موارد ظلم ستیزی و گذشت
سلام – آیا پذیرفتن هر نوع ظلم گناه کبیره محسوب می گردد و گذشت در این مواقع می تواند حاکی از ترحم بر پلنگ تیز دندان ستمدستی بود بر گوسپندان ؟ میشه بفرمائید مرز بخشش و پذیرش ظلم چیست ؟
پرسشگر گرامی ، جهت دریافت پاسخ به نکات زیر توجه نمایید :
الف ) سکوتِ در برابر ظلم، که اسلام از آن نهی فرموده و تن دادن در برابر آن را برای مسلمان جایز ندانسته؛ آن سکوتی است که موجب ذلت مظلوم و گستاخی ستمگر در ادامه دادن به ظلم خود می شود ، اما آنجا که دستور به عفو و گذشت در مقابل ظلم داده است ، جایی است که با عفو و گذشت ، بازسازی رفتاری و نوعی بازگشت دادن و بازپروری شخص ظالم می شود .
خداوند در آیات بسیاری بر ارزشمندی عفو و گذشت , تأکید کرده است و از صاحبان حق خواسته است که بر خلاف حق و حقوق خویش از باب انسانیت از خطا و اشتباه دیگری درگذرند و رفتار نا درست دیگران را نادیده بگیرند .خداوند در قرآن کریم می فرماید :« و لا تستوی الحسنة و لا السیئة ادفع بالتی هی احسن – هرگز نیکی و بدی در جهان , یکسان نیست ؛ همیشه بدی خلق را به بهترین عمل ( که نیکی است ) پاداش ده» (سوره فصلت :34)انسان در اثر عفو و گذشت به آرامش خاصی دست می یابد که نمی توان آن را از راهی دیگر کسب کرد .
امام سجاد (ع) در رساله حقوق درباره حق کسی که به انسان بدی کرده ، می فرماید : « اما حق کسیکه به خاطر گفتار یا رفتارش ؛سبب نکبت و گرفتاری تو شده است، آن است که اگر از روی عمد و آگاهی به تو ضرر رسانیده است، بهتر آن است که او را ببخشی زیرا عفو موجب می شود که از این کار در آینده دست بر دارد و با خلق خدا مؤدبانه و بدون آزار برخورد نماید … و خداوند عزوجل فرمود : اگر کیفر دادید، به همان اندازه باشد که زخم خوردید، و اگر صبر کنید و بگذرید ،)که گذشت) برای صابران بهتر است …این در صورتی است که عمدی در کار باشد .اما اگر ضرری که به تو رسیده است غیر عمدی بوده باشد؛از ستم بر او به نیت انتقام پرهیز کن تا ضرر عمدی به کسی که از روی خطا مرتکب عملی شده است، نرسانی . بلکه با او به رفق و مدارا رفتار کن؛ و خطایش را با مهربانی و لطفی کـه در توان داری پاسخ بده ؛ و قوتی نیست، مگر به خداوند متعال »
از این رو بزرگان دین گفته اند که در عفو و گذشت لذتی است که در انتقام نیست .
ب ) موارد عفو و گذشت ممدوح و پسندیده
1- گذشت در هنگام قدرت
کسی که کریم النفس است به هنگام قدرت , می بخشد .
امیر المؤمنین ( علیه السلام ) می فرمایند :« اولی الناس بالعفو اقدرهم علی العقوبه- سزاوارترین مردم به عفو کردن , تواناترین آنها به هنگام کیفر دادن است .»(نهج البلاغه ،ح،52)
هنر این است که انسان در هنگام کسب قدرت و توانایی غلبه بر خصم , عفو کند در غیر این صورت، کسی که نا توان است و قدرتی ندارد اگر از روی ترس و عجز انتقام نگیرد , هنر نکرده است .
2- در گذشتن از خطاهای همسر و فرزندان
خداوند در قرآن کریم می فرماید :« یا ایها الذین امنوا ان من ازواجکم و اولادکم عدوا ً لکم فاحذروهم و ان تعفوا و تصفحوا و تغفروا فان الله غفور رحیم – ای اهل ایمان ( بدانید که ) زنان و فرزندان شما برخی دشمن شما هستند از آنان حذر کنید و اگر از آنان عفو و آمرزش و چشم پوشی کنید خدا هم ( در حق شما ) بسیار آمرزنده و مهربانست» (تغابن:14) البته آیه، همسر و فرزندان را بعنوان مصداق بیان کرده و چه بسا این عفو می تواند عمومیت داشته باشد .
3- گذشت از وامداران تنگدست
کسی که مقروض است و توانایی پرداخت قرض خویش را ندارد باید به او مهلت پرداخت داد و اگر طلبکار , قرض او را ببخشد بهتر است . خداوند تعالی می فرمایند : «و ان کان ذو عسرة فنظرة الی میسرة و ان تصدقوا خیر لکم — اگر ( از کسی طلبکار هستید ) تنگدست شود به او مهلت دهید تا توانگر گردد و اگر در هنگام تنگدستی صدقه ببخشید ( قرض او را ببخشید ) برای شما بهتر است .»( سوره بقره:280)
4- عفو از قصاص
دین اسلام دین عفو و بخشش و رحمت است ؛ لذا حتی در جایی که کسی مرتکب قتل شده نیز سفارش به عفو و گذشت می کند.خداوند می فرماید :« فمن عفی له من اخیه شی ء فاتباع بالمعروف و اداء الیه باحسان , ذلک تخفیف من ربکم و رحمة— و چون صاحب خون از قاتل , که برادر دینی اوست بخواهد درگذرد , بدون دیه یا بگرفتن دیه کاریست نیکو , پس دیه را قاتل در کمال رضا و خشنودی ادا کند ؛ در این حکم تخفیف و آسانی امر قصاص و رحمت خداوندی است.»(بقره،178)
بطور حتم و مسلم این دستور به گذشت , مربوط به کسانی است که قتل و خونریزی عادت آنها نگشته بلکه از روی جهل و تغافل و عدم تسلط بر قوه ی غضب , مرتکب قتل شده و نادم و پشیمانند .
5- بازگشت دادن شخص به جبران خطا
گاه عده ای از روی نادانی از در دشمنی با انسان وارد می شوند و تنها کافی است مدتی با حسن رفتار با آنان برخورد شود , چه بسا دشمنی آنها تبدیل به دوستی صمیمانه گردد .
خداوند می فرماید:«ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوة کانه ولی حمیم- بدی خلق را با بهترین عمل , پاداش ده تا همانکس که گویی با تو بر سر دشمنی است دوست صمیمی تو گردد .»( سوره ی فصلت: 34)
موارد ذکر شده از جمله مواردی است که عفو و گذشت در آن نیکوست و در اسلام به آن سفارش شده، اما در همه جاعفو وگذشت جایز نمی باشد، و در اسلام به مقابله با آن پرداخته شده، و از هر گونه سکوت در برابر آن ظلم ها نهی شده است .
ج ) موارد ی از عدم جواز گذشت
1- صحنه ی جنگ
جبهه ی جنگ و مبارزه ی با دشمن , جایی برای عفو ودلسوزی نیست بلکه صحنه , صحنه ی مبارزه و دفاع از اسلام و حقوق ملت و حفظ اراضی مسلمین است و بخشش در چنین جایی جز جهل و خودکشی نیست.
2- ظلم کنندگان به حقوق ملتها
سردمداران کفر و استکبار و کسانی که خون ملتها را به ناحق می ریزند و حقوق حقه ی آنها را ضایع می کنند , هیچ جای گذشتی در حق آنها وجود ندارد بلکه باید با همه ی توان به مبارزه بر علیه آنها برخاست و ظلمشان را برچید .
3- حق الناس و حقوق اجتماعی
در جایی که به حقوق مردم تعدی می شود و حقی از جامعه ضایع می گردد , عفو و گذشت معنا ندارد ؛ تا جایی که حتی از کوچکترین خلاف هم نباید گذشت . تجاوز به عنف , احتکار مواد مورد نیاز مردم , گران فروشی … حتی عبور از چراغ قرمز , از مصادیق این قسم می باشد .
4- جسور شدن ظالم
گاه بخشش مکرر کسی که در حق ما ظلم کرده , موجب جسارت و عدم تنبه او می شود . در این صورت نه تنها عفو و بخشش , مؤثر نیست بلکه اثری سوء بر روی ظالم می گذارد ؛ لذا به خاطر جلوگیری از هلاکت بیشتر ظلم کننده , نباید او را بخشید و باید او را به طریقی مناسب تنبیه کرد .
موارد ظلم ستیزی و گذشت