هم مردان. از این رو تاکنون هیچ مفسر و یا آشنا به زبان و ادبیات، نگفته است که مجموع خطاب هاى قرآن اختصاص به مردان دارد.
دوم.
این گونه سخن گفتن در میان انسان ها، معمول است و اختصاص به قرآن ندارد؛ به خصوص در مقام قانون گذارى، از الفاظ و ضمایر مذکر استفاده مى شود؛ ولى معناى عموم اراده مى گردد.
سوم.
خطاب کمتر قرآن به زنان، برخاسته از نگرش آن به رعایت حرمت زنان است و نشان از غیرت خداوند دارد. طبیعى است که سخن گفتن مؤدبانه و عفیفانه با زنان و کمتر بردن نام آنها، یکى از راه هاى حفظ حرمت آنان است. این به معناى عقب نگه داشتن نیمى از انسان ها نیست؛ زیرا این گونه سخن گفتن، نشانگر نوعى احترام و ارج نهادن به مقام شامخ ایشان است. همین شیوه در میان خانواده هاى محترم و با شخصیت معمول است که در میان دیگران، زنان را کمتر به طور مستقیم مورد خطاب قرار مى دهند.
زن در خطابات آیات قرآن