نشاط خانوادگی
من و همسرم در زندگی خود، گذشته خوبی را با یکدیگر تجربه نکردیم، حال می خواهیم جبران کنیم. از چه راهکارهایی می توانیم برای ایجاد شادی و نشاط در روابط خود استفاده کنیم و خانواده شادی داشته باشیم؟
برای آنکه فضای خانه و خانواده خود را لبریز از نشاط و شادکامی سازید، ضروری است ابتدا فاصله ها را کم کنید و آینده را فدای گذشته نسازید، بلکه با بهتر زیستن و برخورد مثبت و عاطفی به تدریج از رنج ها و ناخشنودی ها بکاهید و با التزام عملی به راهکارهایی که در ادامه بدان اشاره خواهد شد، زندگی شاد و پرنشاطی برای خود و همسرتان رقم زنید؛ زیرا پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: «هر کس مؤمنی را شاد کند مرا شاد کرده و هر کس مرا شاد و مسرور کند، خدا را مسرور کرده است».[ «من سَرّ مؤمناً فقد سرَّنی و من سرنی فقد سرّ الله»؛ وسایل الشیعة، ج 16، ص 349.]
مهم ترین راهکارها عبارتند از:
1. گفت و گوی محترمانه و محبت آمیز
گفت و گو نقش عمده ای در ایجاد فضای نشاط انگیز و فرح بخش در محیط خانواده دارد.
در آموزه های اسلامی توصیه شده جویای احوال اعضای خانواده شده و در راستای ایجاد نشاط، شادمانی و صمیمیت در بین اعضای خانواده تلاش شود.
توصیه به گفت وگوی محترمانه و همراه با محبت و با صدای ملایم[ لقمان 31، آیه 19.] و دل نواز، صدا زدن همدیگر با زیباترین نام،[ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «ثلاث یصفین ودّ المرء لأخیه المسلم: یَلقاهُ بالبشر إذا لقیه ویوسّع له فی المجلس إذا جلس إلیه ویدعوه بأحبّ الاسماء الیه»؛ «سه چیز باعث دوستی بیشتر و خالص تر می گردد: خوش رویی در برخوردها، جا دادن در مجلس و به زیباترین نام، او را صدا زدن». کلینی، اصول کافی، ج2، ص643.] سپاسگزاری همسران از یکدیگر، پرهیز از تمسخر همدیگر[ «لاَ یَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَی أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَ لاَ نِسَاء مِّن نِّسَاء»؛ «هیچ فردی نباید دیگری را استهزا کند، چه بسا ممکن است مسخره شونده بهتر از مسخره کننده باشد و نباید هیچ زنی، زنِ دیگر را مسخره نماید». حجرات(49، آیه 11).] و توصیه به پرهیز از کلمات رکیک و زشت[ «وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»؛ «کسانی که از حرف های باطل و زشت پرهیز می کنند»؛ مؤمنون(23، آیه 3).] همگی در راستای ایجاد محبت و نشاط در محیط خانواده است.
هم چنین درباره ارتباط با چهره گشاده و روی باز با افراد خانواده توصیه شده؛ زیرا روی خوش باعث جذب دل ها و فزونی محبت شده،[ قال علی (علیه السلام): «ألمودّةُ تُعاطفُ القلوبَ فی إئتلاف الارواح»؛ «محبت و خوشرویی باعث پیوند دل ها شده و انسان ها را به همدیگر متمایل و علاقه مند می کند». آمدی، غررالحکم، ص 92.] شادی و نشاط می آورد. نگاه مهربانانه زن و شوهر به یکدیگر نیز موجب نشاط آنان می گردد.[ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «یقول الله تبارک و تعالی: إذا أردْت أن أُعطی عبدی خیر الدنیا والآخرة،… جعلتُ له زوجة مؤمنة تسره إذا نظر الیها»؛ «وقتی خداوند بخواهد به کسی خیر دنیا و آخرت دهد، همسری به او عطا می کند که وقتی نگاهش می کند شادمان شود». مستدرک، ج 14، ص 169.]
همسران می توانند با ایجاد جاذبه های میان فردی در ایجاد نشاط و طراوت در روابط خود، نقش ارزنده ای داشته باشند. منظور از جاذبه های میان فردی نیز کارهایی است که اگر زن و شوهر آنها را انجام دهند، در روابط خانوادگی شان تأثیر زیادی خواهد داشت.
2. تبسم و خنده
خنده و گشاده رویی، عامل دوستی[ قال علی (علیه السلام): «البشاشة حبالة المودّة»؛ «گشاده رویی و خنده باعث دوستی می گردد»، علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 74، ص 167.] و موجب انس و الفت با دیگران است.[ «البشر یونس الرفاق»؛ «خنده و گشاده رویی باعث انس و الفت است»؛ آمدی، شرح غررالحکم، ج 1، ص 191.] لبخند زدن به همسر نیز این مطلب را وانمود می کند که دوستت دارم و از دیدار تو خرسندم، به همین دلیل نه تنها کینه ها زایل می گردد، بلکه دل ها به همدیگر پیوند خورده و انبساط و نشاط درونی برای طرفین به وجود می آید.
3. هدیه دادن
اگر همسران در مناسبت های مختلف نظیر اعیاد اسلامی مثل عید غدیر، نیمه شعبان و سالگرد ازدواج، روز تولّد، روز مادر، روز پدر و به بهانه های مختلف هدیه ای کوچک به همسر خود تقدیم کنند، باعث علاقه مندی و نشاط بیشتر وی شده، طراوت و شادابی را به زندگی خود ارمغان می دهند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) در این باره فرمودند: «هدیه دادن، دوستی ایجاد می کند و روابط را تازه می سازد و کینه را می زداید».[ «الهدیة تورث المودّة وتجدد الاخوّه وتذهب الضغینه»؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 77، ص166.]
4. آراستگی و نظافت
آراستگی و نظافت ظاهری از ویژگی هایی است که در ایجاد رغبت، علاقه مندی و شادابی نقش زیادی دارد. علیرغم اینکه در تعالیم و آموزه های بیشتر فرهنگ ها، بر خصایص و زیبایی های درونی و معنوی تأکید شده؛ ولی نباید از این نکته نیز غافل بود که تأثیر زیبایی ظاهری افراد در ایجاد واکنش های عاطفی و علاقه مندی، بسیار مؤثر است.
5. خوش بینی
خوش بینی از صفات اخلاقی مؤثر در خانواده است؛ زیرا یکی از مشکلات روابط بین فردی، عدم درک انگیزه ها و مقاصد طرف مقابل است. در این حالت، گاه افراد تفسیر و برداشتی نادرست از یک رفتار دارند، در حالی که بر اساس اصول اسلامی باید یک رفتار را به بهترین وجه تفسیر کرد. بدیهی است تلاش اعضای خانواده برای کاهش برداشت های منفی از رفتارهای یکدیگر، زمینه ای مناسب برای درک روابط بهتر فراهم خواهد نمود. این خوش بینی و مثبت اندیشی، همسران را به تلاش برای طراحی نقشه هایی برای حل مشکلات احتمالی در روابط خود سوق می دهد.
6. توجه به رغبت ها
توجه به سلایق و علایق افراد خانواده به ویژه همسر باعث می شود که آنها احساس هویت مثبت و مستقل داشته باشند که این امر به شکوفایی استعدادهای آنها کمک می کند. این مسئله موجب رضایت خاطر همسران نیز گشته و بر شادکامی زندگی آنها می افزاید.
7. تشویق و تحسین همسر
تشویق و تحسین همسر، باعث رشد اعتماد به نفس، رشد علاقه مندی، رضایت خاطر و دل بستگی به همسر می گردد.
خانم مارژوری هلمنر می نویسد: کمتر مردی وجود دارد که تعریف و تمجید زن، او را به وجد و شوق نیاورد. وقتی به مردی گفته شود: «تو نظیر نداری! تو مردی ممتاز هستی!» همین تعریف و تمجید و تعریف مختصر روحیه او را تقویت می کند تا واقعاً همان شخصیت عالی و ممتاز را داشته باشد.[ دوروتی کارنگی، آیین همسرداری، ص 55.] البته تشویق زن از سوی مرد نیز، همین تأثیر را دارد و باعث می شود که زن اعتماد به نفس لازم را به دست آورده و در جهت رسیدن به اهداف عالی حرکت کند.
8. خوش اخلاقی
خوش خلقی، تحمل اخلاق همسر و بهره گیری از واژه های زیبا در تعاملات همسران، باعث ایجاد محبت[ قال علی (علیه السلام): «حسن الخلق یورث المحبة ویؤد المودة»؛ «حسن خلق باعث محبت و مودت می گردد» (آمدی، غررالحکم، ص 254).] بیشتر بین آنها و تقویت و تثبیت علاقه مندی آنها می گردد.
9. فروتنی و تواضع
فروتنی و تواضع همسران نسبت به یکدیگر باعث استمرار روابط عاطفی آنها و افزایش محبت نسبت به یکدیگر می گردد. حضرت علی (علیه السلام)می فرمایند: «دوستی و محبت ثمره تواضع و فروتنی است».[ «ثمرة التواضع المحبة»؛ (خوانساری، شرح غرر الحکم، ج 5، ص 285).]
10. تفریح و مسافرت
در آموزه های اسلامی به تفریح[ تفریح، شامل آن دسته از فعالیت هایی است که افراد در وقت آزاد انجام می دهند و بیشتر به جهت ایجاد نشاط، رفع خستگی، تجدید قوا و سرگرمی انجام می شود.] و مسافرت توجّه خاصی گردیده است؛ زیرا تفریح و گردش در طبیعت زیبا و مناظر سبز آن باعث نشاط و تجدید قوای روانی و ذهنی است و انسان را برای فعالیت های فیزیکی و ذهنی آماده و بانشاط می سازد.
کروکف دانشمند روسی در سال 1940 ادعا کرد که رنگ قرمز سلسله اعصاب سمپاتیک را و رنگ آبی سلسله اعصاب پاراسمپاتیک را تحریک می کند. همچنین ثابت شده که رنگ قرمز سبب تحریک پذیری و اضطراب و رنگ آبی مایه آرامش و تسکین آشفتگی ها است. نور زرد و نارنجی، فشار خون و سرعت ضربان نبض را افزایش می دهد. تجربه نشان می دهد که رشد گیاهان با نور قرمز سریع می شود و با نور سبز، رشدشان آرام و با نور آبی، رشدشان کندتر می گردد.[ محمدمهدی اصفهانی، آیین تندرستی، ص 141.]
همه این نکات نشان می دهد که تفریح و گردشگری در طبیعت زیبا و سرسبز و خرم با انواع رنگ های طبیعی و جذاب، می تواند در ایجاد تحولات روانی و نشاط درونی مؤثر باشد.
11. ورزش
ورزش باعث نشاط و شادابی بدن بوده و انسان را از نظر روحی و روانی سرزنده و شاداب نموده و باعث تقویت اراده و پویایی او می گردد.
امام صادق (علیه السلام) نیز در روایتی می فرمایند: «نشاط و شادابی در اثر ده چیز حاصل می گردد: پیاده روی، سوارکاری، شنا در آب،…».[ «النشرة فی عشرة أشیاء، المشی، والرکوب والارتماس فی الماء…»، الحر العاملی، وسایل الشیعه، ج2، ص11، ح 24.]
نتیجه اینکه همسران نه تنها می توانند از ظرفیت های ورزش به عنوان ابزار مفیدی جهت سلامتی تن خود بهره گیرند، بلکه می توانند از طریق ورزش، نشاط و شادابی را به زندگی خود هدیه دهند.
12. صله رحم و دید و بازدید
توصیه اکید به ارتباط خویشاوندی و دوری گزیدن از قطع ارتباط، یکی از راهبردهای اخلاقی، بهداشتی، روانشناختی و حقوقی اسلام در ایجاد همبستگی و تحکیم پیوندهای اجتماعی و تأمین شادکامی افراد به ویژه همسران است. این دید و بازدیدهای خویشاوندی زمینه ارتباطات عاطفی و انسانی را توسعه داده و همسران را در شبکه ای از روابط منطقی قرار می دهد. وقتی همسران در جمعی صمیمی حضور پیدا می کنند و داد و ستد عاطفی برقرار می کنند، نیازهای روانی و عاطفی آنان ارضا شده و احساس محبوبیّت و زندگی می کنند. این احساسات مثبت و انرژی روانی حاصل از آن، باعث نشاط درونی و پالایش روح و رفع اندوه می گردد.
امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «صله رحم، خلق و خو را نیکو و دست را با سخاوت و دل را پاکیزه می گرداند».[ کلینی، کافی، ج 2، ص 151.]
امام علی (علیه السلام) نیز فرمودند: «قطع رحم و قطع رابطه با خویشان، حزن و اندوه را به دنبال دارد».[ «قطیعة الرحم تورث الهمّ»؛ (مجلسی، بحارالانوار، ج 51، ص 263، باب اخبار المعمرین).]
13. مزاح و شوخی
شوخی و مزاح یکی از عوامل شادی بخش و سرورآفرین است؛ زیرا شوخی باعث انبساط خاطر و ایجاد انرژی مثبت بوده و این دو در شادابی و نشاط روانی افراد، لازم و مفید هستند. مطالعاتی که درباره شوخی و مزاح انجام گرفته، بیان کننده رابطه روشنی بین شوخی و شادی است.
در مطالعه ای که توسط راچ[1. Ruch.] و کارل[2. Carrell.] بر روی 263 نفر آمریکایی و151 نفر آلمانی انجام شد و پرسش نامه شادی و مقیاس احساس شوخی در بین آنان اجرا گردید، همبستگی بسیار بالایی بین شوخی و شادی به دست آمد.[ مایکل آرگایل، روان شناسی شادی، ص 94.]
همچنین تحقیقات ثابت کرده که افراد برون گرا و کسانی که مهارت های اجتماعی مطلوبی دارند، شادتر بوده و نشاط بیشتری دارند.[ همان.]
در آموزه ها و تعالیم دینی نیز شوخی، مزاح و زنده دلی از ویژگی ها و صفات افراد مؤمن به حساب آمده است. امام صادق (علیه السلام) می فرمایند: «هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه دعابه دارد». راوی سؤال می کند که دعابه چیست؟ حضرت می فرماید: «مقصود، مزاح و شوخی است».[ «ما من مؤمن إلا وفیه دعابةٌ قلتُ وما الدعابة؟ قال المزاح»؛ علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 73، ص 60.]
البتّه ناگفته نماند که گرچه مزاح و شوخی در جای خود مطلوب، پسندیده و لازم است؛ اما شرایط و آدابی دارد؛ بنابراین اگر از حدّ اعتدال خارج شود و شرایط آن در نظر گرفته نشود، ممکن است احترام و جایگاه فرد را متزلزل کرده و از ارزش او بکاهد.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) نیز فرمودند: «شش چیز نشانه مروت و جوانمردی است…، خوش اخلاقی و شوخی بدون گناه».[ قال رسول الله (صلی الله علیه و آله): «ستة من المروة… حُسن الخلق والمزاح فی غیرالمعاصی»؛ همان، ج 71، ص 275.]
14. لباس های شاد و خوش رنگ
با بهره گیری از قرآن کریم، روایات معصومین و تحقیقات روان شناسان می توان نتیجه گرفت که لباس های شاد نظیر سبز، زرد، سفید و آبی در ایجاد نشاط و شادابی مؤثرند؛[ برای مطالعه بیشتر درباره رنگ ها ر.ک: آیین بهزیستی در اسلام، رنگ پوشاک ج2، ص40 به بعد، احمد صبوری اردوبادی، قم: دفتر نشر فرهنگ اسلام، 1367؛ روان شناسی رنگ ها، ماکس لوشر، انتشارات درسا، 1374.] بنابراین توصیه می شود همسران برای پوشش خود در منزل از این لباس ها بهره گیرند.
15. نیایش با خدا و حضور در اماکن مذهبی
بر اساس تحقیقات میدانی و تجربی محققان ثابت شده که ارتباط با خدا، نیایش و همین طور مذهبی بودن، با رضایت از زندگی و شادکامی ارتباط زیادی دارد. پولنر دریافت که نزدیکی با خداوند و ارتباط با او همبستگی زیادی با شادی و رضایت از زندگی دارد. الیسون و همکاران دریافتند که باورها و اعتقادات مذهبی مهم ترین منبع شادی هستند، حضور در مکان های مذهبی و نیایش با خداوند، از طریق تأثیر بر باورها، باعث ایجاد نشاط و خوش بینی می شود.[ مایکل آرگایل، روان شناسی شادی، ص 258 به بعد.]
همچنین براساس تحقیقی که توسط حمیدطاهر نشاط دوست و همکاران انجام شد، مسافرت، برگزاری میهمانی، فعالیت هنری، شادکامی همسر و… در شادکامی همسران و نشاط آنان تأثیر زیادی دارد.[ حمیدطاهر نشاط دوست و همکاران، تعیین عوامل مؤثر در شادکامی همسران کارکنان شرکت فولاد مبارکه، فصلنامه خانواده پژوهی، شماره 11، ص 670 به بعد.]
نشاط خانوادگی