دروغ گفتن برای حفظ آبرو
دروغ گفتن برای حفظ عیبی (ابرو) چه حکمی دارد؟
در روایات اسلامی، دروغ به عنوان کلید گناهان و منشاء گناهان دیگر، شمرده شده است ، – در حدیثى از امام باقر( ع) مى خوانیم: خداوند متعال براى شر و بدى، قفلهایى قرار داده و کلید آن قفلها شراب است (چرا که مانع اصلى زشتیها و بدیها عقل است و مشروبات الکلى عقل را از کار مى اندازد) سپس اضافه فرمود: دروغ از شراب هم بدتر است . – امام حسن عسکرى (علیه السلام) مى فرماید: تمام پلیدیها در اطاقى قرار داده شده، و کلید آن دروغ است .هر چند دروغ گفتن حرام و از گناهان کبیره است اما جای تردید نیست که در برخی موارد گفتن دروغ جایز و یا حتی واجب است از باب مثال اگر حفظ جان یک مسلمان و یا آبروی او متوقف بر دروغ گفتن باشد بی تردید دروغ گفتن واجب است چون حفظ جان مسلمان دارای مصلحتی بسیار مهم تر از دروغ گفتن است.
**موارد مجاز دروغ گفتن:
1.لزوم کتمان : حفظ جان مسلمان وغلبه بر دشمن است که قطعا دروغ جایز خواهد بود.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):لا تک صادقا حتی تکتم بعض ما تعلم[بحار الأنوار، ج75، ص8].
2.اصلاح: دروغ به جهت اصلاح بین مسلمانان است که باز هم مصلحت اصلاح مقدم بر مفسده دروغ است و اما این که گفته می شود دروغ حتی مصلحتی هم جایز نیست مقصود مصلحت شخصی است که فرد نمی تواند در هر جا مصلحت شخصی خودش را که از اهمیت چندانی هم برخوردار نیست در نظر بگیرد ودروغ بگوید ضمن این که بعید به نظر می رسد در آموزه های دینی این گونه آمده باشد که دروغ حتی مصلحتی جایز نیست و در صورتی که چنین مطلبی آمده باشد مصلحت شخصی ناچیزمقصود است چون همان گونه که گفتیم جای تردید نیست در مصالح مهم همچون حفظ جان انجام هر حرامی حتی خوردن گوشت مردار و دروغ جایز خواهد بود . قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَحَبَّ الْکذِبَ فِی الصَّلَاحِ وَ أَبْغَضَ الصِّدْقَ فِی الْفَسَادِ[من لا یحضره الفقیه، ج4، ص352].
3.در جنگ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص):کل الکذب مکتوب کذبا لا محالة إلا أن یکذب الرجل فی الحرب فإن الحرب خدعة أو یکون بین رجلین شحناء فیصلح بینهما أو یحدث امرأته یرضیها[بحار الأنوار، ج69، ص254].
4.بازن: در جایی است که زن توقعاتی از همسر خود دارد و شوهر به جهت راضی نگه داشتن او به وی وعده داده که در این کار را انجام میدهد و او را به گونه ای راضی نگه دارد که رنجیده خاطر نشود هر چند فرد اسباب انجام خواسته او را فعلا فراهم نمی بیند وبعید میداند که خواسته او عملی شود که در این گونه موارد بهتر است فرد در صورتی که خواسته همسر مشروع است واو توانایی انجام آن کار را ندارد فرد نیتش این باشد که آن کار را اگر اسبابش فراهم شد انجام دهد که در این صورت اطلاق دروغ هم مسامحی خواهد بود چون وعده دادن به دیگری دروغ محسوب نمیشود مگر در صورتی که فرد در همان جا نخواهد به چنین وعده ای جامه عمل بپوشد در هر صورت به نظر میرسد باز هم چنین وعده دادنی به دروغ که به جهت اصلاح باز گردد از راستی که در آن مفسده و نزاع میان دو مسلمان است بهتر است. (والرجل یکذب المرئة فیرضیها و لیصلح بین اثنین)
5.حفظ آبروی دیگران: هرگاه به خاطر دروغی جان، مال، آبروی مومنی حفظ می شود. جایز است.[معراج السعادة].
ـ قَالَ الصَّادِقُ(ع):أَیمَا مُسْلِمٍ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَصَدَقَ فَأَدْخَلَ عَلَی ذَلِک الْمُسْلِمِ مَضَرَّةً کتِبَ مِنَ الْکاذِبِینَ وَ مَنْ سُئِلَ عَنْ مُسْلِمٍ فَکذَبَ فَأَدْخَلَ عَلَی ذَلِک الْمُسْلِمِ مَنْفَعَةً کتِبَ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الصَّادِقِینَ[اختصاص مفید، ص224].
6.حفظ آبروی خود: هرگاه از گناه انسان سوال شد، می شود دروغ گفت (البته گناهان بین خود وخدا نه حق الناس)
7.خلاف وعده عمل کردن به خاطر بعضی از تهدیدات مانعی ندارد.
8.نقل به معنا کذب نیست.
9.حدیث امامی را به امام دیگر نسبت دادن کذب نیست.
10.گناه دروغ در روزنامه، مجلس ، تلویزیون ، رادیو ، آمار دروغ ، به تعداد شنونده است نه گوینده.
11.دروغ دیگران را با گفتن دروغ خود انتقام نگیرید.
قَالَ أَمِیرُ الْمُومِنِینَ(ع):لَا تُکذِّبَنَّ مَنْ کذَّبَک وَ لَا تَخُنْ مَنْ خَانَک[غرر الحکم، ص251].
12.مبالغه:مبالغه مانعی ندارد، مثلا من صد دفعه آمدم شما نبودید.
13. توریه جایز است: توریه آن است که شما از الفاظی که دارای دومعنی می باشد استفاده کنید مثلا وقتی کسی درب منزل آمده و می گوید فلانی در منزل است و شما می دانید که اگر راست بگوئید موجب قتل او ویا ریخته شدن آبروی او می شود می توانید به زمین پشت در اشاره کنید و بگوئید این جا نیست بدیهی است این جمله دو معنی دارد یکی این که فلانی در منزل نیست و معنای دیگر این که الان در پشت در نیست و شما از گفتن آن جمله همین معنای دوم را اراده کنید در حالی که ان شخص معنای اول را می فهمدو دنبال کار خود می رود این را می گویند توریه که یک راه شرعی برای فرار کردن از دروغ در موارد ضروری است لکن نباید این کار بهانه برای دروغ گوئی در همه موارد بشود زیر در آن صورت قطعا حرام است.
دروغ گفتن برای حفظ آبرو